مسألة اعتبار كتاب الإشارات الإلهية للطوفي تفسيرا بالدراية

Yıl 2020, Cilt: 34 Sayı: 34, 27 - 54, 31.10.2020

Sümeyye Sevinç

Öz

The Issue of Accepting Al-Tūfī’s Work Named Al-Ishārāt Al-Ilāhiyya as An Dirāyah Tafsir

Öz

Tûfî’nin el-İşârâtü’l-İlâhiyye Adlı Eserinin Dirâyet Tefsiri Olarak Kabulü Meselesi

Öz

Fıkıh, kelâm, tefsir ve hadis gibi pek çok alanda telif ettiği eserleriyle bilinen Necmeddîn et-Tûfî (öl. 716/1316), el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâḥisi’l-uṣûliyye adlı eserinde Kur’ân-ı Kerîm’in bütün sûrelerini usûl meselelerini ortaya çıkarabilmek maksadıyla incelemektedir. Ancak söz konusu eser, her ne kadar Kur’ân sûrelerine göre bölümlere ayrılsa da Kur’ân’ın bütün âyetlerini konu edinmeyip, sadece usûlü’d-dîn ve usûlü’l-fıkh ile ilgili âyetlerle sınırlı kalmaktadır. Bu durum, eserin kâmil bir Kur’ân tefsiri addedilmesi hususunu tartışma konusu haline getirmektedir. Zira üzerine yapılan çalışmalarda eser, çoğunlukla tefsir olarak değerlendirilmektedir. Ne var ki kelam ve fıkıh meselelerinin eserin muhtevasındaki tesiri, eserin mahiyeti hakkında ihtilafa neden olmaktadır. Bu makalede söz konusu tartışmaya yön vermek üzere el-İşârâtü’l-ilâhiyye, mukaddime kısmındaki beyânât üzerinden tanımlayıcı bir yöntem ile incelenmekte ve eserin yönteminin tatbiki seçilen örnekler çerçevesinde değerlendirilmektedir. Böylelikle müellifin eserini öne çıkaran özgün yönünün ve eserin tefsir açısından değerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmanın neticesinde el-İşârâtü’l-ilâhiyye’nin mutlak manada bir Kur’ân tefsiri değil; ancak usûl kaidelerinin Kur’ân merkezli ortaya koyulduğu bir tür Kur’ân ilimleri çalışması olarak değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

usûlü’d-dîn, usûlü’l-fıkh, Tûfî’nin el-İşârâtü’l-İlâhiyye, tefsir, ayet

Kaynakça

• Abdurrahman, Abdülcebbâr. Ẕehâirü’t-türâsi’l-‘Arabiyyi’l-İslâmî: delîl bibliyografi li’l-maḫṭûṭâti’l-‘Arabiyyi’l-maṭbûa hattâ ‘âm 1980m. y.y., 1981/1401.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiya. haz. Mahir İz. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Arpaguş, Faysal. Necmeddîn et-Tûfî’nin el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye’si (İnceleme ve Değerlendirme). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsârü’l-muṣannifîn. haz. İbnülemin Mahmûd Kemal İnal – Avni Aktuç. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951; Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1967.
• Bekâ, Muhammed Mazhar. Mu’cemü’l-uṣûliyyîn. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Ḳurâ, 1414.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. Leiden: E. J. Brill, 1949.
• Demiri, Lejla. “Tûfî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/324-327. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Demiri, Lejla. Muslim Exegesis of the Bible in Medieval Cairo: Najm al-Dīn al-Ṭūfī’s (d. 716/1316) Commentary on the Christian Scriptures. Leiden: Brill, 2013.
• Dirik, Mehmet. Tûfî’ye Göre İslam Hukuk Metodolojisinde Maslahat. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad ts..
• Hansârî. Ravḍatü’l-cennât fî aḥvâli’l-‘ulemâ ve’s-sâdât. thk. Esedullah İsmailiyyân. Tahran: Mektebetu İsmailiyyân, 1390.
• Heinrichs, W. P.. “al-Tûfî”, The Encyclopaedia of Islam. 10/588-589, Leiden: Brill, 2000.
• Heinrichs, Wolfhart. “Nağm al-Dīn al-Ṭūfī on the Incorrect Reading of the Fātiḥa and Other Thought Experiments”. Mélanges de l'Université Saint-Joseph 58 (2005), 145-161.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbuddin Ahmed el-Askalânî. ed-Düreru’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadise, 1966.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. ez-Zeyl ‘alâ ṭabaḳâti’l-Ḥanâbile. thk. Abdurrahman b. Süleyman b. Muhammed el-Useymin. Riyad: Mektebetü’l-Ubeyḳân, 2005.
• Karabulut, Ali Rıza. Mu’cemü’l-maḫṭûṭât el-mevcûde fî mektebât İstanbul ve Anadolu. y.y., ts.
• Karagöz, Mustafa. “el-İksîr fî Kavâidi’t-Tefsîr Örneğinde Tefsir Usûlü Yazımına Bir Katkı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2010/1), 171-200.
• Karaman, Hayreddin. Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İrfan Yayınevi, ts.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’ẓ-ẓunūn an esmâi’l-kütübi ve’l-fünūn. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu ḳabâili’l-‘Arabi’l-ḳadîme ve’l-ḥadîse. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• Koca, Ferhat. “İslam Hukukunda Maslahat-ı Mürsele ve Necmeddîn et-Tûfî’nin Bu Konudaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”. İLAM Araştırma Dergisi 1/1 (1996), 93-122.
• Koca, Ferhat. “Tûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41/327-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Muhsin el-Emin. A‘yânu’ş-Şîa. thk. Hasan el-Emin. Beyrut: Dâru’t-Teâruf li’l-Maṭbûât, 1983.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad 1998.
• Opwis, Felicitas Meta Maria. Maslaha: An Intellectual History of A Core Concept in Islamic Legal Theory. New Haven: Yale University, Doktora Tezi, 2001.
• Ramazan el-Bûtî. Ḍavabiṭü’l-maṣlaḥat fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dımaşk: el-Mektebetü’l-Emeviyye, 1966; Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. A’yânü’l-‘asr ve a’vânü’n-naṣr. thk. Ali Ebû Zeyd vd.. Dımaşk: Dârü’l-Fikr; Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, 1998.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfi bi’l-vefeyât. thk. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1962.
• Seber, Abdulkerim. “Necmeddin et-Tûfî’nin el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr İsimli Eserinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), 25-59.
• Shihadeh, Ayman. “Three Apologetic Stances in al-Tūfī: Theological Cognitivism, Noncognitivism, and a Proof of Prophecy from Scriptural Contradiction”. Journal of Qur’anic Studies 8/2 (2006), 1-23.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buġyetü’l-vuât fî ṭabaṭâti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Taş, Abdurrahman. Necmuddin et-Tûfî: Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî, Alemü’l-ceẓel fî ilmi’l-cedel, thk. Heınrıch Wolfhard, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1987.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. Beyânu mâ veḳaa fi’l-Kur’ân mine’l-a‘dâd. thk. Ali Hamid es-Sâlihî. Riyad: Müessesetü’n-Nûr, 1383.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. Der’ü’l-ḳavli’l-ḳabîh bi’t-taḥsîn ve’t-taḳbîḥ. thk. Ayman Shihadeh. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buḥûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2005.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdülkadir Hüseyin. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1977.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. el-İntiṣâratü’l-İslâmiyye fî ilmi mukâreneti’l-edyân. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkā. Mısır Dârü’l-Beyân, 1983.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâḥisi’l-uṣûliyye. thk. Ebû Asım Hasan b. Abbas b. Kutb. 3 Cilt. Kahire: el-Fârûḳu’l-Ḥadîṣe, 2002.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. Muḫtaṣaru’r-Ravḍa (el-Bülbül fî usûli’l-fıkh). thk. Muhammed b. Tarik b. Ali el-Fevzân. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1435.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. Muslim exegesis of the Bible in medieval Cairo = Ta’liq ‘ala al-Anajil al-arba’ah, a critical edition and annotated translation with an introduction by Lejla Demiri. Leiden: Brill, 2013.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. es-Ṣa’ḳatü’l-ġaḍabiyye fi’r-red ‘alâ münkiri’l-‘Arabiyye. thk. Muhammed b. Hâlid Fâḍıl. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1997.
• Tûfî, Ebu’r-Rebî Necmeddîn Süleyman b. Abdilkavî. Şerhu Muḫtaṣari’r-Ravḍa. thk. İbrâhim b. Abdullah Âl-i İbrâhim. Riyad: Maṭâbiü’ş-Şarḳi’l-Evsaṭ, 1989/1409.
• Tülü, Ali. Necmeddin Tûfî’nin Maslahat Anlayışı. İstabul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yıldırım, Hüseyin. Necmeddin Tûfî’nin “el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr” Adlı Eserinin Kur’ân İlimleri Açısından Değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Zeyd, Mustafa. el-Maṣlaḥat fi’t-teşrîi‘l-İslâmî ve Necmeddîn et-Tûfî. Kahire: Matbaatü’l-Lecneti’l-Beyân el-‘Arabî, 1954.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm: Ḳâmusu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1984.