Cerh-Ta'dil İlminde "Deccâl" Kavramının Kullanımı

Year 2021, Volume: 35 Issue: 35, 139 - 182, 19.05.2021

Alparslan Kartal

Abstract

Hadislerin güvenilir bir şekilde nakledilmesi amacıyla hicrî birinci asrın sonları ile ikinci asrın başlarından itibaren, isnad sistemi kullanılmaya başlanmıştır. İsnad sistemini işlevsel hale getiren ve onu tamamlayan unsur ise, râvilerin güvenilirliğinin tespitidir. Râvilerin güvenilirliği ise Cerh-Ta’dil ilmini ortaya çıkarmıştır. Ricâl tenkidi yapılırken, hadis münekkidleri bazı lafızlar kullanmıştır. Ta’dil ve cerh için farklı tabirler kullanılmış; daha sonra bunlar hiyerarşik bir sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Cerh lafızlarının genellikle en üst mertebesinde “kezzâb, vedda’” gibi kavramlarla beraber zikr edilen bir başka lafız da “deccâl”dir. Deccâl lafzının lüğavî ve rivayetlerdeki anlamı ile bir cerh lafzı olarak kullanımı arasında bir ilişki var mıdır? İlk defa bir cerh terimi olarak kullanılması hangi dönemdedir? Bu lafzın farklı türevleri var mıdır ve hangi şekillerde kullanılmıştır? Bu lafzın günümüze ulaşan ricâl edebiyatında kullanım sıklığı nedir? Bir râvinin bu lafızla cerh edilmesi için hangi niteliklerin varlığı gerekmektedir? Tarih boyunca bu lafızla cerh edilen râviler kimlerdir ve hangi suçlarla itham edilmişlerdir? İşte bu çalışma bu ve benzeri sorulara cevap bulmayı hedeflemektedir.

Keywords

Hadis Usulü, Hadis Edebiyatı, Cerh, Ta'dil, Deccâl

References

• Ahatlı, Erdinç, “Yahya b. Ma’în’in Eserleri ve Kullandığı İhtilaflı ve Garib Lafızlar”, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S: 1, Adapazarı, 1996, 211-232.
• Hüseyin Akgün, Hadis Rivayet Coğrafyası, İstanbul: İFAV, 2019.
• Aktepe, İshak Emin, “Ebû Hanîfe ve Ehl-i Hadisin Sünnet Anlayışlarındaki Temel Farklar”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S: 19, (2012), 115-130.
• el-Aynî, Bedrü’d-dîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetu’l-kârî, Beyrut: Dâr ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-XXV. Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîh, thk. Muhammed Zuheyr b. Nasır en-Nasır, Dâr-u Tavkı’n-Necâh, I-IX, h. 1422.
• ………………….,Kitâbu’d-Du’afâ, thk. Ebû Abdillah Ahmed b. İbrahim, Mektebetü İbn Abbâs, 2005.
• …………………, et-Târîhu’l-Evsat, thk. Mahmûd İbrahîm Zâyed, Kahire: Dârü’l-Va’y, I-II, , 1977.
• …………………, et-Târîhu’l-Kebîr, Haydarâbâd: Dâru’l-ma’arifi’l-Osmaniyye, I-VIII, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh tâcü’l-luğati ve sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• el-Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İshâk es-Sa‘dî, Aḥvâlü’r-ricâl, thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî, Beyrut, 1985. Çakın, Kamil, “Fiten Rivayetleri Bağlamında Toplumların Çöküşü”, KAÜİFD, 5/10, 2018, 1-29.
• Çelik, Ali, “Nu‘aym b. Hammad'ın Hadisçiliği ve Kitabu'l-Fiten’i Üzerine Bir Değerlendirme”, Dinî Araştırmalar, 2/6, (2000), 99-118.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer el-Bağdâdî, ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Abdürrahîm Muhammed el-Kaşkarî, Medine: Mecelletu’l-Câmi‘ati’l-İslamiyye, I-III, h. 1403-1404.
• ……………., Suʾâlâtü’s-Sülemî li’d-Dârekutnî, thk. Sa‘d b. Abdillâh el-Humeyd, h. 1427.
• ……………., Ta’likâtu’d-Dârekutnî ‘alâ el-mecrûhîne li İbn Hibbân, thk. Halîl b. Ahmed el-‘Arabî, Kâhire: Dâru’l-kitâbi’l-İslamî, 1994.
• Erdem, Mehmet, “İmam Buharî’nin Kitaplarında İmam Ebu Hanife Hakkındaki Rivayetlerin Tespit ve Tahlili”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/2, (2016), 70-84.
• Eren, Mehmet, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları, İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
• Erul, Bünyamin, “Sahabe Döneminde Tekzib ve Tekzibin Mahiyeti”, AÜİFD, S. 39 (1), 455-489.
• Gül, Recep Emin, “Hadis İlminde Cerh-Ta‘dîl Mertebeleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 43, (2015), 362-386.
• Gürler, Kadir, “Cerhin Gıybet Olup Olmadığı Yönündeki Tartışmalara Eleştirel Bir Katkı”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV S: 3, (2004), 33-48.
• el-Gavrî, Seyyid Abdülmâcid, Mu’cemu elfâz ve’l-‘ibârât el-cerhu ve’t-ta’dîl el-meşhûre ve’n-nâdire, Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 2011.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Basrî, Kitâbü’l-ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahîm es-Sâmerrâî, Beyrût: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, I-VIII, 1988.
• Halperin, David J., “The Ibn Sayyâd Traditions and the Legend of al-Dajjâl”, Journal of the American Oriental Society, vol. 96, no. 2, 1976, 213-225.
• el-Hamevî, Şihâbüddin Ebû Abdillah Yâkût b. Abdillah, Mu‘cemü’l-Büldân, Beyrut: Dâru Sâdır, I-VII, 1995.
• Hatamleh, Thamer, “Ebû Hâtim er-Râzî ve Mustalahâtühü’l-Hâssa fi İlmi’l-Cerh”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, (2015), 19/61, 171-210
• Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu’l-Bağdâd, Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut: h. 1417.
• Hatiboğlu, İbrahim,“Şu’be b. Haccâc”, İstanbul: Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 39, 1988- 2013.
• Hıdır, Özcan, “Hades (Göynük) Muhaddisleri”, Maraşder 1. Kahramanmaraş Sempozyumu (2004), İstanbul: Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, I-III, 2005.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî, el-İntika fi Fedâili'l-Eimmeti's-Selâseti'l-Fukaha, thk. Abdülfettah Ebu Gudde, Beyrut: 1997.
• İbn Adî, Ebu Ahmed el-Cürcânî, el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl, thk. Adil Ahmed Abdi’l-Mevcûd, Beyrut: el-Kütübi’l-ilmiyye, I-IX, 1997.
• İbn ‘Arrâk, Nûreddîn Ali b. Muhammed, Tenzîhu’ş-şeri‘a, thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğumârî, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I-II, h. 1399.
• İbnü’l-Cevzî, el-Mevdûât, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine: el-Mektebetü’l-selefiyye, 1966.
• İbn Ebî Hatîm, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, Beyrut: Dâr ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-IX, 1952.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed el-Hemedânî, Mu‘cemu mekâyisu’l-lüğa, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Beyrut: Dâru’l-fikr, I-VI,1979.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî, Lisânü’l-mîzân, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islamiyye, I-X, 2002.
• İbn Hanbel, Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Müsned, thk. Şu‘ayb Arnavûd, Âdil Mürşid vd., Beyrut: Müessesetu’r-risale, I-XLV, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî, el-Mecrûhîne mine’l-muhaddisîne ve’d-du’afâi ve’l-metrûkîn, thk. Mahmûd İbrahim Zâyed, Haleb: Dâru’l-Va’y, I-III, h. 1396.
• …………, es-Sikât, Haydârabâd: Dâiretu’l-ma’ârifi’l-Osmaniyye, I-IX, 1973.
• İbn Maîn, Ebu Zekeriyya Yahyâ el-Bağdâdî, Târîhu İbn Maîn, thk. Ahmed Mahmûd Nûr Seyf, Mekke: Merkezu’l-bahsi’l-ilmî ve ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, I-IV, 1979.
• İbn Maîn, Ma’rifetü’r-ricâl ‘an Yahya b. Ma’în (İbn Mahrez rivayeti), thk. Muhammed Kâmil el-Kassâr, Dımaşk: Mecme’u’l-lüğati’l-arabiyye, I-II, 1985.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükrim, Lisânü’l-‘arab, Beyrut: Dâr Sâdır, I-XV, h. 1414
• İbn Sa‘d, Muhammed el-Hâşimî el-Basrî, Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr, çev. Edt: Adnan Demircan, İstanbul: Siyer Yayınları, I-X, 2015.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed, Târîhu esmâi’d-du‘afâ ve’l-kezzâbîn, thk. Abdürrahîm Muhammed el-Kaşkarî, 1989.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali, ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘İlmiyye, h. 1406.
• …………………., el-Mevdû‘ât, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine: el-Mektebetu’s-Selefiyye, I-III, ts.
• Kastalânî, Şihâbü’d-dîn Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-sârî, Mısır: el-Matbâtu’l-kübrâ el-Emîriyye, I-X, h. 1323.
• Keskin, Yusuf Ziya, “İbn Ebî Hâtim ve el-Cerh ve’Ta’dîl’indeki Metodu”, H.Ü.İ.F.D., 7/1, (2001), 5-29.
• el-Kevserî, Muhamed b. Zahid, Te’nîbü’l-Hatîb, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1981.
• el-Leknevî Ebû Hasenât Muhammed Abdulhayy, er-Ref’u ve’t-Tekmîl fî’l-Cerhi ve’t-Ta’dîl, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, 3. Baskı, Beyrut: Mektebetu’l-matbûati’l-islâmiyye, 1407/1987.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî, Muvatta’, thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Birleşik Arap Emirlikleri: Müessesetü Zâyed b. Sultan, I-VIII, 2004.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû ‘Urve el-Basrî, el-Câmî, Habîburrahman el-A’zamî, el-Meclisi’l-‘İlmî bi Pakistan, I-XI, 2. Baskı, h. 1403.
• Martı, Huriye, “Hadis İlimlerinin Doğuşu ve Gelişimi”, Hadis El Kitabı içinde, Edt. Zişan Türcan, Ankara: Grafiker Yayınları, 2016, 133-144.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahman, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, I-XXXV, 1980.
• Muhammed, Ebu Zehra, Ebû Hanîfe, çev. Osman Keskioğlu, İstanbul: Can Kitabevi, 1981.
• Muhammed Mehdî el-Müsellimî, Eşref Mansûr Abdurrahman,’Asâm Abdülhâdî Mahmûd vd., Mevs’û’ati akvâli Ebi’l-Hasen ed-Dârekutnî fî ricâli’l-hadîsi ve ‘ilelih, Beyrut: Alimü’l-kütüb, 2001.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî, et-Tevkîf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf, thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye, Beyrut: Dâru’l-Fikr, h. 1410.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn İbn el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Künâ ve’l-esmâ, thk. Abdürrahîm Muhammed Ahmed el-Kaşkârî, Medine: İmâdetü’l-bahsi’l-‘ilmî bi’l-Câmi’ati’l-İslâmiyye, I-II, 1984.
• ………………….,, Sahîh, thk. Muhammed Fuad Abdülbakî, (Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, ts.), I-V
• en-Nesaî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb, ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn, thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Haleb: Dâru’l-Va’y, h. 1396.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref, el-Minhâc fî şerh-i Sahîh-i Müslim, Beyrut: Dâr ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, I-XVIII, h. 1392.
• en-Nu‘manî, Muhammed Abdürreşîd, Mekânetü’l-İmam Ebî Hanîfe fi’l-hadîs, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslamiyye, 1428.
• Özdemir, Veysel, “Cerh-Ta’dîl İlminde Müteşeddit ve Mütesâhil Âlimler ve Değerlendirmelerinden İstifâdede Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (2014), 128-175.
• Özpınar, Ömer, “Hadis ve Fıkıh Edebiyatında Ortak Bir Kavram: Mürûet”, S.Ü.İ.F.D., S: 32, (2011), 107-142.
• Özsoy, Abdulvahap, Şu’be b. Haccâc ve Hadîsçiliği, Erzurum: (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), 2004.
• Sakallı, Talat, “Sünnetin Güncel Yorumu: Kıyamet Alâmetleri ile İlgili Hadislere Verilen Anlamlara Eleştirel Bir Bakış ve İlgili Hadislerin Anlaşılmasına Yönelik Farklı Bir Teklif”, Sünnetin Bireysel ve Toplumsal Değişimdeki Rolü -Sempozyum-, 11-12 Mayıs 2007, Konya: 2008, 162-178.
• Sarıtoprak, Zeki, “el-Mesîhu’d-Deccâl fi’l-‘Akîdetu’l-İslamiyye”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 1, (1995), 121-132.
• es-Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr, el-Leâliu’l-masnû‘â fi’l-ehâdîsi’l-mevdû‘a, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-II, 1996.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa, es-Sünen, thk. Beşşar Avvâd Maruf, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslamî, I-VI, 1998.
• Tottoli, Roberto, “Son Zamanlarda Telif Edilmiş Bazı Kitaplarda Deccâle Dair Hadis ve Rivayetler”, çev. İbrahim Kutluay, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2, (2011), 143-169.
• Turhan, Halil İbrahim, Rical Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. ‘Amr, ed-Du‘afâi’l-kebîr, thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-mektebeti’l-ilmiyye, I-IV, 1984.
• …………., ed-Du’afâ, thk. Mâzin es-Sirsâvî, Mısır: Dâr İbn Abbâs, I-VI, 2008.
• Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1994.
• Yıldırım, Enbiya, Buharî’nin Ebû Hanifeye ve Hanefilere Bakışı, İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Orhan, “Mukatil b. Süleyman’ın Hadis Anlayışı”, BOZİFDER, S:14, (2014), 335-361.
• Yüceer, Mustafa, “Hadis İlmi Açısından "Men Hafiza" Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri”, Tasavvur, 6/2, 931-970.
• Yücel, Ahmet, “Cerh Lafızlarından “Münkerü’l-Hadîs” ve Farklı Kullanımları”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1995-1997, S: 13-14-15, 199-210.
• …………………, Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a’lâm, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, I-XV, 2003.
• ……….., Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, I-IV, 1963.
• …………, Siyeru a’lami’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnavûd, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, I-XXV, 1985.
• …………, Dîvânu’d-du’afâ ve’l-metrukin, thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî, Mekke: Mektebetü’n-nehdatü’l-hadîsiyye, 1967.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. ‘Amr, el-Fâik fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm, Lübnân: Dârü’l-marife, I-IV, 2. Baskı, ts.