Moğultay B. Kılıç’s Criticisms Of Ibn Al-Salah İn The Context Of Hadith Methodology

Year 2024, Issue: 42, 1 - 32, 30.12.2024

Hasan Eryılmaz

https://doi.org/10.56361/usul.1548763

Abstract

This article examines the critiques on Ibn al-Salah’s (d. 643/1245) work Maʿrifat Anwāʿ ʿIlm al-Ḥadīth and their influence on hadith studies. Ibn al-Salah’s comprehensive and systematic approach in this work made it a central reference for hadith education for centuries, resulting in many commentaries, abridgements, and supplements. Its recognition as one of the most significant sources in hadith methodology placed it at the center of scholarly debates. However, after its completion, some sections were claimed to be incomplete or flawed, leading to critical assessments. The most prominent of these critiques came from Moğultay b. Kılıç (d. 762/1361) in his work Islâh Kitâb Ibn al-Salâh. Moğultay argued
that certain topics in Ibn al-Salah’s Muqaddima were insufficient or inaccurate. In particular, his criticisms focused on the concept of authentic hadith, the criteria used to determine the reliability of hadith, and the isnād system. Moğultay proposed several corrections and improvements to strengthen the foundation of these topics. This article will explore Moğultay’s critiques in detail, evaluating their reception and how they influenced later works. Additionally, the contributions of these critiques to the science of hadith, particularly in relation to the concept of authentic hadith, will be discussed.

Keywords

Hadith, Moğultay b. Kılıç, Ibn al Salâh, Mukaddima, critique

نقدات مغلطاي بن قليج لابن الصلاح في سياق أصول الحديث

Abstract

تتناول هذه المقالة الانتقادات الموجهة إلى كتاب ابن الصلاح (ت. 643/1245) معرفة أنواع علم الحديث وتأثيرها على علم الحديث. قدَّم ابن الصلاح في هذا الكتاب منهجًا شاملاً ومنظمًا في تناول أصول الحديث، مما جعله مرجعًا أساسيًا في تعليم الحديث لعدة قرون، وأُلِّفت حوله شروح وتلخيصات وإكمالات عديدة. اعتُبر الكتاب أحد أهم مصادر أصول الحديث، مما وضعه في مركز النقاشات العلمية. ومع ذلك، بعد اكتمال الكتاب، زُعم أن بعض أجزائه كانت ناقصة أو بها أخطاء، مما أدى إلى ظهور انتقادات متعددة. وكان من أبرز هذه الانتقادات ما قدمه مغلطاي بن قليج (ت. 762/1361) في كتابه إصلاح كتاب ابن الصلاح. رأى موغلطاي أن بعض الموضوعات في مقدمة ابن الصلاح غير كافية أو خاطئة، وركزت انتقاداته بشكل خاص على مفهوم الحديث الصحيح ومعايير تحديد موثوقية الأحاديث ونظام الإسناد. وقد اقترح مغلطاي تصحيحات وتحسينات لتقوية هذه الجوانب. ستقوم هذه المقالة بتحليل انتقادات مغلطاي لابن الصلاح، وتقييم مدى قبول هذه الانتقادات وتأثيرها على الأعمال اللاحقة. كما ستناقش إسهامات هذه الانتقادات في علم أصول الحديث، وخاصة فيما يتعلق بمفهوم الحديث الصحيح.

Keywords

الحديث, مغلطاي بن قليج, إبن الصلاح, المقدمة, النقد

Moğultay b. Kılıç’ın Usûl-i Hadîs Bağlamında İbnü’s-Salâh’a Tenkitleri

Abstract

Bu makale, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Maʿrifetu envâʿi ʿilmi’l-hadîs adlı eserine yönelik eleştirileri ve bu eleştirilerin hadis ilmi üzerindeki etkilerini incelemektedir. İbnü’s-Salâh’ın, hadis usûlü konularını sistematik ve kapsamlı bir biçimde ele aldığı bu eser, yüzyıllar boyunca hadis eğitiminde başucu kitabı olarak kabul görmüş, üzerine birçok şerh, ihtisar ve ikmal çalışması yapılmıştır. Eserin hadis usulü açısından en önemli kaynaklardan biri olarak kabul edilmesi, onu tartışmaların merkezine yerleştirmiştir. Ancak tamamlanmasıyla birlikte bazı bölümlerinin eksik veya hatalı olduğu iddia edilmiş, bu da çeşitli tenkit çalışmaları yapılmasına yol açmıştır. Bu tenkitlerden en dikkate değer olanı, Moğultay b. Kılıç’ın (ö. 762/1361) Islâhu Kitâbi İbni’s-Salâh adlı eseri olmuştur. Moğultay, İbnü’s-Salâh’ın Mukaddime’sinde yer alan bazı konuların yetersiz veya hatalı olduğunu düşünmüş ve bu eseri eleştirel bir bakış açısıyla yeniden ele almıştır. Özellikle sahih hadis kavramı, hadislerin güvenilirliğini belirlemek için kullanılan kriterler ve isnad sistemleri üzerine yaptığı eleştiriler dikkat çekmiştir. Moğultay, bu konularda daha sağlam bir temel oluşturmak amacıyla çeşitli düzeltmeler ve iyileştirmeler önermiştir. Makalede, Moğultay’ın İbnü’s-Salâh’a
yönelik eleştirileri detaylı bir şekilde incelenecek, bu eleştirilerin kabul görüp görmediği ve sonraki dönem eserlerine yansımaları değerlendirilecektir. Ayrıca, bu eleştirilerin hadis usulüne katkıları ve eleştirilerin odaklandığı sahih hadis konusu özelinde tartışmalar ele alınacaktır.

Keywords

Hadis, Moğultay b. Kılıç, İbnü's-Salâh, Mukaddime, Tenkit

References

• Ahatlı, Erdinç. “Temrîz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ahmed, Nâsır abdülaziz Ferec. Islâhu Kitâbi İbni’s-Salâh. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 2007.
• Alâî, Ebû Saîd Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Keykeldî b. Âbdillâh ed-Dimeşkî el-. en-Naḳdu’ṣ-Ṣaḥîḥ limâ Uʿturiḍa min Eḥâdîs̱i’l-Meṣâbîḥ. thk. ʿAbdurrahman Muḥammed Aḥmed el-Ḳaşḳarî. b.y.: y.y., 1405/1985.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Ḥasen Nûrüddîn ʿAlî b. Sulṭân Muḥammed. Şerḥu Nuḫbeti’l-Fikr fî Maṣṭalaḥâti Ehli’l-Es̱er. thk. ʿAbdulfettâḥ Ebû Ġudde. Lübnan; Beyrut: y.y., ts.
• Bağcı, Musa. “Hadis Metodolojisinde Sahihu’l-Buharî’nin Sıhhat Bakımından Tasnif Edilen İlk Eser Olduğu Fikrinin Eleştirel Analizi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/1 (2004), 39-56.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bulkînî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ömer b. Reslân el-Bulkînî. Mehâsinü’l-ıstılâh. b.y.: Dâru’l- Meârif, t.y.
• Burhânu’d-Dîn el-Ebnâsî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Mûsâ b. Eyyûb el-Ḳâhirî eş-Şâfiʿî. eş-Şeẕe’l-Feyyâḥ min ʿUlûmi İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Ṣalâḥ Fetḥî Hilel. 2 Cilt. b.y.: Mektebetu’r-Ruşd, 1418/1998.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Cezm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/513. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Çakın, Kamil. “Buhari’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997), 100-109.
• Çimen, Fatih. “Memlükler Döneminde Muallak Hadis Tartışmaları ve Bedreddin ez-Zerkeşî”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 91-113.
• Eren, Muhammed Emin. “Moğultay b. Kılıç’ın İbnu’ṣ-Ṣalāḥ ile Derdi Ne İdi?: Memlük Dönemi Hanefilerin Hadisçi Olarak Var Olma Mücadelesi”. Memlüklerde İlim Geleneği-1 XIII-XIV Yüzyıllar. İstanbul: İSAV, 2021.
• Hâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî. Maʿrifetu ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. es-Seyyid Muʿẓam Ḥuseyn. Beyrut: y.y., 1397/1977.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “Müslüman Alimlerin Buhari ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997), 1-29.
• Humeydî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr Fütûh (Fettûh) b. Abdillâh el-Humeydî. el-Cemʿ beyne’ṣ-Ṣaḥîḥayn el-Buḫârî ve Muslim. thk. ʿAlî Ḥuseyn el-Bevvâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 1423/2002.
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-. et-Takyîd ve’l-Îżâḥ limâ Uṭliḳa ve Uġliḳa min Muḳaddimeti’bni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Üsâme b. Abdullah Hayyâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1983.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed. Kitabu’t-tekassî lima fi’l-Muvatta. thk. Muṣṭafâ b. ʾAḥmed el-ʿAlevî, Muḥammed ʿAbdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vezâratu ʿUmumi’l-Evḳâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• İbn Dakîk el-ʿÎd, Taḳiyyuddîn Ebu’l-Fetḥ Muḥammed b. ʿAlî b. Vehb b. Muṭîʿ. el-İktirâḥ fî Beyâni’l-İṣṭilâḥ. thk. Kahtan Abdurrahman ed-Devrî. Ürdün: Dâru’l-‘Ulûm Neşr ve-Tevzi’, 1427.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed. Fetḥu’l-Bârî Şerḥu Ṣaḥîḥ el-Buḫârî. thk. Muḥibbuddîn el-Ḫaṭîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1959.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Askalânî. en-Nuket ʿalâ Kitâbi İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Rabîʿ b. Hâdî ʿUmeyr el-Medḫalî. Medine: y.y., 1404/1984.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Hedyü’s-Sârî Mukaddimetü Fethu’l-Bârî. 1 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Selefî, 1380.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. İḫtiṣâru ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: y.y., ts.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn Muḥammed b. ʿAbdulvaḥid b. ʿAbdilḥamîd b. es-Sîvâsî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1389/1970.
• İbnu’l-Mulakkın, Ebû Ḥafṣ ʿOmer b. ʿAlî b. Aḥmed el-Mıṣrî. el-Muḳniʿ fî ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. ʿAbdullâh b. Yûsuf el-Cudeyʿ. 2 Cilt. b.y.: Dâru Fevvâz, 1413/1992.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdurrahmân. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2017.
• Kâdî İyâd, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî el-. Meşâriḳu’l-Envâr ʿAlâ Ṣıḥâḥi’l-Âs̱âr. 2 Cilt. b.y.: el-Mektebetu’l-ʿAtîḳa ve Dâru’t-Turâs̱, ts.
• Kâsımî, Cemâleddin. Kavâʿidü’t-taḥdîs̱ min fünûni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Behcet el-Baytar. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1987.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. Islâhu Kitabi İbni’s-Salâh. Kahire: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 2008.
• Münâvî, Zeynuddîn Muḥammed ʿAbdirraûf b. Tâcu’l-ʿÂrifîn el-Ḥaddâdî el-. Feyḍu’l-Ḳadîr fî Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣağîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 1356/1937.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nesâî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb el-Ḫorâsânî en-. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. Ḥasen ʿAbdulmunʿîm. 10 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref en-. et-Taḳrîb ve’t-Teysîr li Maʿrifeti Suneni’l-Beşîr en-Neẕîr fî Uṣûli’l-Ḥadîs̱. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref en-. Tehẕîbu’l-Esmâʾ ve’l-Luğât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Polat, Selahaddin. “Buhârî’nin Sahih’ine Yapılan Bazı Tenkitlerin Değerlendirilmesi”. Erciyes Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4 (1990), 237-255.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Otto Yayınları, 8., 2019.
• Süyûtî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerḥi Taḳrîbu’n-Nevâvî. thk. Ebû Ḳuteybe Naẓar Muḥammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, ts.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs eş-. er-Risâle. thk. Aḥmed Şâkir. Mısır: y.y., 1358/1940.
• Şah Veliyullah ed-Dihlevî. et-Tefhimâtü’l-İlâhiyye. Sûrat: Matbuâtü’l-Meclisi’l-İlmî, 1355.
• Şâh Veliyyûllâh, Aḥmed b. ʿAbdirraḥîm b. eş-Şehîd. Ḥuccetu’llâhi’l-Bâliġa. thk. es-Seyyid Sâbıḳ. 2 Cilt. Beyrut: y.y., 1426/2005.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Ḫayr Muḥammed b. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Fetḥu’l-Muğîs̱ bi-Şerḥ Elfiyyeti’l-Ḥadîs̱ li’l-ʿIrâḳî. thk. ʿAlî Ḥuseyn ʿAlî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sunne, 1424/2003.
• Toprak, Ayşegül. Sahîh-i Buhârî’de Temrîz Sigasıyla Aktarılan Muallak Rivayetlerin Değerlendirlmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tozlu, İbrahim. Moğultay b. Kılıç ve Hadis İlmindeki Yeri. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2017.
• Tuğlu, Nuri. “Hadis İlminde Kitap Esaslı Sıhhat Tespiti Üzerine Bazı Mülahazalar (Hâkim en-Neysâbûrî ve İbnu’s-Salâh Özelinde)”. Dini Araştırmalar 15/41 (Aralık 2012).
• Yanar, Nagihan. İbnü’s-Salâh’ın Sahîh Hadîs ile ilgili Görüslerine Yöneltilen Tenkitler (Irâkî ve İbn Hacer Özelinde). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Yıldırım, Enbiya. “Sahîhân Üzerinde İcmâ’ Meselesi”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi 1/10-11-12 (1998), 121-127.
• Yücel, Ahmet. “Silsiletü’z-Zeheb”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/208-209. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. https://islamansiklopedisi.org.tr/silsiletuz-zeheb
• Zebidî, Ebü’l-Abbâs Zeynüddîn (Şihâbüddîn) Ahmed b. Ahmed b. Abdillatîf eş-Şercî. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 11 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 1982.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî ez-. en-Nuket ʿalâ Muḳaddimeti İbni’s-Ṣalâḥ. thk. Zeynulʿâbidîn b. Muḥammed Bilâ Ferec. 3 Cilt. Riyad: Eḍvâu’s-Selef, 1419/1998.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf ez-Zürkānî. Şerhu’z-Zürkânî ale’l-Muvatta. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2003.