İlahiyat Fakültelerinde İslami İlimler ve Arapça Müfredatlarının Karşılaştığı Zorluklar ve Bu Zorlukların Çıktılar Üzerindeki Etkisi

Year 2024, Issue: 42, 61 - 79, 30.12.2024

Marvan Mugalles

https://doi.org/10.56361/usul.1549113

Abstract

Müslüman toplumun ulaşması gereken önemli hedeflerden biri, yeterli sayıda alim, vaiz ve samimi ilahiyatçı yetiştirmektir. Bu alimler sayesinde farz-ı kifaye görevi yerine getirilmiş olacak. İslam ülkeleri, bu görevi yerine getirmek amacıyla uzman kadrolar yetiştirmeye yönelik özel kurumlar kurmuşlardır. Bu kurumlar arasında İlahiyat Fakülteleri (İslami İlimler Fakülteleri) yer almaktadır. Ancak bu fakülteler çeşitli engellerle karşı karşıyadır. Bunlar arasında "müfredatların uygulanma şekli" de bulunmaktadır. Şer’i ve dil eğitiminin gereklilikleri ile ilim talebesinin, belirlenen hedeflere uygun şekilde yüksek bir ilmi düzeye ulaşması ve İslamî ilimlerin temel amacı olan ilimle amel etmeyi sağlayacak yüce bir ahlaki seviyeye sahip olması gerektiği göz önüne alındığında, mevcut müfredatların çıktılarının kalitesini artırma ve iyileştirme konusunda bazı yetersizlikler taşıdığı görülmektedir. Bu durum, şer’i ve Arapça ilimlerinin üniversite düzeyinde öğretilmesini büyük bir zorlukla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu zorlukların üzerinde durulması, incelenmesi ve olası çözümlerin önerilmesi gerektiğini zorunlu kılmakta olup, bu araştırmanın ele alınmasını son derece önemli hale getirmektedir. Bu çalışmada, şer’i ilimlerin öğretilmesinden beklenen hedeflere bu ilimlerin nasıl elde edileceğine, ilahiyat fakültelerindeki müfredat ve ders programlarıyla ilgili ortaya çıkan bazı sorunlara değinmeyi ve bu sorunların üstesinden gelmek için bazı üniversitelerde uygulanan pratik çözümleri önermeyi amaçladım.

Keywords

Arap Dili ve Belağatı, Zorluklar, İslami ilimler, İlahiyat Fakültelerin Müfredatları, Eğitim Çıktıların Kalitesi.

التحديات التي تواجهها مناهج العلوم الإسلامية واللغة العربية في كليات الإلهيات المتعلقة بجودة المخرجات

Abstract

من المقاصد المهمة التي لا بُدَّ أن يسعى لها المجتمع المسلم إيجادُ عددٍ كافٍ من العلماء والوعاظ وحملة العلم الشرعي الرّبانيين المخلصين الذي بهم يرتفع واجب التكليف الكفائي، وقد تكفَّلت الدُّول الإسلاميَّة بهذا الواجب من خلال إنشاء مؤسسات خاصة تسعى لتأهيل كادر متخصص، والتي من ضمنها كليات الإلهيات "كليات العلوم الإسلامية"؛ إلَّا أنَّ هناك بعض التحديات التي تواجه هذه الكليات، منها كيفية أداء "المناهج الدراسية"، فبالنظر إلى متطلبات التكوين الشرعي واللغوي لدى طالب العلم وما يجب أن يكون عليه من مستوى علمي عالٍ مواكب للأهداف المرسومة، ومستوى سلوكي سامٍ تتحقق معه الغاية العظمى من دراسة علوم الشريعة الإسلامية وهي العمل بالعلم، فإنَّ هذه المناهج قد يشوبها شيء من القصور في تجويد المخرجات وتحسينها، وهذا يجعل التدريس الجامعي للعلوم الشرعية والعربية أمام تحدٍّ يحتِّم الوقوف عنده والنظر في أشكاله وصوره واقتراح الحلول الممكنة له، وهو ما يجعل تناول هذا البحث من الأهمية بمكان، وقد ارتأيت أن أتطرَّق فيه إلى الأهداف المرجوَّة من تدريس العلم الشَّرعي وفي كيفيَّة تحصيله، وبيان بعض إشكالات المناهج والمقرَّرات الدِّراسيَّة في كليات الإلهيات في ضوء ذلك، واقتراح بعض الحلول العمليَّة لها، والتي قد تم تطبيقها في بعض الجامعات التي حاولت التغلب على مثل هذه الإشكالات.

Keywords

اللغة العربية وبلاغتها, التحديات, العلوم الإسلامية, مناهج كليات الإلهيات, جودة مخرجات التعليم

The Challenges Faced by Islamic Science and Arabic Language Curricula in the Faculties of Theology Related to the Quality of Outcomes

Abstract

One of the important objectives that the Muslim community must strive for is to produce a sufficient number of sincere scholars, preachers, and devout bearers of Islamic knowledge. Through them, the communal obligation (Fard Kifayah) is fulfilled. Islamic states have taken on this duty by establishing specialized institutions aimed at training expert cadres, including Faculties of Theology (Faculties of Islamic Sciences). However, there are some challenges facing these faculties, including how the curricula are implemented. Considering the requirements of Sharia and linguistic education for the student of knowledge and the level of academic and behavioral standards they should meet, these curricula may be somewhat lacking in refining and improving the outcomes. This situation presents a significant challenge to university-level teaching of Sharia and Arabic sciences. It necessitates examining and addressing its forms and aspects and proposing possible solutions. Therefore, addressing this matter is of utmost importance. I have decided to address the desired objectives of teaching Sharia science and how to acquire them, to identify some issues related to curricula and course materials in Faculties of Islamic Sciences in this context, and to propose practical solutions that have been implemented in some universities that have attempted to overcome such challenges.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, Challenges, Islamic Science, Faculty of Islamic Sciences Curricula, Quality of Educational Outcomes

References

• (Cforim), Merkez Tekvînü'l-Ulemâ. "Ana Sayfa." (Erişim tarihi: 10.2.2023). https://cforim.org/.
• (Cforim), Merkez Tekvînü'l-Ulemâ. "el-Bernamecü'l-İlmî li'l-Merkez" (Erişim tarihi: 11.2.2023). https://cforim.org/images/bf.pdf
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. thk. Huseyn Selîm Esed ed-Dâranî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dârü'l-Mugnî li'n-neşr ve't-tevzî', 1. Baskı, 2000.
• Ebû Daff, Mahmûd Halîl Sâlih. "Mümâresâtü talebeti'l-câmi‘a el-İslâmiyye et-terbeviyye li tezkiyeti'n-nefs ve ‘alâkatihâ bi ba‘di’l-mutagayyirât". Mecelletü't-terbiyye - el-Ezher Üniv. 119 (2003), 149-188.
• Ebû Zeyd, Bekir b. Abdullah. Hılyetü tâlibi’l-ilm. 1 Cilt. Riyad: Dâru’l-‘âsime li'n-neşr ve't-tavzî‘, 1. Baskı, 1416 h.
• el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Medhal ilâ es-Sünneni'l-Kübrâ. thk. Muhammed Ziyâürrahmân el-A‘zamî. 1 Cilt. Kuveyt: Dâru'l-Hulafâ li'l-kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• el-Gâmidî, Ziyab b. Sa'd Âl-i Hamdan. el-Menhacu'l-ilim li’t-tullâbi'l-ilm eş-şer'i ve ba'du'l-fevaidi ve'n-nükâti'l-ilmiyye. 1 Cilt. y.y., 4. Baskı, 2008.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşafi. 1 Cilt. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1. Baskı, 1993.
• el-Mensuri, Abdullah Osman- el-Misbahi, Abdulvehhap Zeyd. Delîlü menâhicü'l-külliyyeti’l-ulyâ li'l-Kur'ân el-Kerîm. 3 Cilt. Yemen: Câmiatu'l-Kur'ân ve'l-ulûmi'l-İslâmiyye, 2012.
• Faruk, Kerim. "Eseru ulûmi'l-belâğa fi'l-ulûmi'ş-şer'iyye ve’t-tevcîhü nusûsihâ". Sosyal Bilimler Dergisi - Kırıkkale Üniv.Türkiye (KÜSBD) 11/1 (2021), 313-331.
• Hamâdû, Nedîr. "Menâhicü't-tekvîn fi'l-ulûmi'l-İslâmiyye – Nazratun Tahliliyyetun Nakdiyye." Mecelletü'l-Mi‘yâr - Câmiatu'l-Emîr Abdulkâdir li'l-ulûmi'l-İslâmiyye fî Kasantîne 15 (2008), 349-354.
• Hasene, Ömer Ubeyd. "Takdim". Tekvînu'l-meleketi’l-fıkhiyye - Silsiletü kitâbi'l-ümme. 72/11-44. Katar: Vizâratü’l-evkaf ve'ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• Huseyn, Muhammed Makbûl. "Medâ Faa'liyet bernâmeci’l-ulûmi’l-İslâmiyye fî tekvîni’l-fukahâ’." Mecelletü'l-buhûsi'l-ilmiyye ve'd-dirâsâti'l-İslâmiyye - Cezayir Üniv. 1/1 (2004), 285-295.
• İbn Abdülber, Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî. Câmi‘u beyâni’l-ılmi ve fadlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni'l-Cevzî, 1. Baskı, 1994.
• İbn Darrâci, Mübarek ve Kurûmî, Abdülkadir. "Eser menâhici’l-ulûmi’l-İslâmiyye fî tekvîni’l-kefâât – Mukârene beyne’t-türâsiyye ve’l-hadîse". Mecelletü’l-buhûsu’l-ilmiyye ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye – Cezayir Üniv. 13/3 (2021), 271-296.
• İbn Fâris, Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dârü'l-fikr, 1979.
• İbn Kasım, Abdülaziz b. İbrahim. Ed-Delîl ilâ’l-Metûn el-İlmiyye. 1 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumeyî’î li’n-Neşr ve’t-Tevzi’. 1. Baskı, 2000.
• İbn-i Mace, Muhammed el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mace. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 2 Cilt. Kahire: Dâru ihyâi'l-kütübi'l-‘Arabiyye, t.y.
• (jameataleman), Câmiatu'l-Îmân. "el-Menâhicu'd-Dirâsiyye". (Erişim: 1.1.2023). https://jameataleman.com/main/articles.aspx?selected_article_no=82.
• (jameataleman), Câmiatu'l-Îmân. "Heyetü'l-İrşâd ve't-Tezkiyye ve'l-Hisbe." (Erişim: 2.1.2023). https://jameataleman.com/main/articles.aspx?selected_article_no=78
• Mohamed Aly, Ahmed Hassan. "Tâlîmu'l-Lugâti El-Arabîyya Fî Türkiye - Tehaddîyâtuhû ve Âfâkuhû". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (2017), 81-116.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. et-Teysîr bi-şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü'l-İmam eş-Şâfiî, 3. Baskı, 1988.
• Mustafâ, Salah Abdülhamîd. el-Menâhicu'd-dirâsiyye 'anâsırühâ ve ususuhâ ve tatbîkâtuhâ. 1 Cilt. Riyad: Dârü'l-Merrîh, 2000.
• Neccâr, Zaghlûl Râgıb. Ezm’etü’t-ta‘lîmi’l-mu‘âsır ve hulûluhâ el-İslâmiyye. 1 Cilt. Riyad: ed-Dârü’l-âlemiyye li’l-kitâbi’l-İslâmî, 1. Baskı, 1995.
• Ömer, Ahmed Muhtar Abdülhamid. Mu'cemu'l-lugati'l-Arabiyye el-mu'asira. 4 Cilt. Kahire: Âlemü'l-kütüb, 1. Baskı, 2008.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed bin Ömer bin Hüseyin. el-Mahsûl. thk. Dr. Tâhâ Câbir Feyyâd el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 3. Baskı, 1997.
• islamonline.net. "Nazariyetu't-tekâmul fî menâhici'l-ulumi’l-İslamiyye". (Erişim tarihi: 6.2.2023). https://islamonline.net/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D9%8A-%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ el-Lahmî. el-Muvâfaḳāt. thk. Ebu Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâr İbn Affân, 1. Baskı, 1997.
• Şevk, Mahmûd Ahmed. el-İtticâhâtü'l-hadîse fî tahtîti'l-menâhici'd-dirâsiyye fî davi't-tevcîhâti'l-İslâmiyye. 1 Cilt. Kahire: Dârü'l-fikri’l-Arabî, 2001.
• Şubeyr, Muhammed Osman. Tekvînu'l-meleketi’l-fıkhiyye - Silsiletü kitâbi'l-ümme. 1 Cilt. Katar: Vizâratü’l-evkaf ve'ş-şuûni’l-İİslâmiyye, 1999.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kāmûs. thk. Mustafa Hicazi vd. 40 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-hidâye, t.y.