TOPLUMSAL DEĞİŞİM VE DEVAMLILIK BAĞLAMINDA CAHİLİYE–İSLAM İLİŞKİSİ: HUKUK VE GİYİM–KUŞAM ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 54 - 70, 23.06.2020

Arif Korkmaz

Öz

“Toplumsal değişim” sosyoloji ve din sosyolojisinin en önemli konuları arasındadır. Hatta modern sosyolojinin Avrupa toplumlarının geleneksel tarım toplumlarından modern sanayi toplumlarına dönüşmesi sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıktığı bile söylenebilir; yani sosyolojinin kendisi bile varlığını “toplumsal değişim” olgusuna borçludur. Ancak “toplumsal değişim” sürecine yönelik ilgi “toplumsal devamlılık” olgusunun gözden kaçırılmasına neden olmamalıdır. Zira her toplumda değişen ögeler olduğu gibi zaman içinde değişmeden kalan bir takım gerçeklikler de vardır. Bu açıdan “devamlılık” ve “değişim”, bir madalyonun iki yüzü gibi, toplumları karakterize eden eş–zamanlı olgulardır. Örneğin İslam Cahiliye dönemine ait pek çok inanç ve uygulamayı değiştirmesine rağmen bazı Cahiliye inanç ve uygulamalarını yürürlükte bırakmıştır. Cahiliye ile İslam arasındaki inanç, ibadet, hukuk ve ahlak alanlarında önemli farklılıklar olduğu kadar bazı paralellikler de bulunmaktadır. Bu bağlamda bu makalede Cahiliye ile İslam arasındaki “toplumsal devamlılık” hukuk ve giyim–kuşam alanlarındaki benzerlikler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Toplumsal Değişme, Toplumsal Devamlılık, Cahiliye, İslam, Hukuk, Giyim-Kuşam

Kaynakça

• Abdürrezzak es–Sanani, Ebubekir (1983). el–Musannef, 3. Beyrut: el–Mektebetü’l–İslami
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel (2002). Ahkamü’n–Nisa. Beyrut: Müessesetü’r–Reyyan
• Apaydın, H. Yunus (2011). Tesettür. TDV İslam Ansiklopedisi, 40. İstanbul, TDV, s. 538–543
• el–Asmai, Ebu Said Abdülmelik b. Kureyb b. Abdülmelik (1963). el–Asmaiyyat. Kahire: Daru’l–Maarif
• Azimli, Mehmet (2016). Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Balcı, İsrafil (2014). Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed. Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Bardakoğlu, Ali (1994). Diyet. TDV İslam Ansiklopedisi, 9. İstanbul, TDV, s. 473–479
• Birekul, Mehmet, Yılmaz, Fatih Mehmet (2001). Peygamber Günlerinde Sosyal Hayat ve Aile. Konya: Yediveren Kitap
• Demircan, Adnan (2003). Cahiliyye ve Hz. Peygamber Döneminde Çok Kadınla Evlilik. İstem, 1 (2), ss. 9–32
• Demircan, Adnan (2013). Cahiliye ve Hz. Peygamber Dönemi Uygulamalarıyla Nikâh. Diyanet İlmi Dergi, 49 (3), ss. 21–42
• Dindi, Emrah (2014). Kur’an’da İslam Öncesi Kültürün İzleri (Muamelat Örneği). Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul
• Duman, Fatih (2006). İslamiyet Öncesi Arap Folklorunun Kur’an’daki Yeri. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kahramanmaraş
• Ebu Temmam, Habib b. Evs et–Tai (1998). Divanü’l–Hamase. Beyrut: Daru’l–Kütübi’l–İlmiyye
• Ergun, Doğan (1974). 100 Soruda Sosyoloji El Kitabı. 2. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi
• Erul, Bünyamin (2006). Hz. Aişe Kaç Yaşında Evlendi? Dokuz mu? On Dokuz mu? İslami Araştırmalar, 19, (4), ss. 637–649
• Giddens, Anthony (2000). Sosyoloji. Yayına Hazırlayanlar: Hüseyin Özel, Cemal Güzel. Ankara: Ayraç Yayınevi
• Görgülü, Hasan Ali (1999). Cahiliye Devrinde Boşanma Çeşitleri ve İslam’ın Boşanmada Örfe İtibar Etmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, ss. 111–126
• Gürkan, Salime Leyla (2011). Tesettür: Diğer Dinlerde. TDV İslam Ansiklopedisi, 40. İstanbul, TDV, s. 543–545
• Hançerlioğlu, Orhan (1986). Toplumbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi
• İbn Ebu Şeybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim (2004). el–Musannef, 3. Riyad: Mektebetü’r–Rüşd Naşirun
• İbn Habib, Abdülmelik (1992). Kitabü Edebi’n–Nisa. Beyrut: Daru’l–Garbi’l–İslami
• İbn Habib, Ebu Cafer Muhammed (1942). Kitabü’l–Muhabber. Haydarabad–Dekken: Matbaatü Cemiyyeti Daireti’l–Maarifi’l–Osmaniyye
• İbn Habib es–Sülemi, Abdülmelik (2013). Kadınların Edepleri. Çev.: Ebu Muaz Seyfullah Erdoğmuş. İstanbul: Mercan Kitap
• İbn Kesir, Ebü’l–Fida İsmail b. Ömer (1999). Tefsiru’l–Kur’ani’l–Azim, 6. Riyad: Daru Tıybe
• İbn Sad, Muhammed b. Sad b. Meni ez–Zühri (2001). Kitabü’t–Tabakati’l–Kebir, 10. Kahire: Mektebetü’l–Hanci
• Jeffery, Arthur (1937). Materials For The History Of The Text Of The Qur’an. Leiden: E. J. Brill
• Koçak, Zeynep Canan (2017). İslam Öncesi Arap Aile Yapısının Hz. Peygamber ve Hadisler Üzerindeki Etkisi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (7), ss. 237–271
• Korkmaz, Arif (2015). Kadına Yönelik Şiddet ve Din Üzerine Bir Tipoloji Denemesi: Sosyolojik Bir Analiz. Toplum Bilimleri Degisi, 9 (18), ss. 41–60
• el–Kurtubi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebubekir (2006). el–Cami li–Ahkami’l–Kur’an, 17. Beyrut: Müessesetü’r–Risale
• Mahalli, Celalüddin, Süyuti, Celalüddin (1998). Tefsiru’l–Celaleyn. Beyrut: Daru’l–Fikr
• el–Maverdi, Ebü’l–Hasen Ali b. Muhammed b. Habib (1994). el–Havi’l–Kebir, 10. Beyrut: Daru’l–Kütübi’l–İlmiyye
• Mufaddal ed–Dabbi (1942). el–Mufaddaliyyat. Kahire: Daru’l–Maarif
• Muhammed Hamidullah (2003). İslam Peygamberi, I. Çev.: Salih Tuğ. Ankara: Yeni Şafak
• Ozankaya, Özer (1975). Toplumbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Öğmüş, Harun (2013). Cahiliye Döneminde Araplar: Cahiliye Şiirine Göre İslam Öncesi Arap Toplumu ve Kur’an’ın Getirdiği Değişim. İstanbul: İz Yayıncılık
• Öztürk, Mustafa (2011). İslam Öncesi Arap Toplumunda Ahval–i Şahsiyye Hukuku. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü, ss. 229–273
• Süyuti, Celalüddin (2006). Lübabü’n–Nükul fi Esbabi’n–Nüzul. Beyrut: Daru’l–Kitabi’l–Arabi
• Şah Veliyyullah Dihlevi (1994). Hüccetullahi’l–Baliğa, 1. Çev.: Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık
• eş–Şehristani (1956). Kitabü’l–Milel ve’n–Nihal, 2. Tahric: Muhammed b. Fethullah Bedran. Kahire: Mektebetü’l–Enclo’l–Mısriyye
• Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (2001). Tefsiru’t–Taberi: Camiu’l–Beyan An Tevili Ayi’l–Kur’an, 19. Kahire: Merkezü’l–Bühus ve’d–Dirasati’l–Arabiyye ve’l–İslamiyye Bi–Dari Hicr
• Tonkiss, Fran (2012). Devamlılık/Değişim. Çev.: Erkan Koca. Temel Sosyolojik Dikotomiler. Ed.: Chris Jenks. Ankara: Birleşik Yayınevi, ss. 60–78
• Ünal, İsmail Hakkı (2001). Hadislere Göre Kadının Örtünmesi. İslamiyat, IV (2), ss. 53–68
• el–Vahidi, Ebü’l–Hasen Ali b. Ahmed (1991). Esbabu Nüzuli’l–Kur’an. Beyrut: Daru’l–Kütübi’l–İlmiyye
• Zencirkıran, Memet (2016). Sosyoloji. 4. Baskı. Bursa: Dora Yayıncılık