Müskirât Resm-i Mîrîsi Nizamnamesi Kapsamında İmbik Kaçakçılığıyla Mücadele (1888-1917)

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1710 - 1755, 30.09.2025

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1653434

Abstract

Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi’nin başlıca gelir kaynaklarından biri olan alkollü içkilerdeki gayrikanuniliği ortadan kaldırmak için yürütülecek mücadelenin esaslarını belirlemek amacıyla 3 Eylül 1888’de Müskirât Resm-i Mîrîsi Nizamnamesi hazırlanmıştır. Bu çalışma, 3 Eylül 1888 tarihli Müskirât Resm-i Mîrî Nizamnamesi’nin, alkollü içki üretiminde kullanılan imbik ve kazan kaçakçılığıyla mücadeledeki işlevini ortaya koymayı amaçlamıştır. Çalışmada, nizamname hükümlerinin hangi bölgelerde tatbik edildiği, tatbiki sırasında karşılaşılan zorlukların neler olduğu, yakalanan kaçakçılara verilen cezaların neler olduğu ve ele geçirilen imbik ile kazanların akıbetinin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Nizamname hükümlerinin tatbikine dair örnekler arşiv belgeleri ve araştırma-inceleme eserlerden yararlanılarak incelenmiştir. Çalışmada, nizamnamenin Ankara, Konya, Kastamonu, Cezâyir-i Bahr-i Sefid ve Ma’mûretü’l-Azîz vilayetlerinde uygulandığı, İdare’nin şikâyeti üzerine dava süreçlerinin ilgili vilayet veya sancakların yerel mahkemelerinde görüldüğü, Yerel mahkemelerde alınan kararın temyizi için Şûrâ-yı Devlet Temyiz Mahkemesi’ne sıklıkla başvurulduğu, kaçak imbik ile kazanların müsadere edilerek ilgili İdare’ye teslim edildiği ve her bir imbik için 4 Osmanlı lirasının ceza parası olarak tahsil edildiği tespit edilmiştir.

Keywords

Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi , Müskirat , Nizamname , İmbik , Kaçakçılık.

The Fight against Illegal Distillation within the Framework of the Müskirat Resm-i Mîrîsi Regulation (1888–1917)

Abstract

In order to establish the principles of combating the illegality surrounding alcoholic beverages, which constituted one of the principal sources of revenue for the Ottoman Public Debt Administration (Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi), the Regulation on the State Tax on Alcoholic Beverages (Müskirât Resm-i Mîrîsi Nizamnamesi) was issued on September 3, 1888. This study aims to examine the function of the aforementioned regulation in combating the illicit use of stills and boilers in the production of alcoholic beverages. It investigates the regions in which the regulation was enforced, the challenges encountered during its implementation, the penalties imposed on apprehended smugglers, and the fate of the confiscated stills and boilers. The enforcement of the regulation was analyzed through archival documents and scholarly literature. The findings indicate that the regulation was implemented in the provinces of Ankara, Konya, Kastamonu, Cezâyir-i Bahr-i Sefid, and Ma’mûretü’l-Azîz. Legal proceedings, initiated upon the complaints of the Administration, were conducted in local courts within the relevant provinces or districts, and verdicts rendered by these courts were frequently appealed to the Council of State Court of Appeals (Şûrâ-yı Devlet Temyiz Mahkemesi). It was also determined that the illicit stills and boilers were confiscated and handed over to the relevant Administration, and a fine of 4 Ottoman liras was collected for each seized still.

Keywords

Düyûn-ı Umûmîyye Administration , Alcoholic Beverages , Regulation , Still , Smuggling

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bāb-ı ‘Âlі Evrak Odası (BEO): 258/19317, 336/25126, 1731/129811, 1803/135215, 1811/135787, 1822/136591, 1887/141453, 1897/142244, 1954/146531, 2126/159450, 2889/216652, 4079/305862, 4310/323182.
• Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT): 117/30, 171/98, 193/58, 465/47, 478/7, 513/20, 550/90, 563/82, 589/14, 662/24, 751/33, 820/55, 1010/6, 1112/64, 1122/27, 1256/38, 1549/43, 1579/116, 2012/88, 2135/109, 2265/141, 2273/129, 2274/107, 2522/91, 2551/128, 2564/9, 2649/79, 2652/93.
• Dâhiliye-İdare (DH.İD): 54/21, 70/16.
• Dâhiliye-Muhaberat-ı Umûmiye İdaresi (DH. MUİ): 80/48.
• Dâhiliye-Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR): 72/77.
• İrade-Orman ve Maadin (İ. OM): 7/39.
• İrade–Meclis-i Mahsusa (İ. MMS): 100/4235.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 33/12, 35/28.
• Şûrâ-yî Devlet (ŞD): 317/49, 404/84, 483/4, 1340/29, 1341/21, 1346/7, 1351/9, 1351/26, 1357/8, 1357/13, 1360/16, 1475/15, 1481/8, 1481/9, 1654/4, 1746/4, 1752/22, 1754/7, 1755/8, 1759/12, 1793/22, 1805/15, 1809/13, 1814/10, 1819/4, 2338/138, 2353/22, 2357/4, 2357/5, 2472/14, 2535/11, 2727/10, 2742/35, 2774/57.
• Armağan, Mustafa, İslam ve Bilim Tartışmaları, İstanbul 2018.
• Arslan, Fatih, “Alkol Tüketiminin Osmanlı Kamusal Hayatında Yarattığı Sorunlar: İkinci Meşrutiyet Dönemi ve Sonrasından Örnekler”, VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 6/2, (2021), s. 478-497.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul 2010.
• Bayat, Ali Haydar, Tıp Tarihi, İstanbul 2016.
• Çakmak, Osman, “Cabir Bin Hayyan’ın Bilimsel Düşünceye ve Kimyasal Teknolojilere Katkıları”, 3. Rumeli Sürdürülebilir Çevre İçin Enerji ve Tasarım Sempozyumu, İstanbul, 2-3 Şubat 2023, s. 1-9.
• Çelebi, Ercan, “Men-i Müskirat Kanunu’nun Kabulü ve Uygulanması: Kastamonu Örneği (1920-1923)”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 62 (2023), 185-204.
• Dağ, Mustafa, Tanık, İbrahim Halil, “Osmanlı Reji İdaresi Çatısı Altında Hak Arayış Mücadelesi: Kasapyan Nazmi Efendi’nin Zimmet Meselesi (1904-1910)”, DTCF Dergisi, 64/1, (2024), s. 161-196.
• Dağ, Mustafa, Tanık, İbrahim Halil, “Osmanlı Taşrasında Bir Memurun Hukuk Mücadelesi, Yabanabad Reji Memuru Zekeriya Sırrı Efendi Davası”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilgiler Dergisi, 24/45, (2023), s. 781-804.
• Demirel, Serhat, Türkçe Telaffuz Sözlüğü, İstanbul 2021.
• Elmacı, İrfan, “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji”, Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, XIX/2, (2018), s. 265-287.
• Erçin, Abdülkadir, “Kuruluşundan II. Meşrutiyet’e Kastamonu Vilayeti’nde Duyun-ı Umumiye İdaresi (1882-1908)”. Karadeniz Araştırmaları. XXI/81, (2024), s. 258-279.
• Erdöl, Cevdet, İçki Beliyyesi ve Kurtulmaların Çareleri, Ankara 2023.
• Gürel, Osman, Kimya Tarihi, Ankara 2021.
• Hacıoğlu, Gülnar, Alkol Kullanımı Kişilik ve Zekâ Üzerine Etkisi ve Alkoliklerin İşledikleri Suçlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994.
• İnce, Erdal, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Müskirat ve Müskirat Satan Yabancı Esnafa İzin Verilmesi”, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, II/5, (2019), s. 411-430.
• Kazgan, Haydar, “Osmanlı İmparatorluğunda Tütün Tekeli”, Ekonomi Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 1984, s. 1047-1053.
• Kuş, Sebahattin, Dünyada ve Türkiye’de Alkol Kontrolü Politikaları, Ankara 2011.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Ankara, 2013.
• Noviçev, A. D., Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, Çev. Nabi Dinçer, İstanbul, 1979.
• Özkan, Âdem, Bilim Tarihinde Ezber Bozan Prof. Dr. Fuat Sezgin’le Birlikte, İstanbul, 2019.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, İstanbul, 1993.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, İstanbul, 1971.
• Sarıoğlu, Tarık, “Müskirat Nizamnameleri’ne Göre Meyhanelerin Kapatılması ve II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Uygulamaları”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 5/9, (2022), s. 149-178.
• Sertoğlu, Midhat, Osmanlı Tarih Lügatı, İstanbul, 1986.
• Sezgin, Fuat, İslam’da Bilim ve Teknik, İstanbul 2008.
• Şemseddin Sami, Kamus-ı Fransevi, İstanbul, 1883.
• Temir, Hakan, “İslam Teknoloji Tarihi”, Tekerrürden Tefekküre Tarih, Edi. Mefail Hızlı, İstanbul, 2021, s. 413-430.
• Topuz, Ercüment, “Son Dönem Osmanlı Dünyasında İçtimai İmtizaca ve İdari İnisiyatife Bir Engel: Müskirat Müptelaları”, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 9, (2020), s. 51-65.
• Türkoğlu, Ömer, “Mühür Yiyen Fareler ya da Ankaralının Rakı ile Sınavı”, Kebikeç Dergisi, 38, (2014), s. 227-240.
• Üçüncü, Uğur, Millî Mücadele Yıllarında Bir Yasak Denemesi: Men-i Müskirat (İçki Yasağı) Kanunu ve Toplumsal Hayata Yansımaları, İstanbul 2012.
• Yılmaz, İrfan, Yitik Hazinenin Kâşifi Fuat Sezgin, İstanbul 2009.
• Yurtsever, Cezmi Zeki, Kadirli Tarihi (Kadirli Türkmenlerinin Soy, Kültür ve Ekonomik Bünyesinin Tarih Felsefesi Metoduyla İncelenmesi, İstanbul, 2010.