Nakid Para Vakfı İle İlgili Çivi-zâde’nin Ebussu‘ûd’a Yazdığı Reddiye Risâlesi

Year 2019, , 87 - 100, 30.05.2019

Ahmet Akgündüz

https://doi.org/10.16971/vakiflar.586080

Abstract

Bu makale, Ebussuʻûd Efendi ve Çivi-zâde arasındaki para vakıfları hakkındaki tartışmaları incelemekle ilgilidir. Para vakıflarının arşiv kaynakları oldukça zengindir; ancak, bu konu henüz yeterince araştırılmamış olduğundan, tarihte ortaya çıkışı ve gelişmesi hakkındaki akademik yayınlar henüz tatmin edici bir şekilde sunulmamıştır. Para vakıfları Osmanlı toplumuna sui-generis idi.

İslâm hukuku açısından bakıldığında, vakıf, “bir malı habs ve menfaatini tahsis” olarak tanımlanabilir; çünkü bu haktan faydalanıcılığı ve hayırseverliği temsil eden bir hedefin yararına kesintisiz olarak sunulmalı ve tüketilmemelidir. Bu tanıma göre, varlıkların faydası kesilmeden devam ederse tam vakıf olur. Menkûl malların ve hele de hemen tüketilebilen nakit paranın vakıf yapılması bu sebeple tartışmalıdır. Bundan dolayı, Ebussuʻûd Efendi, İmam Muhammed’in görüşüne göre menkûlün vakf edilmesini yorumlayarak, nakid para vakfının câiz olduğunu savunmuştur. Fakat Çivi-zâde’ye göre, vakfın konusunun para olması halinde tüketilmesi söz konusu olduğundan vakıf olması da mümkün değildir. Bu sebeple, İslâm hukukunda buna izin verilmez. Çivi-zâde, Ebussuʻûd’un görüşlerini müstakil bir Risâle’de ele almış ve Ebussuʻûd’un yorumlarını reddetmiştir. İşte makalemizin konusu bu Risâle olacaktır.

Keywords

Vakıf, para vakfı, Çivi-zâde, Ebussuʻûd, Reddiye Risâlesi

References

• Akgündüz, Ahmet (1986). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara. TTK.
• Akgündüz, Ahmet (2018). Şeyhülislam Ebüssuud Efendi Fetvaları. Istanbul: OSAV.
• Akgündüz, Ahmet (2018). Osmanlı Tarih ve Hukuk Istılâhları Kamusu, Istanbul: OSAV.
• Alim B. Ala. El-Hanefi, Fetâvay-ı Tatarhaniye. Gaziantep Müftülük K., C. I-ll.
• Bali Efendi, Sofyalı (ö. 950 H.). Bâli Efendi’nin Vakf-ı Nükudun Cevazı Hakkında Çivizâde’ye Gönderdiği Mektup. Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, No: 621; Şeyhülislam Esat Ef. No: 188, Vrk: 43-52A.
• Bali Efendi, Sofyalı (ö. 950 H.). Kanuni Sultan Süleyman’a Gönderdiği Mektup, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, No: 621, Vrk: 28/B 43/A
• Bali Efendi, Sofyalı (ö. 950 H.). Şah Çelebi’ye Yazdığı Mektup. Süleymaniye Kütüphanesi, Şeyhülislam Esat Efendi, 188, Vrk: 52/B-54.
• Barkan, Ömer Lütfü - Ekrem Hakkı Ayverdi (1970). İstanbul Vakıfları Tahriri Defteri, 953/I546 Tarihli Tahrir Defteri. İstanbul.
• Bırgıvî, Muhammed (Tarihsiz). Resâil. Taşbasma, İstanbul; Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi, No: 1581, Vrk: 21/B-249/B.
• Çağatay, Neş’et (1971). “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları Ve Bankacılık”. Vakıflar Dergisi, IX, s. 39-56.
• Çivi-Zâde, Mehmed Muhyiddin Efendi (ö. 954/I547). Ebüssuud’a Reddiye. Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi No: 1177, Vrk: 158/B-161/A; Laleli, No: 3720, Vrk: 112-116/A
• Çivi-Zâde, Mehmed Muhyiddin Efendi (ö. 954/I547). Fetâvay-ı Pirî Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, Amca-zâde Hüseyin, No: 243.
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Ma’rûzât. Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, No: 440, Vrk: 38/B-46.
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Fetvâ Bi Cevazi Vakfİn-Nükud. Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Ef., No: 1177, Vrk: 160/B
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Fetvâ Bi Tescili Vakfin-Nukud. Süleymaniye Kütüphanesi, Reşit Ef No: 1036, Vrk: 46/A
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Risâle Fi Vakfıl-Menkul Ven-Nükud. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, No: 477/2; Yeni Cami, No: 376, Vrk: 156-165.
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Fetâvây-ı Ebüssuud. Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, No: 223, 224, 225; Bağdatlı Vehbi, No: 477; Lala İsmail, No: 108
• Ebüssuud, Muhammed E1-İmâdî (ö. 982/1574). Kanun-u Cedid. Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, No: 968, Vrk: 1/B-9/B.
• Fenari-Zâde, Muhyiddin Pir Muhammed Efendi (ö. 954/I548). Çivi-zâde’ye Mektup.
• Süleymaniye Kütüphanesi, Şeyhülislam Esat Ef. No: 188, Vrk: 54/B-56.
• Heyet (H. 1400/M. 198O). El-Fetâval-Hindiye. Beyrut İbnül-Hümam, Kemalüddin Muhammed (H. 1319/M. 1901). Fethul-Kadir, Mısır, C. I-Vl.
• İlmıye Salnamesı (1334). Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicil Arşivi, İstanbul Kadılığı, Sicil No: 10, Vrk: 28/B.
• Kâtip Çelebi (1306). Mîzânü’l-Hakk Fî İhtiyâri’l-Ehakk. İstanbul.
• Karakoç, Sarkis. Külliyât-ı Kavânîn, Yazma, Türk Tarih Kurumu, Dosya: 1/6092.
• Serahsi, Muhammed b. Ahmed (H.1324/1331). El-Mebsut. Mısır, I-XXX
• Serahsi, Muhammed b. Ahmed (1971). Şerhus-Siyeril-Kebir. Kahire, C. I-V.
• Trablusi, Bürhanüddin İbrahim b. Musa (H. 1292). E1-İs’âf Fi Ahkâmil-Evkaf. Mısır.