İslamcı Dergilerde Bir Kıbrıslı: Hizber Mustafa Hikmet (Hizber Hikmetağalar) Kıbrıs’ın Yakın Dini Tarihine Bakış

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 216 - 234, 30.12.2023

Mustafa Şengil

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.2.04

Abstract

Kıbrıs Adası tarihin farklı dönemlerinde farklı dinlere ev sahipliği yapmıştır. Geçtiğimiz yüzyılda ada, yoğun ve çatışmalı bir dönem geçirmiş, adada yaşayan dinler de bu çatışmalardan etkilenmiştir. 1878 yılında Kıbrıs’ın idaresi Osmanlı tarafından İngilizlere bırakılmış, İngilizler 1914 yılında adayı tek taraflı ilhak etmiştir. 1923 yılında imzalanan Lozan Anlaşması ile resmen ilhakın tanınması, Kıbrıslı Rumlar ve Türkler için Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden süreçte az sürede çok olayın yaşanmasına sahne olmuştur. Bu bağlamda Rumlar, adanın Yunanistan’a bağlanması gerektiği tezini hem millî hem de dinî bir ülkü olarak benimserken Türkler, adanın gerçek sahibi Osmanlı’ya (dolaylı olarak Türkiye’ye) iade edilmesi, taksim (adanın iki kısma ayrılması) ya da federasyon tezlerini millî düşüncelerle benimsemişlerdir. Rumların ön plana çıkardığı dinî düşünceler ise Türklerde dönemin şartları içerisinde geri planda kalmıştır. Bu yıllar içerisinde daha önce din uğruna yapılan savaşlar millî mücadele, vatan müdafaası ve var olma mücadelesi formatına dönüşmüştür. Osmanlı döneminde sadece müslim-gayri müslim anlayışı varken İngiliz idaresi döneminde İngiliz ve Rumların baskıları neticesinde yeni bir kimlik arayışına giren Kıbrıslı Türkler, 1923’ten itibaren İslami kimlikten ziyade anavatan özlemi ve varoluş mücadelesi içerisinde Türkçü-Milliyetçi bir kimliğe bürünmüştür. Ancak Kıbrıslı Türklerin İslami kimlikleri arka planda da olsa hep var olagelmiştir. Kıbrıs’ın siyasi, sosyal, ekonomik tarihi her yönüyle incelenirken dinî tarihinin göz ardı edilmemesi büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada Kıbrıslı Türklerin ilgili dönemlerdeki durumuna kendisini mukaddesatçı Türk olarak tanımlayan Hizber Hikmetağalar’ın İslamcı Dergilerdeki yazıları özelinde bakılacaktır. Hikmetağalar yazılarında özellikle millî varoluş mücadelesi veren Kıbrıslı Türklerin çarpık laiklik anlayışlarına vurgu yapmıştır. Hikmetağalar İslamcı Dergilerdeki yazılarında Kıbrıs’ta varoluş mücadelesi veren Türklerin, Türklük davası kadar İslam davasına da sahip çıkmaları gerektiğini sık sık vurgulamıştır. Hikmetağalar’ın, Kıbrıs müftüsü Dânâ Efendi, Kıbrıs’ta dinî durum, Türklük ve İslam çatışması, Hala Sultan ve Evkaf gibi özellikle Türkiye’yi haberdar etmeyi amaçladığı yazıları dikkat çekmektedir. Makalelerini gönderdiği dergilerin tipolojilerine bakıldığında, bunların mukaddesatçı, Müslümanların sıkıntılarını konu eden, dış politika ile ilgilenen aynı zamanda Türkçü-İslamcı özellikler sergileyen yayınlar olduğu görülmektedir. Türkiye’de yayımlanan ve dış politika ile ilgili olan İslamcı Dergilerde yazılar yazan Hizber Hikmetağalar’ın bu yazılarına kendisi hakkında bilgi veren hiçbir kaynak değinmemiştir. Hizber Hikmetağalar’ın yazdığı şiir kitapları, sivil toplum kuruluşlarında aldığı görevler, gazete ve dergilerde yayımlanan yazıları ile özellikle Lefkoşa ile ilgili kitapları bilinmekle birlikte İslamcı Dergilerdeki yazıları ve bu yazıların içerikleri ile ilgili hiçbir kaynakta bilgi yoktur. Çalışma Hikmetağalar’ın İslamcı Dergilerdeki yazılarını ele alması ve bu yazıların içerikleri ile ilgili bilgiler vermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu yönüyle Kıbrıs’ın dinî tarihine ve özellikle İslam mücadelesi veren Kıbrıslıların bilinmesine katkı sağlayacaktır. Çalışmanın İslamcı Dergilerde bulunan Kıbrıslı yazarların tespit edilmesi, İslamcı Dergilerdeki dış politika bağlantılı Kıbrıs yazıları ile Dinler Tarihi çalışmalarının tespiti konusunda ufuk açıcı olması hedeflenmektedir. Çalışma Hizber Hikmetağalar’ın İslamcı Dergiler Projesi (İDP) kataloğunda ulaşılabilen yazıları ile sınırlıdır.

Keywords

Dinler Tarihi, Kıbrıs, İslam, İslamcı Dergiler, Hizber Hikmetağalar.

A Cypriot in Islamist Journals: Hizber Mustafa Hikmet (Hizber Hikmetağalar) An Overview of the Recent Religious History of Cyprus

Abstract

The island of Cyprus has been home to different religions in different periods of history. In the last century, the island has gone through an intense and conflicted period, and the religions living on the island have also been affected by these conflicts. In 1878, the administration of Cyprus was left to the British by the Ottoman Empire, and the British unilaterally annexed the island in 1914. In 1923, the official recognition of the annexation by the Lausanne Treaty set the stage for Greek Cypriots and Turkish Cypriots to experience many events in a short period of time in the process leading to the establishment of the Republic of Cyprus. In this context, while the Greeks adopted the thesis that the island should be annexed to Greece as both a national and religious ideal, the Turks adopted the theses of returning the island to the Ottoman Empire (indirectly to Turkey), partition (separation of the island into two parts) or federation with national considerations. Religious thoughts, which were emphasized by the Greeks, remained in the background for the Turks under the conditions of the period. During these years, the wars that were previously fought for the sake of religion turned into a national struggle, defense of the homeland and struggle for existence. While there was only a Muslim-non-Muslim understanding during the Ottoman period, the Turkish Cypriots, who were in search of a new identity as a result of the pressures of the British and Greeks during the British rule, have adopted a Turkic-Nationalist identity in the longing for the homeland and the struggle for existence rather than an Islamic identity since 1923. However, the Islamic identity of Turkish Cypriots has always existed, albeit in the background. While analyzing the political, social and economic history of Cyprus in every aspect, it is of great importance not to ignore its religious history. In this study, the situation of Turkish Cypriots in the relevant periods will be analyzed through the writings of Hizber Hikmetağalar, who defines himself as a sacred Turkish, in Islamist journals. In his writings, Hikmetağalar especially emphasised the distorted understanding of secularism of Turkish Cypriots struggling for national existence. In his writings in Islamist Journals, Hikmetağalar frequently emphasized that the Turks struggling for existence in Cyprus should embrace the cause of Islam as much as the cause of Turkishness. Hikmetağalar's articles such as Dânâ Efendi, the Mufti of Cyprus, the religious situation in Cyprus, the conflict between Turkishness and Islam, Hala Sultan and Evkaf are noteworthy. When we look at the typology of the magazines, he sent his articles to, it is seen that these were publications that were sacredist, focused on the problems of Muslims, were interested in foreign policy, and at the same time exhibited Turkish-Islamist characteristics. Hizber Hikmetağalar, who wrote articles in Islamist journals published in Turkey and concerned with foreign policy, was not mentioned in any of the sources providing information about him. Although Hizber Hikmetağalar's poetry books, his duties in non-governmental organizations, his articles published in newspapers and magazines and especially his books on Nicosia are known, there is no information in any source about his articles in Islamist Journals and the content of these articles. This study is important in that it deals with Hikmetağalar's writings in Islamist journals and provides information about the content of these articles. In this respect, it will contribute to the religious history of Cyprus and especially to the knowledge of Cypriots who struggled for Islam. It is aimed that the study will be an eye-opener for the identification of Cypriot writers in Islamist Journals, foreign policy-related Cyprus writings in Islamist Journals and the determination of History of Religions studies. The study is limited to the writings of Hizber Hikmetağalar that can be accessed in the catalogue of the Islamist Journals Project (IDP).

Keywords

History of Religions, Cyprus, Islam, Islamist Journals, Hizber Hikmetağalar.

قبرصي في المجلات الإسلامية: حزبر مصطفى حكمت. لمحة عامة عن التاريخ القبرصي القريب من الدين

Abstract

استضافت جزيرة قبرص ديانات مختلفة في أوقات مختلفة من التاريخ. في القرن الماضي، كانت الجزيرة فترة مزدحمة ومتضاربة، وتأثرت الأديان التي تعيش في الجزيرة بهذه الصراعات. تركت إدارة قبرص للبريطانيين من قبل العثمانيين في عام 1878، وكان ضم البريطانيين للجزيرة من جانب واحد في عام 1914 والضم الرسمي لاتفاق لوزان في عام 1923 مسرحا للقبارصة اليونانيين والأتراك في العملية المؤدية إلى إنشاء جمهورية قبرص في عام 1960 ". في هذا السياق، يجب ربط الجزيرة اليونانية باليونان، مع تبني الأطروحة كدولة وطنية ودينية، يعود الأتراك، المالك الحقيقي للجزيرة إلى العثماني (بشكل غير مباشر إلى تركيا)، بينما يغذي سيارات الأجرة أو أطروحات الاتحاد بالأفكار الوطنية، ظل الدين في الخلفية في ظروف الفترة. خلال هذه السنوات، تحولت الحروب التي خاضت سابقًا من أجل الدين إلى شكل من أشكال النضال الوطني والوطن والنضال من أجل الوجود. القبارصة الأتراك الذين بحثوا عن هوية جديدة نتيجة لضغوط البريطانيين واليونانيين خلال فترة الإدارة البريطانية، في حين أن فهم الفترة الإسلامية التي تكسب المسلمين فقط كان النضال من أجل الوطن الشوق والوجود بدلاً من الهوية الإسلامية من عام 1950 "لقد انتحل هوية تركية قومية. بيد أن الهويات الإسلامية للقبارصة الأتراك موجودة دائما، حتى في الخلفية. وبينما يجري بحث التاريخ السياسي والاجتماعي والاقتصادي لقبرص من جميع الجوانب، من المهم عدم تجاهل التاريخ الديني. في هذه الدراسة، سيتم النظر في كتابات Hizber Hikmetagalar في المجلات الإسلامية، والتي عرفت حالة القبارصة الأتراك على أنهم مخيط تركي، في العرض الخاص.
وشدد على الفهم العلماني المشوه للقبارصة الأتراك، الذين ناضلوا بشكل خاص من أجل الوجود الوطني في كتابات حكمتغالار. وأكد أن الأتراك الذين كافحوا من أجل الوجود في قبرص يجب أن تكون لهم الحالة الإسلامية وكذلك القضية التركية. مفتي قبرص دافندي، والرعاية الدينية، والصراع التركي والإسلامي، لا يزال سلطان وإيفكاف، خاصة مع القضايا التي تهدف إلى إعلام تركيا، يلفت المقال حول جدول الأعمال المتغير بسرعة لهذه الفترة الانتباه. بالنظر إلى أنماط المجلات التي كتبها، يبدو أن هناك منشورات تخضع لمتاعب المسلمين، وتتناول السياسة الخارجية، فضلاً عن السمات التركية الإسلامية. المنشور في تركيا والمجلات الإسلامية حول كتابة مقالات السياسة الخارجية في حزبر حكمت أوغالار لم يذكر أي مصدر للمعلومات عن نفسه. على الرغم من أن كتاباته المنشورة في الصحف والمجلات وكتبه ذات الصلة الخاصة بنيقوسيا معروفة، لا توجد معلومات عن كتاباته في المجلات الإسلامية ومحتويات هذه المقالات. الدراسة مهمة من حيث أن حكمت غلار يعطي معلومات عن كتابات المجلات الإسلامية ومحتويات هذه المقالات. وفي هذا الجانب، سيسهم في التاريخ الديني لقبرص، ولا سيما في وعي القبارصة الذين يناضلون من أجل الإسلام. تهدف الدراسة إلى أن تكون أفقًا للكشف عن الكتاب القبارصة في المجلات الإسلامية وتحديد تاريخ الأديان بمقالات قبرصية ذات صلة بالسياسة الخارجية في المجلات الإسلامية. تقتصر الدراسة على مقالات Hizber Hikmetagalar، والتي يمكن الوصول إليها في كتالوج مشروع المجلات الإسلامية (IDP).

Keywords

حزبر حكمت أوغلار., المجلات الإسلامية, الإسلام, قبرص, تاريخ الأديان

References

• Akgün, Sibel. “Atatürk İlke ve İnkılâplarının Kıbrıs’a ve Kıbrıs Türk Kadınlarına Yansımaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 22/64-65-66 (2006), 415-436.
• Alasya, Halil Fikret. “Kıbrıs (İngiliz İşgali ve İdaresi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/380-383. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Altan, Mustafa Haşim. Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi: (1571-1974). Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi, 1986.
• An, Ahmet. Kıbrıs’ın Yetiştirdiği Değerler (1782-1899). Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Armağan, Abdüllatif. “Fetihten Sonra Kıbrıs’ta Kurulan İlk Osmanlı Vakıfları”. Tarih Araştırmaları Dergisi 41/72 (Eylül 2022), 211-252.
• Atalay, Talip. Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2003.
• Ateşin, Hüseyin Mehmet. Doktor Fâzıl Küçük ve Şeyh Nâzım Kıbrısı̂. İstanbul: Marifet Yayınları, 1997.
• Ateşin, Hüseyin Mehmet. Kıbrıs’ta İslâmı̂ Kimlik Dâvâsı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.
• Bozkurt, Bekir. İngiltere’nin Kıbrıs Adasını İlhak Süreci. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Can-Kıbrısım, Ahmet An Kişisel Bloğu. “Hizber Hikmetağalar’ın Ardından”. Erişim 30 Temmuz 2023. https://can-kibrisim.blogspot.com/2015/12/ozel-hekimler-dislanmamali.html
• Cobham, Claude Delaval. Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus; Tr. and Transcribed, with an Appendix on the Bibliography of Cyprus. Cambridge: Cambridge : University Press, 1908.
• CYPNET, North Cyprus. “Hizber Hikmetağalar (1936-1993)”. Erişim 07 Ağustos 2023. http://www.cypnet.co.uk/ncyprus/literature/hizber.html
• Çoban, Bekir Zakir. “Sebilürreşad Dergisinde Hıristiyanlık ve Papalık”. Tarih ve Gelecek Dergisi 4/2 (24 Ağustos 2018), 8-26. https://doi.org/10.21551/jhf.431932
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Evkafı”. Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez - Halil Ortakçı. 39-69. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Şeyhleri Üzerine Bir Araştırma (1570-1878)”. Belleten 82/294 (01 Ağustos 2018), 483-510. https://doi.org/10.37879/belleten.2018.483
• Duman, Doğan. “Türkiye’de İslamcı Yayıncılık”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/4 (Haziran 1994), 77-94.
• Erdoğru, M. Akif. “Kıbrıs’ın Larnaka Şehrine Su Sağlanmasında Hacı Ebubekir Paşa Vakfının Önemi”. Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez - Halil Ortakçı. 31-38. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Eyice, Semavi. “Bayraktar Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/255-256. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Gazioğlu, Ahmet C. İngiliz İdaresinde Kıbrıs: Statü ve Anayasa Meseleleri. İstanbul: Ekin Basımevi, 1960.
• Gazioğlu, Ahmet C. İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III, 1951-1959: Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP), 1998.
• Geniş, Kaan Cem. “Londra-Zürich Anlaşmalarına Giden Süreç (1959)”. Belgi Dergisi 21 (01 Ocak 2021), 233-252. https://doi.org/10.33431/belgi.726417
• Goold Adams, Sir Hamilton. Kıbrıs’ın El Kitabı. çev. Ali Çakıroğlu. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2007.
• Güleç, İsmail. Kıbrıs’ın Manevi Atlası. Lefkoşa: Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Güleç, İsmail. “Tuncer Bağışkan’ın Kıbrıs’ta Osmanlı-Türk Eserleri İsimli Eseri Üzerine”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2017), 67-79.
• Güleç, İsmail - Haşim Şahin (ed.). Kıbrıs’ın Fethi ve Hala Sultan. Lefkoşa: Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Gürel, Şükrü S. Kıbrıs Tarihi (1878-1960): Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika. Ankara: Kaynak Yayınları, 1984.
• Gürpınar, Bulut. “Hilâl Dergisi ve Dünya Siyasetine Bakışı”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (Aralık 2017), 436-452.
• Hakkani TV, “Hizber Hikmetağalar’ın Evinde”. YouTube. Yayın Tarihi 13 Ağustos 1990. https://www.youtube.com/watch?v=yZt27_6rCYw
• Hikmet, Hizber M. “Hak ve Hakikate Davet”. Sebilürreşad 7/170 (Nisan 1954), 317.
• Hikmet, Hizber M. “Hala Sultan”. Hilâl 15/171 (1977), 26.
• Hikmet, Hizber M. “Kıbrıs Hakkında”. Serdengeçti 10/25 (Eylül 1957), 2.
• Hikmet, Hizber M. “Kıbrıs Hakkında”. Hilâl 1/10 (Ekim 1959), 19.
• Hikmet, Hizber M. “Kıbrıslı Bir Türk’ün Dileği”. Hilâl 1/11 (Aralık 1959), 20.
• Hikmet, Hizber M. “Kıbrıs’taki Türk Vakıfları ve Bazı Misaller”. Hilâl 15/172 (1977), 5-6.
• Hikmetağalar, Hizber. Eski Lefkoşa’da Semtler ve Anılar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.
• Hill, Sir George Francis. A History of Cyprus. 4 Cilt. Cambridge: Cambridge University Press, 1952.
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. Hilâl. Erişim 10 Ocak 2023. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/77/hilal
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. Hizber Hikmetağalar. Erişim 06 Ocak 2023. https://katalog.idp.org.tr/yazarlar/2442/hizber-hikmetagalar
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. Sebilürreşad. Erişim 18 Kasım 2022. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/97/sebilurresad
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. Serdengeçti. Erişim 25 Aralık 2022. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/28/serdengecti
• İsmail, Sabahattin. Kıbrıs Türk Basınında İz Bırakanlar. Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Konur, İsmet. Kıbrıs Türkleri 1938. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1938.
• Korkmazer, Sıddık. Osmanlı Devleti Döneminde Kıbrıs’ta Kurulan Vakıflar (1570-1826). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Korkut, Fadıl Niyazi. Hatıralar. Mağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi, 2000.
• Kunter, Halim Baki. “Türk Vakıflarının Milliyetçilik Cephesi”. Vakıflar Dergisi Sayı III. 1-12. Ed. Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956.
• Luke, Sir Harry. Cyprus Under the Turks 1571-1878. London: C. Hurst, 1969.
• NA, National Archive. Colonial Office [CO]. 883/4/5.
• Ocak, Başak. “Arapça Ezana Dönüş ve Bunun Kıbrıs Türk Basını’ndaki Yankıları”. Kıbrıs Araştırmaları Dergisi 12/31 (Aralık 2006), 39-69.
• Okudan, Muhammet. “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’da Vakıf Kurucularının Sosyal Statülerine İlişkin Bazı Değerlendirmeler”. Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez - Halil Ortakçı. 199-210. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Onuş, Emin. “Kültür ve Edebiyat Zemininde Kıbrıs’a İslâmî Bir Bakış”. Journal of Turkish Studies 9/6 (2014), 807-826. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.6782
• Özkan, Necati. “Ey Mâceraperestler Artık Sahneyî Siyasetten Çekiliniz”. İstiklâl Gazetesi (13 Kasım 1949), 1.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Kıbrıs II. Mahmut Kütüphanesi ve Havi Olduğu Yazmalar Üzerine Notlar”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 1/1 (2015), 21-37.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz - Halil Ortakçı (ed.). Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Şahin, İsmail. Kıbrıs’ın Sosyal Tarihi (Tarihi Arka Planı ve 1945-1974 Arası Olayları). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Tanman, M. Baha. “Hala Sultan Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/225-227. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Türk, İbrahim. Kıbrıs Fetva Emini Hürremzâde Mehmed Hakkı Efendi ve Fetvaları. ed. Mahmut Samar. İstanbul: Kitap Dünyası, 2022.
• Üngüder, Ahmet. “Kıbrıs’ta Türkçülük Düşüncesinde Hakikat Gazetesi Başyazarı Mehmet Fikri’nin Yeri”. Journal of Turkish Studies 12/22 (01 Ocak 2017), 767-782. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12170
• Yiğit Yüksel, Dilek. “Kıbrıs’ta Yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı (1957-1964)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 34/98 (27 Kasım 2018), 311-376.
• Yücer, Hür Mahmut. “Kıbrıs’ta Bir Halidî-Ziyâî: Hala Sultan Türbedarı Ünyeli Musa Kâzım Efendi”. Osmanlı Döneminde Kıbrıs: Uluslararası Sempozyum. ed. M. Mahfuz Söylemez vd. 352-374. İstanbul: Bağcılar Belediyesi, 2016.