Beslendiği Kaynaklar ile Dil ve Örneklem Kurguları Bağlamında Islahatnameler (Ahlâk-ı Alâî Örneği)

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 192 - 207, 24.10.2023

Murat Alandağlı

Öz

Osmanlı İmparatorluğunda ıslahatnamelerin tarihsel derinliği malik siyasî, kültürel ve idarî hüviyette tavsiye, eleştiri metinleri olduğu bilinmektedir. Özellikle siyasî, askerî ve malî anlamda kimi kırılmaların yaşanmaya başladığı XVI. yüzyılda sayılarının arttığı anlaşılmaktadır. Bu dönemdeki olumsuzluklar imparatorluk idaresinin çok daha iyi olarak kategorize edilen önceki dönemle kıyaslanarak ifade edilmiştir. Islahatnamelerin bu türden siyasî ve idarî özellikleri çokça çalışmada irdelenmiştir. Fakat iddia ettikleri argümanlar ile bunları besleyen kaynaklar ve söylem dilleri üzerinde fazlaca durulmamıştır. Çalışma ıslahatnameler içerisinde XVI. yüzyılda imparatorluğun içerisinde bulunan durum, problemin fark edilişi, tarifi ve çözüm yolları ile tüm bunlara dair ortaya konulmuş olan söylem dili bakımından farklılık gösteren Ahlâk-ı Alaî merkeze alınarak bahsedilen açığın kapatılmasına dair bir yaklaşımın ürünüdür. Bu bakımdan ilk olarak eserin beslendiği kaynaklar belli bir düzen dahilinde ele alınacaktır. Akabinde ise eserin söylem dili üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler

Islahatnameler, Ahlâk-ı Alaî, Kınalızâde, Nizam-ı alem, Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

• Adıvar, A. (1955). Kınalızâde Ali Efendi, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6, 709-711.
• Alandağlı, M. (2022). Tereddüt Döneminin Hatırat Türü Eserlerde Dün, Bugün ve Yarının Kurgusu (Osmanlı Islahatname Yazarlarının Meramın İzahı Yöntemi). M. Gümüş (ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hatırat Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı III, içinde (19-46. ss). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Aksoy, H. (1976). Kınalızâde Ali Çelebi, Hayatı, İlmi ve Edebi Şahsiyeti, Arapça Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Yazma Nüshaları (Yayınlanmamış mezuniyet tezi) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Altan A. (2011). Klasik Dönem Osmanlı Siyasetnâme Geleneğine Genel Bir Bakış. Turkish Studies, 6 (3), 1795-1809.
• Canatan, K. (2014). İslâm Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitapevi Yayınları.
• Çelebi, K. (1981). Düstûru’l-Amel li-Islâhi’l-Halel, Kâtip Çelebi’den Seçmeler I. Ş. Gökyay (haz.), Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Fleischer, C. H. (1996). Tarihçi Mustafa Âlî: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. A. Ortaç (çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Genç, V. (2016). Kanuni Sultan Süleyman’ın Nikris Hastalığına Atfedilen Farsça Bir Reçete. Belleten, 80 (287), 41-58, Ankara: Türk Tarih Kurumu, Yayınları.
• Kafadar, C. (2002). Osmanlı Siyasal Düşüncesinin Kaynakları Üzerine Gözlemler. Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce içinde (23-28 ss.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaman, A. (1989). Ahlâk-ı Alâi, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2, 15-16. Kınalızâde Ali Efendi. (Tarihsiz) Devlet ve Aile Ahlakı. (haz. A. Kahraman), Tercüman Gazetesi Yayınları, No. 69.
• Koç, M. (2007). Ahlâk-ı Alâi, Kınalızâde Ali Çelebi. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kurt, Y. (2018). Koçi Bey Risâlesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kütükoğlu, B. (1989). Âlî Mustafa Efendi (Hayâtı), Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2, 414.
• Murphey, R. (1976). Dördüncü Sultan Murad’a Sunulan Yedi Telhis. VIII. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Ekim 1976, Bildirileri II içinde (1095-1099. ss). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oktay, A. S. (2015). Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlak-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ong, W. J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, S Postacıoğlu Banon (Çev). İstanbul: Metis Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2002). Osmanlı’da 18’inci yüzyıl Fikir Dünyasına Dair Notlar, Modern Türkiye’de Düşünce. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öz, M. (1994). “Gelenekçi Islahat Düşüncesine Göre Osmanlı Devlet ve Toplu Düzenindeki Çözülmenin Mahiyeti”, Türk Yurdu, 11 (44), 49-52.
• Öz, M. (1999). “On Yedinci Yüzyılda Osmanlı Devleti: Buhran, Yeni Şartlar ve Islahat Çabaları Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, Türkiye Günlüğü, 58, 48-53.
• Öz, M. (2013). Kanun-ı Kadîmin Peşinde, Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Başlarına). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öz, M. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 12 (1), 1999, 27-33
• Özkırımlı, A. (1984). Ahlâk-ı Alâi. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Cem Yayınları.
• Öztürk, T. (2014). Türk Kültüründe Pedagojik Eğitim Açısından Ahlâk-ı Alâi: Çocuk Terbiyesinin Adabı. Belleten, 78 (283), 931-953, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Saraç, C. (1956). Ahlâk-ı Alâi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, 1, 19-28. Sultan Murad Han, Fatih Sultan Mehmed’e Nasihatler. (Tarihsiz). (haz. A. Uçman), İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Savaş, İ. (1999). “Layiha Gelenegi İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit ve Teklifler”, Bilig, 9, 87-112.
• Şeyhoğlu. (1991). Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ (İnceleme-Metin-İndeks). Yavuz, K (haz.), Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Uğur, A. (1980). Asaf-nâme-i Vezir Lütfi Paşa. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, 4, 243-258.
• Unan, F. (2011). Ahlâk-ı Alâ’i, Tıpkıbasım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Unan, F. (2001). Bir XIV. Yüzyıl Yazarının Kaleminden Çağının Devlet İdâresi ve İdeal Devlet Adamı Anlayışı. Koomduk İlimder Jurnalı/Sosyal Bilimler Dergisi 2, 314-339. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Tabakoğlu, H.S. (2020). “16. Yüzyıl Osmanlı-İspanya Savaşlarının Gölgesinde Kehanet Olgusu: Mıguel De Pıedrola Örneği”, TAD. 40 (69),133-159.
• Yılmaz, Ç. (2003). Osmanlı Siyaset Düşüncesi Kaynakları ile İlgili Yeni Bir Kavramlaştırma: Islahatnâmeler. Talid, 2, 299-338.
• Yücel, Y. (1987). “XVI-XVII. Yüzyıl Edebi Metinlerinde Rastlanan Osmanlı Devlet Yapısı ve Toplum Düzenine Ait Bazı Görüş ve Bilgiler” Belleten, LI (200), 897-926. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.