Hadımlar ve Şehir: On Altıncı Yüzyıl Sonu İstanbul’unda Saray Hadımlarının Evleri ve Emlaki

Year 2021, Volume 3, 7 - 37, 30.12.2021

Ezgi DİKİCİ

https://doi.org/10.53979/yillik.2021.2

Abstract

Bu makale, Osmanlı saray hadımlarının İstanbul’un topografyası ve nüfusuyla nasıl bir ilişki kurduğunu incelemek amacıyla, çeşitlilik gösteren bu grup içerisinde farklı köken ve kariyer geçmişlerini temsil eden dört ağanın 1590’larda vakfettiği şehir içi konutları ve diğer emlaki mercek altına alıyor. Ağaların vakfiyeleri ile diğer belgelerden elde edilen izleri takip ederek onların bizzat içinde yaşadıkları ortamı yeniden kurmaya ve edindikleri mülkleri şehir peyzajı üzerinde haritalandırmaya çalışıyor. Bunu yaparken de mülklerinin mekânsal dağılımı ve yoğunlaştığı alanlar ile ikamet örüntülerindeki süreklilik ve değişimler üzerine düşünmeyi, bir yandan da meslek hayatlarının, aile üyelerinin, dostlarının ve diğer bağlarının, hadımların kendi mülkiyetleri üzerinde nasıl bir etkisi olduğunu anlamayı amaçlıyor.

Keywords

hadımlar, saray görevlileri, konut mimarisi, emlak, vakıflar

Eunuchs and the City: Residences and Real Estate Owned by Court Eunuchs in Late Sixteenth-Century Istanbul

Abstract

This article explores how the Ottoman court eunuchs engaged with the topography and population of Istanbul by examining the urban residences and other real estate endowed in the 1590s by four aghas representing different backgrounds and career tracks across the court eunuch spectrum. Using evidence gleaned from their endowment deeds and other documents, it attempts to reconstruct their immediate living environments and map their property ownership across the cityscape, reflecting on the spatial distribution and concentration areas of their real estate, the continuities and changes in their residential patterns, as well as how their career tracks, family members, friends, and other connections informed their proprietorship.

Keywords

eunuchs, palace officials, residential architecture, real estate, pious foundations

References

• Prime Ministry Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA): Bâb-ı Defterî Süvari Mukabelesi Kalemi Defterleri (D.SVM.d.) 36080.
• Prime Ministry Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA): Evkaf Haremeyn Muhasebesi Defterleri (EV.HMH.d.) 4146.
• Prime Ministry Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA): İbnülemin Vakıf (İE.EV) 1/100.
• Prime Ministry Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA): Maliyeden Müdevver (MAD) d. 148, d. 903.
• Prime Ministry Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA): Mühimme Defterleri (A.{DVNS.MHM.d.) 2, 26, 46.
• Sadberk Hanım Museum, SHM 15011-Y.90. Sadberk Hanım Museum, SHM 15011-Y.90.
• Topkapı Palace Museum Archive (TSMA): Defterler (d.): 1973, 6931, 6952, 9319, 10457/61.
• Topkapı Palace Museum Archive (TSMA): Evrak (e.): 892/37, 969/63, 1078/7, 1243/72, 1243/75, 1243/79, 1250/9, 1252/26, 1252/48.
• Topkapı Palace Museum Library (TSMK), EH 3001, EH 3028, EH 3039.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), d. 571, no. 8, pp. 11–22.
• ʿÂlî, Gelibolulu Mustafa. Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâ‘ıdü’n-Nefāis fî Ḳavâ‘ıdi’l-Mecâlis. Edited by Mehmet Şeker. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• ———. Künhü’l-Aḫbār: c. II, Fātiḥ Sulṭān Meḥmed Devri, 1451–1481. Edited by M. Hüdai Şentürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• ———. The Ottoman Gentleman of the Sixteenth Century: Muṣṭafā ʿĀlī’s Mevāʾidü’n-Nefāʾis fī Kavāʿidi’l-Mecālis. Annotated English translation by Douglas S. Brookes. Edited by Şinasi Tekin and Gönül Alpay Tekin. Cambridge, MA: Harvard University, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2003.
• Angiolello, Giovanni Maria [attributed to Donado da Lezze]. Historia turchesca (1300–1514). Edited by I. Ursu. Bucharest: Carol Göbl, 1909.
• Barkan, Ömer Lütfi. “İstanbul Saraylarına Ait Muhasebe Defterleri.” Belgeler 9, no. 13 (1979): 1–380.
• Canatar, Mehmet, ed. İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 1009 (1600) Târîhli. Istanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2004.
• Edirnevî, Mehmed b. Mehmed er-Rûmî. “Târîh-i Âl-i Osman.” In Abdurrahman Sağırlı, “Mehmed b. Mehmed Er-Rûmî(Edirneli)’nin Nuhbetü’t-Tevârih ve’l-Ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osman’ı (Metinleri, Tahlilleri),” PhD diss., Istanbul University, 2000.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. 10 vols. Edited by Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, and Robert Dankoff. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996–2007.
• İstanbul Kadı Sicilleri, İstanbul Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1027/M. 1618). Project director M. Âkif Aydın. Edited by Coşkun Yılmaz. Istanbul: İSAM, 2010. Available at http://www.kadisicilleri.org/.
• İstanbul Kadı Sicilleri, Rumeli Sadâreti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil (H. 1002-1003/M. 1594-1595). Project director M. Âkif Aydın. Edited by Coşkun Yılmaz. Istanbul: İSAM, 2011. Available at http://www.kadisicilleri.org/.
• Meriç, Rıfkı Melûl. Türk Nakış San‘atı Tarihi Araştırmaları 1: Vesîkalar. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi, Türk ve İslâm San‘atları Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1953.
• Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî. 2 vols. Edited by Mehmet İpşirli. Istanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1989.
• “Translation of the Ottoman Vakıfname of the Atik Valide Vakfı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, D. 1766.” In Nina Cichocki [Ergin], “The Life Story of the Çemberlitaş Hamam: From Bath to Tourist Attraction,” PhD diss., University of Minnesota, 2005, 332–390.
• Arslantürk, Ahmet, and Kadir Arslanboğa. “1668-1670 (H. 1079-1080) Yıllarında Dârüssaâde Ağası Nezâretindeki Vakıflarla İlgili Bazı Arşiv Kayıtları.” The Journal of Academic Social Science Studies 34 (2015): 15–39.
• Börekçi, Günhan. “Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmed I (r. 1603–17) and His Immediate Predecessors.” PhD diss., Ohio State University, 2010.
• Dursteler, Eric R. Renegade Women: Gender, Identity, and Boundaries in the Early Modern Mediterranean. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2011.
• Hathaway, Jane. The Chief Eunuch of the Ottoman Harem: From African Slave to Power-Broker. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• ———. “Ḥabeşī Meḥmed Agha: The First Chief Harem Eunuch (Darüssaade Ağası) of the Ottoman Empire.” In The Islamic Scholarly Tradition: Studies in History, Law, and Thought in Honor of Professor Michael Allan Cook, edited by Asad Q. Ahmed, Behnam Sadeghi, and Michael Bonner, 179–195. Leiden: Brill, 2011.
• Kafescioğlu, Çiğdem. Constantinopolis/Istanbul: Cultural Encounter, Imperial Vision, and the Construction of the Ottoman Capital. University Park: Pennsylvania State University Press, 2009.
• Kayhan Elbirlik, Leyla. “Dialogue Beyond Margins: Patronage of Chief Eunuchs in the Late 16th Century Ottoman Court.” Sanat Tarihi Yıllığı 22 (2010): 63–99.
• Korić, Elma. “Power Broker at the Ottoman Palace in Istanbul: Darüssaade Ağası Hacı Mustafa Ağa.” In Osmanlı İstanbulu V, edited by Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, and Emrah Safa Gürkan, 811–834. Istanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2016.
• Kunt, İbrahim Metin. “Kulların Kulları.” Boğaziçi Üniversitesi Dergisi 3 (1975): 27–42.
• Miller, Barnette. Beyond the Sublime Porte: The Grand Seraglio of Stambul. New Haven: Yale University Press, 1931; repr. New York: AMS Press, 1970.
• Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul’un Tarihsel Topografyası: 17. Yüzyıl Başlarına Kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul. Translated by Ülker Sayın. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Necipoğlu, Gülru. Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge, MA, and London: The MIT Press, 1991.
• ———. “The Suburban Landscape of Sixteenth-Century Istanbul as a Mirror of Classical Ottoman Garden Culture.” In Gardens in the Time of the Great Muslim Empires: Theory and Design, edited by Attilio Petruccioli, 32–71. Leiden and New York: E. J. Brill, 1997.
• ———. The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. London: Reaktion Books, Princeton: Princeton University Press, 2005.
• Niyazioğlu, Aslı. “Ottoman Sufi Sheikhs between This World and the Hereafter: A Study of Nevʿīzāde ʿAṭāʾī’s (1583–1635) Biographical Dictionary.” PhD diss., Harvard University, 2003.
• Pedani, Maria Pia. “Safiye’s Household and Venetian Diplomacy.” Turcica 32 (2000): 9–32.
• Tanındı, Zeren. Harmony of Line and Colour: Illuminated Manuscripts, Documents and Calligraphy in the Sadberk Hanım Museum Collection. 2 vols. Translated by Priscilla Mary Işın. Istanbul: Sadberk Hanım Museum, 2019.
• Tanyeli, Uğur. “Norms of Domestic Comfort and Luxury in Ottoman Metropolises: Sixteenth to Eighteenth Centuries.” In The Illuminated Table, the Prosperous House: Food and Shelter in Ottoman Material Culture, edited by Suraiya Faroqhi and Christoph K. Neumann, 301–316. Würzburg: Ergon in Kommission, 2003.
• Uyanıker, Ahmet. “Bir Mimar Sinan Eseri Kapı Ağası Hadım Mahmûd Ağa Cami[i’]nin Hicri 1020 (M. 1611) Yılına Ait Vakıf Defteri.” Karadeniz 30 (2016): 141–154.
• Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Yérasimos, Stéphane. “Dwellings in Sixteenth-Century Istanbul.” In The Illuminated Table, the Prosperous House: Food and Shelter in Ottoman Material Culture, edited by Suraiya Faroqhi and Christoph K. Neumann, 275–300. Würzburg: Ergon in Kommission, 2003.
• ———, and Jean-Louis Bacqué-Grammont. “La résidence du baile de Venise à Balıkpazarı. Essai de localisation.” Anatolia Moderna/Yeni Anadolu 6 (1996): 1–11.