Osmanlı Resim Sanatı ve Propaganda İlişkisi: Padişah Resimleri ve Şişli Atölyesi

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 29 - 65, 02.06.2017

İsmail Erim Gülaçtı

Öz

Sanat
ve propaganda bağlantısı hakkında resim sanatı ile propaganda ilişkine dair
dünya ve Avrupa sanatına ait birçok örnek verilebilse de benzer örnekleri
Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma çabalarıyla başlayan yeni kimlik arayışının çok
önemli bir parçası olan resim sanatı için göstermek zordur. Ancak yine de
Osmanlı resim sanatı ve propaganda arasında bir ilişki bulunduğu ileri
sürülebilir. Bu çalışmada yukarıda değinilen ilişki bağlamında Osmanlı
sultanları için ya da onların siparişi üzerine çeşitli santçılar tarafından yapılan
‘padişah resimleri’ ile Şişli Atölyesi sanatçılarının eserlerini incelenmiştir.
Padişah resimlerinde bulunan güç ve saltanat göstergeleri, vatanseverlik ve geçmiş
askeri başarıların yüceltilmesi ve Batılılaşma başarılarının öne çıkarılması
propaganda olgusunun varlığını göstermektedir. Benzer şekilde daha çok figürsüz
tablolar üreten Osmanlı ressamlarının bu geleneğin ötesine geçtikleri en önemli
platform Şişli Atölyesi’dir. Resim sanatının Osmanlı Devleti tarafından Batılı
devletler nezdinde siyasal propaganda amaçlı olarak kullanılmasının örneği olan
bu atölyede eser üreten ressamlarının arasında 1914 Kuşağı ya da Çallı Kuşağı
olarak tanınan tanınmış ressamlar da bulunmaktadır. Osmanlı askerlerinin
Çanakkale Savaşları’nda yaşadıkları zorluklar ve gösterdikleri kahramanlıklara
ilişkin resimler yapmaları istenen bu ressamlar devletin kendilerinden istediği
bu görevi ulusal bir sorumluluk anlayışıyla ele alarak kendi kavramlarıyla
kendi tarzlarında eserler vermişlerdir. Ulusal bir sergiyle halka, uluslararası
bir sergiyle de Avrupa kamuoyuna sunulan bu eserler daha sonra devlet
dairelerine de asılarak ulusal kimlik yaratma amaçlı bir propaganda projesinin
bir parçası olmuşlardır. Dolayısıyla çalışmada ele alınan her iki ana başlıkta
da üretilen eserlerde devlet destekli ve kurumsal bir propaganda çabasına
rastlanmaktadır. Bu da Osmanlı resim sanatı ve propaganda olgusu arasındaki
ilişkiye kendi tarihimiz açısından bir örnek oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, propaganda, Şişli Atölyesi, padişah resimleri, Çallı kuşağı

Kaynakça

• Akın, Sunay. [06.07.2016]. Savaş ve Ressam. İleri Dergisi, s. 3, Mart-Nisan 2001. http://archive.is/bzmmi
• Arseven, Celal Esad. 1993. Sanat ve Siyaset Hatıralarım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayvazoğlu, Beşir. 2015. Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı: Arıburnu ve Seddülbahir’de On Gün. İstanbul: Kapı Yayınları.
• _______. 2016. Sultan Abdülaziz ve Chelebowski. Eskizlerden Tablolara Sultan Abdülaziz Resim Sergisi. İstanbul: Kültür Basım: 11-19.
• _______. 2016. Sultan Abdülaziz ve Chelebowski. Eskizlerden Tablolara Sultan Abdülaziz Resim Sergisi. İstanbul: Kültür Basım: 11-19.
• Berkes, Niyazi. 2016. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY Yayınları.
• Bağcı, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda, Zeren Tanışlı. 2006. Osmanlı Resim Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baş, Mustafa Hilmi. 2016. Paris’te Sultan Abdülaziz Eskizleri Sergisi. Eskizlerden Tablolara Sultan Abdülaziz Resim Sergisi. İstanbul: Kültür Basım: 7.
• Carey, Alex. 1997. Propaganda in the Social Sciences. Taking the risk out of democracy: Corporate propaganda versus freedom and liberty ed. Andrew Lohrey. Urbana: University of Illinois Press.
• Çötelioğlu, Aysel. 2012. Topkapı Sarayı Müzesi resim koleksiyonu ve sultan portreleri. İstanbul: BKG-Bilkent Kültür Girişimi Yayınları.
• Clark, Toby. 1997. Art and Propaganda in the Twentieth Century: The Political Image in the Age of Mass Culture. New York: Harry N. Abrams, Inc.
• Crowley, Lisa. 2008. Ancient Advertising: Political Propaganda in Ancient Art of the Mediterranean Basin. Massachusetts: Endicott College Press.
• Elmas, Hüseyin. 1999. Çağdaş Türk Resminde Minyatür Etkileri. Konya: Konya İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Ergelen, Esat Halil. [06.07.2016]. Zonaro Paşa ve Hücum Tablosu. http://www.lozanmubadilleri.com/zonaro-pasa-ve-hucum-tablosu-makale,57.html.
• Gören, Ahmet Kamil. 1997. Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi, İstanbul: Şişli Belediyesi ve İstanbul Resim ve Heykel Müzeleri Derneği.
• _______. (1998) 50. Yılında Akbank Resim Koleksiyonu. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Müdürlüğü Yayınları.
• _______. 2002. Yenileşme Döneminden Cumhuriyet Dönemine Türk Resim Sanatının Evreleri. Türkler Ansiklopedisi. c. 1: 697-717.
• _______. [20.06.2016]. Yenileşme Döneminden Cumhuriyet Dönemine Türk Resim Sanatının Evreleri. https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=353019
• Gündüz, Ahmet. 2006. 19. Yüzyıl Osmanlı Reformlarında Etkili olan Sosyal, Politik, Ekonomik ve Askeri Faktörler. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. s. 9: 1-6.
• Gürçağlar, Aykut. 2000. Osmanlı Sarayının Son Ressamı Fausto Zonaro. Antik & Dekor, Antika, Dekorasyon ve Sanat Dergisi. s. 60: 74-80.
• Hanley, Wayne. 2015. The Genesis of Napoleonic Propaganda, 1796-1799. New York: Columbia University Press. http://www.gutenberg-e.org/haw01/frames/fhaw04.html [31.12.2015].
• Hedengren, Mary. 2011. Burke on Propaganda in Art. The Journal of Kenneth Burke Society. c. 7, s. 2: 41-53.
• İkdam, s. 6608: 1 (Aktaran: Ayvazoğlu, Beşir. 2015. Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı: Arıburnu ve Seddülbahir’de On Gün. İstanbul: Kapı Yayınları)
• İrepoğlu, Gül. 2000. Sultan Portrelerinde Mücevher. P Kültür Sanat Kültür Antika Dergisi. c. 17: 112-119.
• İstek, Emrah. 2014. Sultan Abdülaziz’in Viyana Ziyareti ve Bu Ziyaretin Avusturya Basınındaki Yansımaları. Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, 12-13 Aralık 2013, c. 3. Ankara: TTK Yayınları.
• Karal, Enver Ziya. 2007. Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Dönemleri Ansiklopedisi. c. 5. 8. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karakılıç, Selçuk. [12.07.2016]. Bir Serginin İlginç Hikayesi ve Viyana’da Savaş Resimleri ve Diğerleri. http://trdergisi.com/bir-serginin-ilginc-hikayesi-ve-viyanada-savas-resimleri-ve-digerleri/
• Katrancı Kasalı, Başak. 2014. Tanzimattan Fermanı’ndan Cumhuriyet’e Kültür ve Sanat Hareketleri. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 12, s 1: 118-128.
• Keskin, Candaş. 2014. I. Dünya Savaşı ve Sonrası Türkiye’de Kültür Sanat Ortamı ve Türk Resmi. Gazi Akademik Bakış, c. 7, s. 14: 263-279.
• Köroğlu, Erol. 2004. Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan Milli Kimlik İnşasına. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Jowett, Garth S., Victoria O’Donnell. 2012. Propaganda and Persuasion. 5. bs. California: Sage Publications.
• Lewis, Bernard. 2016. Modern Türkiye’nin Doğuşu 3. Edisyon. 8. bs. çev. Boğaç Babür Turna. Ankara: Arkadaş Kitabevi.
• Papadopoulou, Iliana, Anastasia Veneti. 2005. Committed Art and Propaganda. 55th Annual PSA Conference, 5-7 Nisan 2005. Leeds: University of Leeds: 1-16.
• Papila, Aytül. 2008. Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma Döneminde Resim Sanatının Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Kimliğinin Resimsel Anlatımı, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Bahar 2008: 117-124.
• Parry-Giles, Shawn. J. 2002. The rhetorical presidency, propaganda, and the Cold War: 1945–1955. Connecticut: Praeger.
• Renda, Günsel. 1996. Ressam Konstantin Kapıdağlı Hakkında Yeni Görüşler: 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı, HABITAT II’ye Hazırlık Sempozyumu, 14-15 Mart 1996. İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları: 139-162.
• ______. 2002. Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat. Türkler Ansiklopedisi. c. 15: 265-283. İstanbul: Yeni Yüzyıl Yayınları.
• Roberts, Mary. 2012. Divided Objects of Empires. Ottoman Imperial portraiture and transcultural aesthetics. Transculturation in British Art, 1770-1930. ed. Julie F. Codell. Aldershot, UK: Ashgate: 159-175.
• Shaw, Wendy Meryem Kural. 2011. Ottoman Painting: Reflections of Western Art from the Ottoman Empire to the Turkish Republic. London: I.B.Tauris.
• Soylu, Mutia. [04.07.2016]. Sarayın Bilinmeyen Ressamı: Sultan Abdülaziz. İSMEK. http://ismek.ibb.gov.tr/blog/icerik.aspx?p=301.
• Tansuğ, Sezer. 1991. Çağdaş Türk Sanatı, 2. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• Üstünipek, Mehmet. [12.07.2016]. Türk Resim Sanatı Tarihi. http://www.lebriz.com/pages/doc_View.aspx?docID=143&pageID=21&lang=TR.
• Zonaro, Fausto 2008. Abdülhamid'in Hükümdarlığında Yirmi Yıl / Fausto Zonaro'nun Hatıraları ve Eserleri. çev. Turan Alptekin, Lotto Romano. İstanbul: YKY Yayınları.