KARCIĞAR ve GERDANİYE KÖÇEK TAKIMLARINDA YEREL TÜRLER

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 1027 - 1049

Orkun Zafer Özgelen

https://doi.org/10.51576/ymd.1716657

Abstract

Türk makam müziğinde köçek hem dans etmek için icra edilen müstakil bir parçayı hem de takım olarak birbiri ardına sıralanmış sözel ve çalgısal türleri ifade etmektedir. Lavtacı Andon Efendi ’den aktarımla 1905-1907 tarihleri arasında Udi Nevres Bey tarafından notaya alınan Gerdaniye ve Karcığar köçek takımları içeren defter İBB (İstanbul Büyükşehir Belediyesi) Atatürk kütüphanesinde bulunmaktadır. Çalışmamızda köçek takımlarında çalgısal olarak icra edilen yerel türler ele alınmış ve makamsal özelliklerinin yanı sıra bilhassa usul ve motif içerikleri analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı tespit edilen yerel türlerin aidiyet bakımından kısa tanımlarıyla birlikte makam, usul ve motif yönünden yapısal özelliklerini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda türlerin ‘aranağme’, ‘saz’ genellemeleri içinde kaybolmasının önüne geçmektir. Ayrıca Nevres Bey’in köçek takımlarındaki performans notları verilmiş ve köçekçelerin nasıl icra edileceği konusunda önemli bilgilere değinilmiştir. Sonuç olarak köçek takımlarının icra pratiği ve içinde tespit edilen yerel türlerin Türk makam müziği geleneğindeki yerinin önemi ve doğal seçilim ya da tercihler doğrultusunda bazı türlerin günümüze geldiği veya kaybolduğu görülmüştür.

Keywords

köçek takımları, yerel türler, usul, udi nevres bey, lavtacı andon efendi, Osmanlı-Türk Müziği

LOCAL GENRES in KARCIĞAR and GERDANİYE KÖÇEK SUITES

Abstract

In Turkish makam music, köçek refers both to an independent piece performed for dancing and to verbal and instrumental genres arranged one after the other like a suite. The notebook containing Gerdaniye and Karcığar köçek suites are written down by Udi Nevres Bey between 1905-1907, as quoted by Lavtacı Andon Efendi, is located in IBB (İstanbul Metropolitan Municipality) Atatürk Library. In our study, the local genres performed instrumentally in köçek suites are discussed and their makam characteristics as well as especially their usul (rhythm ciycle) and motif contents are analysed. The aim of the study is to reveal the structural characteristics of the identified local genres in terms of makam, usul and motifs along with their brief definitions in terms of belonging. In this direction, it is to prevent the genres from being lost in the generalisations of ‘aranağme’ and ‘saz’. In addition, Nevres Bey's performance notes in the köçek suites are given and important information on how to perform the köçekçes is mentioned. As a result, it has been seen that the performance practice of the köçek suits and the importance of the place of the local genres identified in them in the Turkish makam music tradition and that some genres have survived or disappeared in line with natural selection or preferences.

Keywords

köçek suite, local genres, usul (rhythm ciycle), udi nevres bey, lavtacı andon efendi, Ottoman-Turkish music

References

• Akdoğu, O. (1990). Udi Nevres Bey. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akdoğu, O. (2003). Türk Müziğinde Türler ve Biçimler. İzmir: Meta Basım.
• Arslan, F. (2004). Safiyüddin Abdülmümin el-Urmevi ve er-Risaletü’ş Şerefiyye’si. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi İslam Tarihi ve Sanatları Türk Din Musikisi Anabilim Dalı, Ankara.
• Aykent, C. (2020). Doğu Trakya Bölgesi Halk Müziğinde Ritim Kalıplarına Dair Bir İnceleme. Erdem Dergisi, (79), 41-62. https://doi.org/10.32704/erdem.838421.
• Berry, W. (1986). Form in Music. New Jersey: Prentice-Hall. Inc. Englewood Cliffs.
• Cevher, H. (1995). Ali Ufki Bey ve Hâzâ Mecmua-i Saz ü Söz Transkripsiyon, İnceleme. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Demir, S. (2011). Türk Halk Müziğinde Tür Meselesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Doğruöz, M, Tutu, S. (2020). Türk Sanat Müziği Geleneğinde Sirto Türü ve Türün Yapısal Değişim Çizgisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 1420-1445.
• Doğruöz, M. D. (2021). Türk Sanat Müziği Geleneğinde Mandıra Türü ve Yapısal Özellikleri. Eurasian Journal of Music and Dance(18), 70-83. https://doi.org/10.31722/ejmd.956683.
• Dursun, A. H. (2016). Tuna Güzellemesi. İstanbul: Kapı Yayınları
• Ekin, Ü., & Kanal, H. (2015). Tekfurdağı Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1890-1902). Humanıtas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 109-128. https://doi.org/10.20304/husbd.68693.
• Eroğlu, T. (2017). Türk halk müziğinin Türkiye’deki coğrafî bölgelere göre temel özellikleri bakımından incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5, 513-527.
• Esen Biçer, B. (2022). Türk Müziği Üretim Süreçlerinde Metinlerarası-Müziklerarası İlişkiler. Akademik Sanat(17), 129-137.
• Ezgi, S. (1940). Nazarî, Amelî Türk Musikisi. İstanbul: İstanbul Belediyesi Konservatuarı Neşriyatı.
• Gözde, H. A. (2010). Kına Türküleri Üzerine. Folklor/Edebiyat, 16(64), 163-180.
• Horkheimer, M. ve Adorno, T., W. (1989). Dialectic of Enlightenment. New York: The Continuum Publishing Company.
• Korkmaz, H. (2021). Türk Musiki Tarihinin Kaynağı Olarak Güfte Mecmuları. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Liszt, F. (2004). Liszt’in Sözleriyle Chopin’in Hayatı. Ankara: Bileşim Yayıncılık.
• Özgelen, O. Z. (2024). Geleneğin İcadı Çerçevesinde Muallim İsmail Hakkı Bey ve Usuller. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 381-396. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1473315.
• Say, A. (2002). Müzik Sözlüğü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Simons, David, J. On Music and Evolution. (Erişim adresi: https://www.academia.edu/6814145/On_Music_and_Evolution), (Erişim tarihi: 12/07/2025).
• Tekin Arıcı, E., & Güray, C. (2018). Ege ve Orta Anadolu’da Abdallık Geleneğinin Tarihsel ve Kültürel Özelliklerinin Müzik Gelenekleri ve Müzikal Analiz Üzerinden Değerlendirilmesi. Uluslarası Müzik Ve Sahne Sanatları Dergisi(2), 21-39.
• Tura, Y. (2001). Kitabu İlkmi’l Musiki alâ Vechi’l Hurufat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Tedkik ü Tahkik. İstanbul: Pan Yayıncılık.