TOPRAĞIN İKİ FARKLI SESİ: ÂŞIK VEYSEL VE ÂŞIK MAHZUNİ ŞERİF’İN KARA TOPRAK TEMALI ŞİİRLERİNDE İDEOLOJİ VE MÜZİKAL UYUM ANALİZİ

Year 2025, Volume: 8 Issue: 4, 3359 - 3386

Muhammed Varol Önal , Rumeysa Meliha Kanber

https://doi.org/10.51576/ymd.1813558

Abstract

ÖZ
Toprak, bireylerin hem yaşamlarını sürdürebilmeleri hem de kültürel kimliklerini inşa edebilmeleri açısından hayati öneme sahiptir. Anasır-ı erbaa olarak nitelendirilen dört unsurdan biri olan toprak, pek çok kültür ve dinde kutsal kabul edilerek hava, su, ateş ile birlikte bolluk ve bereketin kaynağı, canlıları barındıran, besleyen, koruyan bir yaşam alanı olarak da değerlendirilir. Türk kültürü içinde ise toprağın taşıdığı anlam yalnızca ekonomik, fizikî durumlarla sınırlı kalmayıp, tarihsel, manevi ve toplumsal bağlarla derinleşmiş çok katmanlı bir değere sahiptir.
Toplumların kültürel hafızasında doğa ile kurulan ilişkiler, sanat ve edebiyat yoluyla yansıtılır. Türk halk edebiyatında toprak teması özellikle tarıma dayalı yaşam biçiminin yaygın olduğu Anadolu kültüründe daha net bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Türklerin Orta Asya’dan başlayarak Anadolu’ya kadar uzanan göç süreçleri, toprakla kurulan bağın gittikçe derinleşmesini sağlamıştır. Bozkır kültüründe toprak, göçebe yaşam tarzı içinde hem üretim alanı hem de özgürlüğün bir simgesi hâline gelmiştir. Yerleşik hayata geçişle birlikte ise toprak, vatan ve aidiyet kavramlarıyla içselleşmiş, Türk milletinin toplumsal hafızasında toprağın yalnızca ekonomik bir unsur olarak değil, aynı zamanda kimlik inşasının temel bileşeni olarak yerleşmesine zemin hazırlamıştır. Göçebe yaşam biçiminden yerleşik düzene geçiş, toprakla kurulan ilişkinin hem maddi hem manevi boyutunu çeşitlendirmiştir. Bunun sonucunda toprak kavramı bir yandan üretim ve geçim kaynağı olma özelliğini sürdürürken, diğer taraftan aidiyet, köklenme ve varoluş gibi daha derin anlam katmanlarıyla bütünleşmiştir. Bu çeşitlenme ve dönüşüm edebî eserlerde toprak temasının yalnızca fizikî bir gerçeklik olarak değil, sembolik, duygusal, metaforik bir öge olarak işlenmesine de imkân sağlamıştır.

Keywords

Toprak , Âşık Veysel , Âşık Mahzuni Şerif , tema , müzik analizi

TWO DIFFERENT VOICES OF THE EARTH: AN ANALYSIS OF IDEOLOGY AND MUSICAL HARMONY IN THE POEMS OF ÂŞIK VEYSEL AND ÂŞIK MAHZUNİ ŞERİF ON THE THEME OF BLACK EARTH

Abstract

ABSTRACT
Earth is of vital importance for individuals both to sustain their lives and to construct their cultural identities. As one of the four elements known as the anasır-ı erbaa, earth is considered sacred in many cultures and religions. Along with air, water and fire, it is regarded as a source of abundance and fertility, a living space that shelters, nourishes and protects living beings. Within Turkish culture, the meaning of earth is not limited to economic and physical conditions, but has a multi-layered value that is deepened by historical, spiritual and social ties.
The relationships established with nature are reflected in the cultural memory of societies through art and literature. In Turkish folk literature, the theme of land is particularly evident in Anatolian culture, where an agriculture-based way of life is widespread. The migration processes of the Turks, stretching from Central Asia to Anatolia, have ensured that the bond with the land has deepened over time. In steppe culture, the land became both a means of production and a symbol of freedom within the nomadic lifestyle. With the transition to a settled life, the land became internalised with the concepts of homeland and belonging, paving the way for it to become established in the social memory of the Turkish nation not only as an economic factor but also as a fundamental component of identity construction. The transition from a nomadic lifestyle to a settled order diversified both the material and spiritual dimensions of the relationship with the land. As a result, while the concept of land continued to be a source of production and livelihood, it also became intertwined with deeper layers of meaning such as belonging, rootedness and existence. This diversification and transformation has also enabled the theme of land in literary works to be treated not only as a physical reality but also as a symbolic, emotional, and metaphorical element.

Keywords

Earth , Âşık Veysel , Âşık Mahzuni Şerif , theme , music analysis

References

• Baş, M. (2017). Anadolu’nun Üç Tezenesi. Gece Kitaplığı.
• Çeribaş, M. (2011). Âşık Veysel’in Duygu ve Düşünce Dünyasında Toprak. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim 134, 70-72.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Kabalcı Yayınevi.
• Güney, H., & Pelikoğlu, M. C. (2025). Bir Ege Semahının Müzikal Anatomisi: “Hakikat Gizli Sırdır” İsimli Halk Ezgisinin Makamsal ve Yapısal Çözümlemesi. Yegâh Müzikoloji Dergisi, 8(2), 419-438. https://doi.org/10.51576/ymd.1658851
• Kaplan, M. (2006). Şiir Tahlilleri 2. Dergâh Yayınları.
• Kaya, D. (2004). Âşık Veysel. Sivas Valiliği Yayınları.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. LM Yayınları.
• Şenocak, E. (2017). Âşık Veysel’in Şiirlerinde Toprak Ana. Turkish Studies 12(21), 1174-1200.
• Pelikoğlu, M.C., (2012), Geleneksel Türk Halk Müziği Eserlerinin Makamsal Açıdan Adlandırılması. Mega Ofset Matbaacılık.
• Pelikoğlu, M. C. (2011). “Türk Müziğinde Terminoloji Sorunu: Geleneksel Türk Halk Müziği ve Geleneksel Türk Sanat Müziğine Yansımaları”. Sanat Dergisi, Sayı18, Sayfa 81-89.
• Özkan, İ.H. (2013). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri. Ötüken Neşriyat.
• Tikdemir, H. (2023). Âşık Veysel’in Şiirlerinde Dini Tasavvufi Bir Unsur Olarak Toprak, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 12, 349-362.
• Url 1 Türkü Sitesi-Halk Müziği Araştırmaları (Erişim adresi: https://www.turkuler.com/nota/siirler.asp?kisi=78&siir=58&adi=A%FE%FDk%20Mahzuni%20%DEerif), (Erişim tarihi: 08/10/2025).
• Url 2 Türk Dil Kurumu Sözlükleri (Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/), (Erişim tarihi: 11/10/2025)