Üniversitelerde Stratejik Yönetim Uygulamalarının Performansa Etkileri: Devlet ve Vakıf Üniversitelerinin Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 3, 135 - 147, 01.12.2014

Mehmet Birinci

Öz

Bu çalışmada, Türkiye'de faaliyet gösteren devlet ve vakıf üniversitelerinde stratejik yönetim uygulamaları ele alınarak, bu uygulamaların üniversitelerin kurumsal performansına etkileri incelenmiş, devlet ve vakıf üniversiteleri karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Bu doğrultuda oluşturulan hipotezler, dış ve iç çevre analizleri ile birlikte stratejik yönetim süreçlerinin, üniversitelerin performanslarını pozitif yönde etkileyecekleri varsayımı üzerine kurulmuştur. Araştırmada; Türkiye'deki üniversitelerde stratejik yönetim süreçlerinin devlet ve vakıf üniversiteleri karşılaştırıldığında hangi ölçüde uygulandığı, bu süreçlerin devlet ve vakıf üniversitelerinin performanslarına etkilerinin neler olduğunu geliştirilen modelle test edilmiştir. Ayrıca araştırmada, devlet ve vakıf üniversitelerinin stratejik yönetim konusuna yaklaşımları; stratejilerin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi ile birlikte, dünyada ve Türkiye'de değişen çevresel faktörlere karşı (stratejik esneklikleri) uyum kapasiteleri ele alınmıştır. Devlet üniversitelerinde stratejik planların uygulanması, kontrolü ve stratejik esneklik açısından sağlıklı bir dış çevre analizi yapılmadığı, vakıf üniversitelerinin ise, stratejik planlarının dış çevre analizlerinden olumlu etkilendiği ancak, stratejik yönetimin diğer aşamalarında gereken hassasiyeti göstermedikleri anlaşılmaktadır. Özellikle, devlet üniversitelerinde çevre analizlerinin ve bu kapsamda belirlenecek stratejik faktörlerin fırsat ve tehditler ile üniversitenin güçlü ve zayıf yanları açısından yeterli düzeyde yapılmadığı, bu nedenle performansa olumlu bir etki yapmadığı anlaşılmıştır. Ayrıca bu üniversitelerin, dış çevrede yaşanabilecek olumlu veya olumsuz gelişmeler karşısında yeni durumlara kolay uyum sağlama esnekliğinin bulunmadığı tespit edilmiştir. 89 Devlet ve 41 vakıf üniversitesi olmak üzere, toplam 130 üniversitede 890 öğretim elemanı ile yapılan bu çalışmada; vakıf üniversitelerinde iç çevre analizlerinin daha sağlıklı yapıldığı ayrıca, çevresel analizlerin, üniversitelerin performansları üzerinde de olumlu bir etki yaptığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Devlet ve vakıf üniversiteleri, kurumsal performans, strateji, stratejik planlama, stratejik yönetim, üniversitelerde stratejik yönetim.

The effects of strategic management experiences of universities on the performance: comparative analysis between state and foundation universities

Öz

In this study we discussed strategic management experiences in the current state and foundation (non-profit) universities in Turkey by addressing the effects of these experiences on the institutional performances of the universities and analyzing the managements of both universities in comparison. The hypotheses established on this ground were based on the presumption that strategic management processes, along with the internal and external environmental analyses, would affect the performances of the universities positively. In this research, we compared the state and foundation universities in order to see to what extent the strategic management processes at Turkish universities applied. The impacts of those processes on the performances of the state and foundation universities have been tested with a newly developed model. Moreover, the study involves the approaches of the state and foundation universities towards strategic management, the planning and implementation of the strategies, their monitoring and evaluation practices along with their ranges of adaptabilities (strategic flexibilities) to the changing environmental factors. We found out that in the state universities, healthy external environmental analyses, in terms of the implementation, control and strategic flexibility of the strategic planning, were not conducted while the external environmental analyses of the foundation universities were conducted better and the strategic plans affected them positively. Yet, the foundation universities did not show necessary sensibility in other strategic management stages. We also observed that especially in the environmental analyses of the state universities, the strategic factors specified within this framework were not found satisfactory in terms of opportunities and threats as well as the strengths and weaknesses of the universities; that is why they did not contributed to the performance. In addition, we saw that these universities lack the easy adaptation flexibility towards the new situations against the positive or negative developments that might be experienced in the external environments. In this research conducted in 130 universities (89 state and 41 foundation universities) with 890 teaching members, we found out that the internal environmental analyses were healthier than those of the state universities; besides, it is proved that the environmental analyses of the universities had positive impacts on their performances.

Anahtar Kelimeler

Institutional performance, state and foundation universities, strategic management, strategic management in universities, strategic planning, strategy.

Kaynakça

• Akgemci, T. ve Güleş, H. K. ( 2010). İşletmelerde stratejik yönetim. İstan- bul: Gazi Kitapevi.
• Aktan, C. C. (2005). Değişim çağında yönetim. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Aktan, C. C. (2008). Stratejik yönetim ve stratejik planlama. Çimento İş- veren Dergisi, 22(4), 4–21.
• Alayoğlu, N. (2010). Rekabet üstünlüğü sağlamada insan kaynakları ve rekabet stratejilerinin uyumu. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, 9(17), 27–46.
• Alpkan, L. ve Doğan, T. (2008). Stratejik planlama süreci bileşenlerinin firma performansına etkileri. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü Dergisi, 16, 21–47.
• Benligiray, S., Geylan, A. ve Duman, E. (2010). İnsan kaynakları yöneti- minin stratejik olarak yönlendirilmesinin finansal performansı etkile- yip etkilemediğinin analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergi- si, 10(1), 61–84.
• Birinci, M. (2012). Türkiye’de üniversitelerin stratejik yönetim uygulamala- rının kurumsal performansa etkileri: Devlet ve vakıf üniversitelerinin kar- şılaştırmalı analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Beykent Üniversi- tesi, İstanbul.
• Bülbül, Y. ve Özbay, R. D. (2011). Teknoparklar: Teknolojik bilginin ticarileş- mesi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No, 2011–111.
• Büyük, K. (2009). Stratejik performansın ölçülmesi ve geliştirilmesinde ku- rumsal başarı karnesi ile faaliyet raporlarının karşılaştırılması: Tepebaşı Belediyesi örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Dinçer, Ö. (2007). Stratejik yönetim ve işletme politikası (8. baskı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ereş, F. (2004). Eğitim yönetiminde stratejik planlama. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 21–29.
• Ergen, Z. (2006). Yükseköğretim karma malının niteliği ve finansmanı üzerine. Sosyoekonomi Dergisi, 1, 11–24.
• Geiger, R. L. (1994). Research universities in a new era: From the 1980s to the 1980s. In A. Levine (Ed.), Higher learning in America: 1980-2000 (pp. 67–85) (2nd ed). Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Güçlü, N. (2003). Stratejik yönetim. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 61–85.
• Günay, D. (2007). Yirmibirinci yüzyılda üniversite, C. C. Aktan (Ed.). Değişim çağında yükseköğretim (s. 77–88). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayınları.
• İpçioğlu, İ. ve Erdoğan, B. Z. (2005). İşletme stratejisinin belirlenmesinde bilgi yönetimi altyapısının analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 89–112.
• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (2003). 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu. Resmi Gazete, 24 Aralık 2003, Sayı: 25326.
• Karaoğlu, B. (2010). Stratejik yönetim. İstanbul: Etap Yayınları.
• Kılıç, M. ve Erkan, V. (2006). Stratejik planlama ve dengeli performans yönetimi yaklaşımları bir arada olabilir mi? Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 77–93.
• Koçel, T. (2007). İşletme yöneticiliği (11. baskı). İstanbul: Arıkan Yayınları
• Küçükcan, T. ve Gür B. S. (2010). Türkiye’de yükseköğretim: Karşılaştır- malı bir analiz (2. baskı). Ankara: SETA Yayınları.
• Luhanga, M., Mkude, D. J., Mbwette, T. S. A., Chijoriga, M. M., and Ngirwa, C. A. (2003). Strategic planning and higher education manage- ment in Africa: The University of Dar es Salaam experience. Tanzania: Dar Essalaam University Press.
• MEB (2010). Eğitimde stratejik planlama: Okul/kurumlar İçin. Ankara: Milli Eğitim Yayınları.
• Nayeri, M. D., Mashhadi M. M., and Mohajeri, K. (2008). Universities strategic evaluation using balanced scorecard. International Scholarly and Scientific Research & Innovation, 2(1), 308–313.
• Oyman, B. (2009). Stratejik yönetim sürecinde performans ölçümü ve dengeli sonuç kartı uygulaması: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası için bir de- ğerlendirme. Uzmanlık Yeterlilik Tezi, T.C. Merkez Bankası, Ankara. 05 Haziran 2012 tarihinde <http://www.tcmb.gov.tr/kutuphane/ TURKCE/tezler/sumruoyman.pdf> adresinden erişildi.
• Porter, L. W., and McKibbin, L. E. (1988). Management education and development: Drift or thrust into the 21st centruy? New York: McGraw- Hill, Inc.
• Rehber, E. (2007). Dünyada değişen yükseköğretim ve kalite anlayışı, C. C. Aktan (Ed.) Değişim çağında yükseköğretim (s. 211–243). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayınları.
• Rowley, D. J., and Sherman, H. (2004). Academic planning: The heart and soul of the academic strategic plan. Lanham, MD: University Press of America.
• Sullivan, T. M., and Richardson, E. C. (2011). Living the plan: Strategic planning aligned with practice and assessment. The Journal of Continuing Higher Education, 59(1), 2–9.
• Toma, J. D. (2010). Building organizational capacity: Strategic management in higher education. Baltimore, MD: The Johns Hopkins University Press.
• Türk Eğitim-Sen (2009). Türiye’de üniversite sorunu ve üniversite çalışanları üzerine bir araştırma. 24 Mart 2014 tarihinde <http://www.turkegitimsen. org.tr/lib_basili/94.pdf> adresinden erişildi.
• Vural, B. (2004). Eğitim-öğretimde planlama-ölçme ve stratejiler. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Wickham, P. A. (2006). Strategic entrepreneurship. London: Pearson Educa- tion.
• YÖDEK (2007). Yükseköğretim kurumlarında akademik değerlendirme ve kalite geliştirme rehberi. (Sürüm: 1.1). 05 Haziran 2012 tarihinde <http://www.yodek.org.tr> adresinden erişildi.
• YÖK (2005). Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği. Resmi Gazete, 20 Eylül 2005, Sayı: 25942.
• YÖK (2007). Türkiye’nin yükseköğretim stratejisi (2007-1). Ankara: Metek- san A.Ş.