Türkiye'de Akademide Mobbing ve Çözüm Önerileri: Lisansüstü Tezlerin İçerik Analizi

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 213 - 233, 31.05.2019

Burcu Erdemir

https://doi.org/10.2399/yod.18.034

Cited By: 3

Öz

Dünyada farklı sektörlerde etkisini gösteren küreselleşmenin getirdiği etkiler, akademide de kendini rekabet, azalan iş güvenliği ve akademisyen dayanışması ve değişen yönetim anlayışı şeklinde göstermiş, akademisyenler öğretim ve araştırma yapmak arasında bir denge kurma baskısını üzerlerinde hissetmişlerdir. Bu dönüşüm, akademik ortamda kaçınılmaz olarak, Foucault'nun da açıkladığı gibi "gücü uygulayan" ve "güce maruz kalan" şeklinde iki kavramı daha da belirgin kılmış, tarafların sürtüşmesine meydan vermiş ve bu da mobbing vakalarını beraberinde getirmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de akademide mobbing konusunda şimdiye kadar yazılmış olan tüm yüksek lisans ve doktora tezlerini derleyerek konu ile ilgili gelinen noktayı ve yapılması gerekenleri saptamak ve bir referans noktası oluşturmaktır. Haziran 2017 tarihinde, anahtar kelimelerle Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi üzerinde yapılan tarama sonucunda, şimdiye kadar değişik sektörlerde yaşanan mobbingi farklı çalışma grupları arasında inceleyen 655 teze ulaşılmıştır. Katılımcıları açısından incelenen ve 2005-2017 yılları arasını kapsayan 29 tez, akademisyenlerin maruz kaldığı mobbingi konu almış, bunlardan 2006-2016 yılları arasında yazılmış 26 tez çalışmaya dahil edilmiştir. Bazı bulgulara göre; devlet ve vakıf üniversitelerinde %4-100 arasında bir mağduriyet oranına rastlanmış, daha gençler, bekarlar ve kadınlar, kendini ifade etme, sosyal ilişkiler ve iletişim boyutlarında mobbinge daha fazla maruz kalmış ve bu durum karşısında sessiz kalmayı tercih etmişlerdir. Bunun yanında, mobbing ile kıdem, unvan, örgütsel adalet, güven, bağlılık, iş tatmini arasında negatif yönde bir ilişki gözlenirken mobbingin örgütsel nedenleri kayırmacılık, zayıf liderlik, hasta örgüt kültürü, dayanışma ve iletişim eksikliği olarak ifade edilmiştir. Çalışmanın hem gelecekteki araştırmaların kapsamını belirlemeye hem de akademik mobbing sorununun çözümü için önlemlerin hızlandırılmasına katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Akademide mobbing, akademisyenler, derleme, işyerinde psikolojik taciz, yükseköğretim

Academic Mobbing in Turkey and Suggestions for Solutions: Content Analysis of Graduate Theses

Öz

The effects of globalization on various sectors around the world are reflected in academia through competition, diminishing job security and faculty collegiality, and changing managerial understanding which causes academics to feel pressured to maintain the balance between teaching and research. This transformation inevitably has made the concepts explained by Foucault as "the power exerciser" and "the subject of power" more apparent, as demonstrated by conflicts and mobbing cases. The aim of this study is to review all the master's theses and doctoral dissertations written in Turkey to pin down what has been done until now on mobbing and to form a reference point. Upon searching for certain key words on the website of Council of Higher Education Thesis Center in June 2017, 655 theses on mobbing in various sectors with diverse participant groups were detected. After examining these theses in terms of their participants, it was found out that 29 of them, written between 2005 and 2017, addressed the issue of mobbing among academics. Of these, 26 theses, written between 2006 and 2016, were included in the study. The findings of these theses indicate that while there is 4-100% mobbing in the state and the foundation universities, younger people, singles, and women are more vulnerable to mobbing regarding self-expression, social relations, and communication, and they prefer to remain silent in the face of this issue. Besides, there is a negative relationship between mobbing and seniority, title, organisational justice, trust, commitment, and job-satisfaction. The primary causes of mobbing in academia are nepotism, poor leadership, unhealthy organisational culture, solidarity, andlack of communication. This study is expected to contribute to the formation of a conceptual framework about academic mobbing for the future studies and to expediting the process of taking measures for the eradication of the problem.

Anahtar Kelimeler

Academics, higher education, mobbing in academia, psychological abuse at workplace, review

Kaynakça

• Akın, E. (2009). Cinsel ve duygusal tacizi patronlar önleyecek. 22 Mayıs 2017 tarihinde <http://www.isteinsan.com.tr/yonetim/cinsel_ve_duygusal_ tacizi_patronlar_onleyecek.html> adresinden erişildi.
• Aktop, G. (2006). Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarının duygusal tacize ilişkin görüşleri ve deneyimleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Applebaum, S. H., Semerjian, G., & Mohan, K. (2012). Workplace bullying: Consequences, causes and controls (part two). Industrial and Commercial Training, 44(6), 337–344.
• Bandow, D., & Hunter, D. (2008). Developing policies about uncivil workplace behavior. Business Communication Quarterly, 71(1), 103–106.
• Bassman, E. S. (1992). Abuse in the workplace: Management remedies and bottom line impact. Westport, CT: Quorum Books.
• Baş, S. (2011). İş yeri mobbingi ile iş tatmini ve örgütsel güven arasındaki ilişki: Türk akademisyenleri üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bilgel, N, Aytaç, S., & Bayram, N. (2006). Bullying in Turkish white-collar workers. Occupational Medicine, 56(4), 226–231.
• Bingöl, Ş. (2012). Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğretim elemanlarının duygusal taciz (mobbing) farkındalıklarının araştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Bjorkqvist, K. (1994). Sex differences in physical, verbal, and indirect aggression: A review of recent research. Sex Roles, 30(3–4), 177–188.
• Booth, A., Papaioannou, D., & Sutton, A. (2012). Systematic approaches to successful literature review. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Bozyiğit, E. (2013). Spor bilimleri alanında çalışan ve yıldırma davranışlarına maruz kalan akademisyenlerin çalışma hayatına yönelik tutumları. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Cayvarlı, P. E. (2013). Akademisyenlerin üniversitelerdeki psikolojik yıldırmaya ilişkin algılarının incelenmesi: Dokuz Eylül Üniversitesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, 9 Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Coşardemir, H. J. G. (2013). Yabancı Diller Yüksekokulu müdürlerinin anlayış gösterme davranışları, öğretim elemanlarının yılgınlık düzeyleri: İzmir ili örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, 9 Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Crawford, N. (1997). Bullying at work: A psychoanalytic perspective. Journal of Community and Applied Social Psychology, 7(3), 219–225.
• Currie, L. (2004). The neo-liberal paradigm and higher education: A critique. J. K. Odin, & P. T. Manicas (Eds.), Globalization and higher education (pp. 42–62). Honolulu, HI: University of Hawai’i Press.
• Çelenk, İ. (2015). Örgütlerde duygusal zekâ ve psikolojik yıldırma: Bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Çelik, T. S. (2013). Psikolojik taciz: Öğretim elemanlarına yönelik bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çevik, S. K. (2011). Üniversitelerde öğretim elemanlarının yıldırma (mobbing) davranışlarına maruz kalma düzeyi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çivilidağ, A. (2011). Üniversitelerdeki öğretim elemanlarının psikolojik taciz (mobbing), iş doyumu ve algılanan sosyal destek düzeyleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Çögenli, M. Z. (2013). Üniversitelerde mobbingin incelenmesi ve akademisyenler üzerine bir uygulama. Yayımlanmamış doktora tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Çögenli, Z. (2010). Üniversitelerde psikolojik şiddet (mobbing) maruziyeti ve akademik personel üzerine bir uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Davenport, N., Schwartz, R. D., & Elliott, G.P. (2002). Mobbing: Emotional abuse in the American workplace. Ames, IA: Civil Society Publishing.
• Di Martino, V., Hoel H., & Cooper, C. L. (2003). Preventing violence and harassment in the workplace (report). Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
• Durgun, C. (2011). İş yerinde bezdiri ve bezdiriyle başa çıkma stratejileri: Üniversiteler arasında bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Einarsen, S. (1999). The nature and causes of bullying at work. International Journal of Manpower, 20(1/2), 16–27.
• Einarsen, S., Hoel, H., & Notelaers, G. (2009). Measuring exposure to bullying and harassment at work: Validity, factor structure and psychometric properties of the Negative Acts Questionnaire - Revised. Work and Stress, 23(1), 24–44.
• Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. (Eds.). (2010). Bullying and harassment in the workplace. Developments in theory, research and practice (2nd ed.). New York, NY: Taylor and Francis Group.
• Einarsen, S., & Raknes, B. I. (1997). Harassment in the workplace and the victimization of men. Violence and Victims, 12(3), 247–263.
• Einarsen, S., & Skogstad, A. (1996). Bullying at work: Epidemiological findings in public and private organizations. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 185–202.
• Erdemir, B. (2015). Psychological abuse in higher education in relation to leadership and ethical climate. Yayımlanmamış doktora tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Fernando, W. D. A. (2016). Exploring character in the new capitalism: A study of mid-level academics’ in a British research-intensive university. Studies in Higher Education, 43(6), 1045–1057.
• Fettahlıoğlu, Ö. O. (2008). Örgütlerde psikolojik şiddet (mobbing): Üniversitelerde bir uygulama. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Folger, R., & Cropanzano, R. (1998). Organizational justice and human resource management. Beverly Hills, CA: Sage.
• Foucault, M. (1998). The history of sexuality: The will to know. New York, NY: Random House.
• Gökçe, A. T. (2006). İşyerinde yıldırma: Özel ve resmi ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticileri üzerinde yapılan bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Göyşen, H. (2015). İçsel pazarlama çerçevesinde öğretim üyelerinin mobbinge maruz kalma algısı ve bunun çalışma yaşamı kalitesi üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Günçavdı, G. (2015). Araştırma görevlilerinin maruz kaldıkları kötü muamele düzeyi ile iş doyumu ve işten ayrılma niyeti ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Güneri, B. M. (2010). Öğretim elemanlarının maruz kaldıkları yıldırma davranışlarının işe yabancılaşmaları üzerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Hoy, W. K., Tarter, C. J., & Kottkamp, R. B. (1991). Open schools / healthy schools. Measuring organizational climate. Beverly Hills, CA: Sage.
• Jawahar, I. M. (2002). A model of organizational justice and workplace aggression. Journal of Management, 28(6), 811–834.
• Kaplan, J. F. (2010). Help is on the way: A recent case sheds light on workplace bullying. Houston Law Review, 47(1), 141–173.
• Karahan, G. (2016). Mobbing probleminin akademik çalışanlar ve sosyal hayatları üzerindeki etkileri: Sözleşme sorunu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karakoç, N. (2012). Öğretim elemanlarının yıldırma davranışlarına maruz kalma durumu ve örgütsel bağlılığının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Karyağdı, A. (2007). Örgütlerde yıldırma (mobbing) ve bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kasap, M. (2015). Çalışma ortamında psikolojik taciz: Erzurum ili üniversiteleri bazında bir çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kelly, D. (2007). Workplace bullying, women and work choices. Hecate, 33(1), 112–135.
• Konaklı, T. (2011). Üniversitelerde yıldırma ve kültürel değerlerin yıldırma ile başa çıkma yaklaşımlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Kurtbaş, D. (2011). Akademisyenlerin maruz kaldıkları psikolojik şiddet ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişki: Kamu ve vakıf üniversitelerinde bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kwiek, M. (2015). Academic generations and academic work: Patterns of attitudes, behaviors, and research productivity of Polish academics after 1989. Studies in Higher Education, 40(8), 1354–1376.
• Lester, J. (Ed.). (2013). Workplace bullying in higher education. New York, NY: Routledge.
• Lewis, S. E., & Orford, J. (2005). Women’s experiences of workplace bullying: Changes in social Relationships. Journal of Community and Applied Social Psychology, 15(1), 29–47.
• Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and Victims, 5(2), 119–126.
• Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165–184.
• Lutgen-Sandvik, P., & Sypher, B. D. (2009). Destructive organizational communication. Process, consequences and constructive ways of organizing. New York, NY: Routledge.
• McCormack, D., Casimir, G., Djurkovich, N., & Yang, L. (2006). The concurrent effects of workplace bullying, satisfaction with supervisor and satisfaction with coworkers on effective commitment among school teachers in China. International Journal of Conflict Management, 17(4), 316–331.
• Namie, G. (2000). U.S. Hostile workplace survey. The Workplace Bullying and Trauma Institute. 14 Mayıs 2014 tarihinde <http://www.workdoctor. com/home/twd/employers/re> adresinden erişildi.
• Orhan, U. (2009). Akademisyenlere uygulanan psikolojik tacizin (mobbing) nedenleri ve etkileri: Mustafa Kemal Üniversitesi örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Öğretim Elemanları Derneği (ÖGEDER) (2014). Akademisyenlik Tanımı Anketi sonuçları. 3 Temmuz 2017 tarihinde <http://www.ogeder.org/ akademisyenlik-tanim-anketi-sonuclari/> adresinden erişildi.
• Özen, Ö. (2009). Örgüt kültürünün mobbing davranışı üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Raskauskas, J. (2006). Bullying in academia: An examination of workplace bullying in New Zealand universities. Paper presented at the American Education Research Association Conference, April 7–11, 2006, San Francisco, CA, USA.
• Rayner, C. (1997). The incidence of workplace bullying. Journal of Community and Applied Social Psychology, 7(1), 199–208.
• Salin, D. (2001). Prevalence and forms of bullying among business professionals: A comparison of two different strategies for measuring bullying. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10(4), 425–441.
• Sevinç, E. T. (2011). Mobbing with a gender perspective: How women perceive experience and are afffected from it. Yayımlanmamış doktora tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Simpson, R., & Cohen, C. (2004). Dangerous work: The gendered nature of bullying in the context of higher education. Gender Work and Organization, 11(2), 163–186.
• Tanoğlu, Ş. Ç. (2006). İşletmelerde yıldırmanın (mobbing) değerlendirilmesi ve bir yükseköğrenim kurumunda uygulama. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Tınaz, P., Gök, S., & Karatuna, I. (2013). Sosyal güvenlik kurumu çalışanlarının işyerinde psikolojik taciz algıları: Yaygınlık, türler, nedenler ve bireysel mücadele yöntemleri. Çalışma İlişkileri Dergisi, 4(1), 39–53.
• Tigrel, E. Y., & Kokalan, O. (2009). Academic mobbing in Turkey. International Journal of Human and Social Sciences, 4(10), 716–24. Türk Dil Kurumu (TDK) (2017). Mobbing kavramı. 22 Mayıs 2017 tarihinde <www.tdk.gov.tr> adrsinden erişildi.
• Vartia, M. A. (1996). The sources of bullying: Psychological work environment and organizational climate. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 203–14.