GAZNELİ MAHMÛD’UN SARAY ŞAİRLERİNDEN ASCEDÎ-Yİ MERVEZÎ

Yıl 2019, Sayı: 43, 53 - 68, 27.03.2019

Soner İşimtekin

Öz

Birçok
araştırmacının, Farsça şiir dönemleri üzerine yaptıkları tespitlerde, X. ve XI.
yüzyılın ilk yarısında yani Sâmânîler ve sonrasında Gazneliler dönemine denk
gelen zaman diliminde yazılan şiirlerin gerek konu gerekse dil açısından
İran’ın millî ruhunu, düşüncesini, Farsçanın arı kullanımını yansıtan birer
ayna oldukları belirtilir. Dönem şairlerinin şiirlerinde Arapça kelimelerden
mümkün olduğunca uzak durarak sade dil kullanmaları, bilimsel-teknik
kavramlardan kaçınmaları, doğal teşbihler-tasvirler oluşturmaları, basit,
kullanılmamış mazmunlarla kısa vezinleri ve bahirleri tercih etmeleri,
temalarını millî gurur, hamasî düşünce ve bağımsızlık üzerine temellendirmeleri
dönemin baskın şiir özellikleri olarak kabul edilmektedir. Rûdekî, Dakîkî,
Firdevsî, Ferruhî-yi Sistânî, Unsurî, Menûçehrî, Zeynebî, Mesʿud-i Râzî gibi
İran’ın büyük şairleri eserlerini bu dönemde, bu özelliklere uygun biçimde yazmışlardır.

Ebû
Nazar Abdulaziz b. Mansûr Ascedî-yi Mervezî de (ö.1040?),  XI. yüzyılın önde gelen şairlerindendir.
Gazneli Mahmûd ve oğullarının methiyecilerinden olan şairin divanı günümüze
kadar ulaşmamış olsa da şiirleri dağınık olarak bazı mecmua, tezkire ve
risalelerde bulunmaktadır. Özellikle, Gazneli Mahmûd’un Hindistan seferinde
Sumenât’ı fethetmesi üzerine söylediği kasidesine birçok tezkirede yer
verilmektedir. Fars şiirinin belirtilen dönemi üzerine yapılan araştırmalarda,
Ascedî-yi Mervezî’nin önemli bir şair olduğu belirtilmesine karşın hayatı ve
eserleri hakkında yeterli bilgi bulunmamasından bahsedilmektedir. Çalışmada
mevcut kaynaklar derlenerek, şairin hayatı ve edebî üslubu hakkında bilgi
verilecek, yapılacak değerlendirmeleri desteklemek amacıyla şiirlerinden
örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran Edebiyatı, Sebk-i Horâsânî, Ascedî-yi Mervezî, Gazneli Mahmûd

Kaynakça

• Browne, E. (Ed.). (1906). Muhammed ʿAvfî, Lubâbu’l-Elbâb. C.II. London: Leiden. Devletşah, S. (2011). Tezkiretü’ş-Şuarâ (Şair Tezkireleri). Lugal, N. (Çev.). İstanbul: Pinhan. Hidâyet, R. K. (1382). Mecmau’l-Fusehâ. Tahran: Emir-i Kebir. Kürkçüoğlu, K. E. (Ed.). (1994). Tahir’ül Mevlevî, Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun. Muʿîn, M. (1345). Ferheng-i Fârsî, C.5, (Eʿlâm). Tahran: İntişârât-i Emî Kebîr. Rypka, J. (1968). History of Iranian Literature. Hollanda: Reidel Publishing Company. Safâ, Z. (2002). İran Edebiyat Tarihi. C.I., Almaz, H. (Çev.). Ankara: Nüsha. ______. (2003). İran Edebiyatına Genel Bir Bakış. Almaz, H. (Çev.). Ankara: Nüsha. Şaʿbâniyân, A. R. (1395). Te’emmolî der Sahtârhâ-yi Lafzî o Manâyî-i Şʿir-i Ascedî-yi Mervezî. Dofaslnâme-i ʿUlûm-i Edebî. Yıl:6, Sayı:9, S.109-135. Bahâr/Tâbistân. Erişim: http://jls.qom.ac.ir/article_899.html ______. (Ed.). (1394). Dîvân-i Hakîm Ascedî-yi Mervezî (Şerh-i Ahvâl o Zindegî). Tahran: İntişârât-i Sûre-i Mihr. Şahâb T. (Ed.). (1334). Dîvân-i Ustâd Ebû Nazar Abdulaziz b. Mansûr Ascedî-yi Mervezî. Birinci Basım. Tahran: Ferdovsî. ______. (Ed.). (1348). Dîvân-i Ustâd Ascedî-yi Mervezî. İkinci Basım. Tahran: İbn-i Sînâ. Temîmdârî, A. (1379). Ketâb-i İrân, Tahran: İntişârât-i Beynelmilel-i Elhuda.