Cizreli Bir Orta Çağ Tarihçisi: İbnü’l-Esîr’in Kaleminden Ortadoğu’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar (10-13. yy)

Yıl 2020, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 43 - 56, 15.07.2020

Emin Kırkıl

Öz

COVID-19 virüsünün dünyamızı sadece sağlık bakımından değil ekonomik, siyasi ve hatta kültürel bakımdan etkilediği şu günlerde yayın organları için hastalık ve sağlık konuları daha yoğun bir şekilde işlenen bir konu halini aldı. Bunun neticesi olarak da bu çalışmamızda Orta çağ İslâm dünyasında yaşanan doğal afetler ve bazıları buna bağlı salgın hastalıklar ile ilgili haberleri değerlendireceğimiz bu çalışmada meşhur İslâm Tarihçisi İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil fî’t-Târîh adlı esrinin son ciltlerini esas aldık. Bu tercihimizi etkileyen faktörlerden birisi de yazarın mekân olarak Ortadoğu’nun merkezî bir coğrafyasında yaşamış olması, doğuda Mâverâünnehr’e, batıda Suriye ve Mısır’a ait haberlere yer vermiş olması ve kendisinden önce yazılmış tarih kaynaklarının hemen hemen tamamını kullanmış olmasıdır. Yazarın vermiş olduğu bilgiler ardılı İbnü’l-Adîm başta olmak üzere diğer tarihî kaynaklarla karşılaştırma yoluna gidilmiştir. X. yüzyılın son çeyreğinden başlayarak XIII. yüzyıl ortalarına kadar geçen süreyi kapsayan inceleme dönemimiz aynı zamanda İslâm dünyasında Türklerin etkili olduğu zaman dilimini kapsaması nedeni ile tarihimiz açısından önem arz etmektedir. Müellifimiz İslâm dünyasının değişik yerlerinde dikkat çeken meteorolojik haberlerin yanında, depremler ile aşırı yağışlar veya şiddetli kuraklıklar sonunda yaşanılan kıtlıklarla ilişkili veba ve diğer salgın hastalıklar ile ilgili bilgiler aktarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Esîr, Orta çağ, Ortadoğu, doğal afet, salgın hastalık

Kaynakça

• Arık, F. Ş. (1991). Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları. AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 15(26), 27-57.
• Arık, F. Ş. (1992). Selçuklular Zamanında Anadolu’da Meydana Gelen Depremler. AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 16 (27), 13-32.
• Arslantaş, N. (2015). İslam Dünyasında Depremler ve Algılanış Biçimleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Azimî. (1998). Azimî Tarihi, Selçuklularla İlgili Bölümler (H. 430-538: M. 1038/39-1143/44). Sevim A. (Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Cook, B. I., Anchukaitis, K. J., Touchan, R., Meko, D. M., Cook, E. R. (2016). Spatiotemporal Drought Variability in the Mediterranean Over the Last 900 Years. Journal of Geophysical Research Atmospheres, 121(5), 2060-2074.
• Erişim: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/2015JD023929. Erişim tarihi: 02.05.2020
• Demirkent, I. (1997). Haçlı Seferleri. İstanbul: Dünya Yayınevi.
• Ebu’l-Ferec, G. (1987). Ebu’l-Ferec Tarihi I. Doğrul, Ö. R. (Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Honigman, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı. Işıltan, F. (Çev.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Kesîr. (1995). el-Bidaye ve’n-Nihaye Tercümesi, Büyük İslam Tarihi XII. Keskin M. (Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbnü’l-Adîm. (1900). Zübtetü’l-Haleb. Blochet E. (Frn. Çev) Histoire d’Alep. Paris:
• İbnü’l-Esîr. (1963). e’t-Tarihü’l-Bâhir fi’d-Devleti’l-Atabekiyye. Tolaymat A. Kahire:
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi IX-XII. Özaydın A.(Çev.). İstanbul: BaharYayınları.
• İbnü’l-Kalanisî. (1908). Zeyli Tarih-i Dımaşk. Amedroz, H. F. (yay.). Leiden.
• Kaya, S., Gökhan, İ. (2008). İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş. Maraş: Ukde yayınları.
• Kaya, S., Kıyılı, R. (2009). Antakya’da Ortaçağ’da Meydana Gelen Doğal Afet ve Salgın Hastalıklara Bir Bakış. MKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (12), 403-418.
• Kılıç, O. (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar. Elazığ: F.Ü. Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayını.
• Küçük, S. (2020). Tarihte Salgın Hastalıklar. Türk Yurdu, 392, 70-74.
• Runciman, S. (1986). Haçlı Seferleri Tarihi I. Işıltan, F. (Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Runciman, S. (1987). Haçlı Seferleri Tarihi III. Işıltan, F. (Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Simbat. (68). Vekâyinâme, (951–1334. Andreasyan, H. D. (Çev.). Ankara: TTK Basılmamış Tercüme Eserler, nr. 68.
• Süryani Mikhail. (1944). Vekâyinâme, (1042-1193, 1195-1229), Ankara: TTK Basılmamış tercümeler kısmı.
• Şahin, M. (2015). Ortaçağda Herât Bölgesinde Meydana Gelen Kıtlıklar, Bazı Doğal Felaketler ve Salgın Hastalıklar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (36), 380- 390.
• Erişim:www.sosyalarastirmalar.com/cilt8/sayi36_pdf/2tarih.../sahin_mustafa.pdf. Erişim Tarihi: 01.05.2020.
• Şeşen, R. (1983). Selahaddin Devrinde Eyyubiler Devleti. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Urfalı Mateos. (1962). Vekayi-name (951-1136). Ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). Andreasyan H.D. (Çev.). Ankara: TTK Yayınlar
• Ülgen, P. (2017). Ortaçağ Avrupa’sının Ölümle Dansı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.