II. Abdülhamid Döneminde İstanbul’da Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler: Mektep Tatilleri

Yıl 2020, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 77 - 104, 15.07.2020

Şeyhmus Bingül

Öz

Osmanlı Devleti hastalıkların kontrol altına alınabilmesi için birçok usule başvurmuştur. Bunlardan biri de koleraya karşı II. Mahmud döneminde, 1831’de, ilk kez uygulanan modern karantinadır. Kolera ile mücadele devletin sağlık hususunda birçok teknik ve usul geliştirmesine vesile olmuştur. Karantinanın yanı sıra kalabalık mekanların dezenfekte edilmesi, çevre temizliğine özen gösterilmesi ve bu alanlara dair teftişlerin yapılması hastalıklarla mücadelede başvurulan yöntemlerdendi. Nitekim bu çalışma kapsamında ele alınan mektep tatilleri de bu önlemlerden biriydi. II. Abdülhamid dönemi hem sağlık alanındaki gelişmelerin hız kazandığı hem de okullaşma oranında en çok artışın sağlandığı yıllardır. Bu dönemde aynı zamanda göçler, savaşlar ve ticari ilişkilerin etkisiyle salgın ve bulaşıcı hastalıklarda artış yaşanmıştır. Bu çalışmada II. Abdülhamid döneminde salgın ve bulaşıcı hastalıklara karşı bir önlem olarak mekteplerin tatil edilmesi incelenmiştir. Mekteplerin tatil edilmesine sebep olan hastalıklar çoğunlukla çiçek, kızamık, kızıl, kuş palazı gibi çocuk hastalıkları ile koleradır. Osmanlı arşiv vesikalarından hareketle örneklemi kurulan çalışmada dönemin süreli yayınları ve döneme dair literatürden de istifade edilmiştir. Böylece salgınların eğitim işleri çerçevesinde sosyal, kültürel ve günlük yaşamı etkileme niteliği tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, salgın, tatil, kızamık, kolera, kızıl

Kaynakça

• Ayar, M. (2007). Osmanlı Devleti’nde Kolera-İstanbul Örneği (1892-1895). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Başağaoğlu, İ. (2011). 20. Yüzyılın Başlarında Sinop’ta Görülen Bulaşıcı Hastalıklar. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 17, 71-80.
• Dinç, G. (2012a). Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Tarihine Genel Bir Bakış. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 18, 43-72.
• Dinç, G. (2012b). Ortaasya Türk Topluluklarından Günümüz Türkiye’sine Bulaşıcı ve Salgın Hastalıkların Gelişimi. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 18, 73-104.
• Dölen, E. (2015). Kimyager Dr. Ali Rıza Bey (1867-1904). Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 21, 69-90.
• Eroğlu, H., Dinç, G. ve Şimşek, F. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı). Milli Folklor, 101, 193-208.
• Gültekin, E. (2020). Sultan II. Abdülhamid Döneminde Koleraya Karşı İlaç Geliştirme Çabaları. Bilig, 92, 116-130.
• Kocaoğlu, B. (2017). Veba Hastalığının Osmanlı Ordusuna Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 209-216.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
• Küçük, C. (1997). Hafta Tatili: İslami Dönem. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 15, ss. 130-132). Erişim: https://islamansiklopedisi.org.tr/hafta-tatili
• Ölmez, A. (2016). İkinci Abdülhamid Döneminde Koruyucu Hekimlik ve Bazı Vesikalar. Belgeler, 34, 87-99.
• Özdemir, H. (2005). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Ankara: TTK Yayınları.
• Özlü, Z. (2017). Osmanlı Devleti’nde Difteri Hastalığı ve Koruyucu Sağlık Hizmetlerine Dair Bulgular (19. Yüzyıl Sonları ve 20. Yüzyıl Başlarında). Belleten, 81(291), 419-480.
• Panzac, D. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba 1700-1850. Yılmaz, S. (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sarıkaya, Ö. ve Civaner, M. (2006-2009). Yirminci Yüzyılın Başlarında Anadolu’ya Göçler, Oluşan Halk Sağlığı Sorunları ve Sunulan Sağlık Hizmetleri. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, (12-15), 75-84.
• Sarıyıldız, G. (1994). Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. Belleten, 57(222), 329-376.
• Unat, E.K. (1975). Bulaşıcı Hastalıklar ve İslam Dini. İstanbul: İlim Yayma Cemiyeti Neşriyatı.
• Varlık, N. (2018). Osmanlılarda Veba Salgınları. Toplumsal Tarih, 296, 30-36.
• Yaşayanlar, İ. (2017). Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi. Burcu Kurt (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı içinde (s. 2-24). Anakara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yaşayanlar, İ. (2018). Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri, Toplumsal Tarih, 216: 49-55.
• Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde. (Cilt:5, ss. 1320-1338). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, N. (2006). Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar, Toplumsal Tarih, 150,
• Yıldırım, N. ve Özaltay B. (2012). Sultan II. Abdülhamid’in Sağlığı ve Sağlık Hizmetler. Coşkun Yılmaz (Ed.), Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi içinde (s. 123-146). İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Yıldırım, N. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar: Sağlık Tarihi Yazıları-I. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yıldırım, N. (2015). İstanbul’da Sağlık Hayatı. Coşkun Yılmaz (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi içinde, (s. 92-137). İstanbul: İBB Kültür Aş. Yayınları.