Yusuf Kıssalarına Göre Mısır’da Yaşanan Salgın

Year 2020, Issue: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 155 - 170, 15.07.2020

Recep Demir

Abstract

Kur’an’da anlatılan Yusuf kıssası, klasik edebiyatın en fazla işlenen konularından biri olmuştur. Türk edebiyatında mesnevi nazım şekliyle yazılan bazı Yusuf ile Züleyha hikâyelerine göre, Mısır’da yedi yıllık bolluktan sonra başlayan kıtlık yıllarıyla eş zamanlı olarak bir salgın da yaşanmıştır. Mısır hükümdarının ölümüne sebep olan bu hastalığın ismi cû‘ü’l-kelb (köpek açlığı) olarak kaydedilmiştir. Eski tıp kitaplarında, bu hastalıkla benzer belirtiler gösterdiği belirtilen cû‘ü’l-bakar (öküz açlığı) adlı başka bir hastalıktan da bahsedilmektedir. İbn Sînâ, el-Kânûn fî’t-Tıb adlı eserinde bu iki hastalığın tanımları, belirtileri ve tedavi yöntemleri hakkında geniş bilgi vermektedir. Kavramların Osmanlı dönemi tıp sözlüklerinde de mevcut olması, bu hastalıkların Osmanlı hekimleri tarafından da bilindiğini göstermektedir. Ancak hastalık ismi olarak bilinen terimler, zaman içinde anlam genişlemesi ile edebî metinlere geçmiştir. Kaynaklarda aşırı yeme ya da oburluk olarak tanımlanan bu hastalık isimleri, tasavvufî metinlerde doymak bilmeyen insan nefsini anlatmada kullanılır olmuştur. Ayrıca klasik şiirdeki olumsuz tiplerden olan rakip de köpeğe benzetilmekte, aç ve saldırgan nitelikleriyle yer almaktadır.

Keywords

Yusuf kıssası, salgın, cû‘ü’l-kelb (köpek açlığı), cû‘ü’l-bakar (öküz açlığı)

References

• Arı, A. (2018). Sâkıb Dede (Mevlevîlikte Bir Hanedanlık Kurucusu) Dîvân. Erişim: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 05.06.2020)
• Boz, E. (2017). Hakîkî Yûsuf Hakîkî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. Erişim: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 07.06.2020)
• Demir, R. (2006). Hatâyî-i Tebrîzî ve Molla Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevileri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme (Karşılaştırma-Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Enveri, H. (1381). Ferheng-i Bozorg-i Suhen. Tahran: Kitaphane-i Milli-i İran.
• Erişim: https://dictionary.abadis.ir (Erişim Tarihi: 15.05.2020)
• Erzen, M. H. (2012). İhyâ Dîvânı ve Tahlîli (İnceleme-Tahlîl-Tenkitli Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Eşrefoğlu Rûmî (1996). Müzekki’n-Nüfûs. A. Uçman (Hzl.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Gökcan, M. (2015). Ziyai Yusuf (Yusuf Can) Yusuf ile Züleyha Mesnevisi. İstanbul: Kabalcı.
• Gülen, A. (2007). Seyyid Nakîb-zâde Ni‘metî Hayatı Edebî Şahsiyeti Eserleri ve Divânı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvân. Erişim: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 05.06.2020)
• Kabalakoğlu, M. B. (2018). Yûsuf u Züleyhâ Molla Hasan (YK58a-110). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, Fatih (2018). Lisâü’l-Etibbâ Tabiplerin Dili Giriş-Çeviriyazılı Metin-Söz Varlığı-Madde Başları Dizini. İstanbul: Hiperyayın.
• Konuk, A. A. (2006). Mesnevî-i Şerîf Şerhi 3. O. Türer, M. Tahralı, S. Arpaguş (Hzl.), İstanbul: Kitabevi.
• Konuk, A. A. (2008). Mesnevî-i Şerîf Şerhi 10. M. Demirci, S. Gökbulut, M. Tahralı (Hzl.), İstanbul: Kitabevi.
• Okuyucu, C. (1989). Cinânî’nin Riyâzü’l-Cinânı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 499-517.
• Öztürk, Z. (2001). Hamdu’llah Hamdî’s Mesnevî Yûsuf u Zelîhâ Introduction, Texti Analysis and Facsimile. Harvard University.
• Tokadî Mustafa Efendi (2018). Tahbîzü’l-Mathûn: El-Kânûn Fî’t-Tıb Tercümesi 4. Cilt Teşrîhât 2. M. Koç, E. Tanrıverdi (Hzl.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.