Yakut ve Yukagirlerin Geleneksel Dünya Görüşünde Salgın Hastalıklarla İlgili Anlatı, İnanış ve Uygulamalar

Yıl 2020, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 189 - 208, 15.07.2020

İrfan Polat

Öz

XVII. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar hemen her coğrafya yayılan çiçek hastalığı, Sibirya’da yaşayan topluluklar üzerinde de etkisini göstermiştir. Yerli halkların, ölümler sebebiyle nüfusunun azalması, hastalığın gündelik hayata büyük ölçüde sirayet etmesiyle neticelenmiş ve bu hastalık da söz konusu halkların panteonunda yer almıştır.Bu hususlardan etkilenen topluluklardan biri de, Sibirya’nın en eski sakinlerinden Yakutlar ve Yukagirler olmuştur. Sibirya’da yaşayan ve Şamanizm’i geçmişten günümüze yaşayan diğer topluluklar gibi, Yakut ve Yukagirler de hastalıklara orta dünyada yaşayan olağanüstü varlıkların sebep olduğunu düşünürler. Söz konusu varlıkların insanın iç organlarını yahut ruhunu (kut-ayibii) yemesiyle ortaya çıkan hastalıklar, çeşitli anlatı, inanış ve uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmanın amacı, bilinen ortaya çıkışıyla XVII. yüzyıldan itibarengörülen çiçek hastalığı ve diğer salgınların Yakut ve Yukagirlerin dünya görüşleri üzerindeki yansımalarını ve sözü edilen tarihten itibaren meydana gelen mitik tasavvurdaki değişimlerin sebeplerini ortaya koymaktır. Bununla beraber çiçek hastalığıyla ilgili henüz yayınlanmamış metinler de bilim dünyasına sunulmuş ve böylelikle Yakutlar ve Yukagirler üzerinden Sibirya halklarının salgın hastalıklara bakış açısı ele alınmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yakut, Yukarıgir, salgın, çiçek hastalığı

Kaynakça

• Aleksevey, N. A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Ergun, M. (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Karadavut, Z. ve Meyermanova, J. (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Bogoras, W. (1902). The Folklore of Northeastern Asia, as Compared with That of Northwestern America. American Anthropologist (New Series), 4 (4), 577-683.
• Bogoras, W. (1918). Anthtopological Papers of the American Museum of Natural History, Vol. XX, Part 1: Tales of Yukaghir, Lamut and Russianized Natives of Eastern Siberia. New York: Order of the Trustees.
• Crosby, A. W. (2008). Smallpox. The Cambridge World History of Human Disease. Cambridge: Cambridge University Press, 1008-1013.
• Cruiskshank, J. ve Argounova, T. (2000). Reinscribing Meaning: Meaning and Indigenous Identity in SakhaRepublic (Yakutia). ArcticAnthropology, 37 (1), 96-119.
• Çobanoğlu, Ö (2012). Türk Mitolojisinde Al Dini ve Okra İlişkisi. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi: Tarih ve Medeniyetler Tarihi Cilt 2 içinde (s. 981-986). Ankara: AYK.
• Duranlı, M. (2019). Sibirya’nın Sönen Işığı: Yukagirler ve Masalları. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm: İlkel Esrime Teknikleri. Birkan, İ. (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Fenner, F. vd. (1988). Smallpox and its Eradication. Geneva: World Health Organization.
• Finer, Kim R. (2004). Deadly Diseases and Epidemics: Smallpox. Philadelphia: Chelsea House Publishers.
• Gurviç, İ. S. (1974). Kutsko-Yukagirskie Predaniä Ob Ospe. Osipovich Long, B. (Ed.). Sotsıal'naya Organızatsıya I Kul'tura Narodov Severa içinde (s. 249-270). Moskova: Izdatel'stvo Nauka.
• Hoppal, M. (2019). Avrasya’da Şamanlar. Bayram, B. ve Çapraz, H. Ş. Ç. (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Huremovic, D. (2019). Brief History of Pandemics (Pandemics Through History). Huremovic, D. (Ed.). Psychiatry of Pandemics: A Mental Health Reponse to Infection Outbreak içinde (s. 7-35). Switzerland: Springer International Publishing.
• Jimenez, A. C. ve Willerslev, R. (2007). An Anthropological Concept of the Concept: Reversibility among the Siberian Yukaghirs. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 13 (3), 527-544.
• Jochelson, W. (1910). The Jesup North Pacific Expedition Volume IX, Part I: The Yukaghir and the Yukaghirized Tungus. Leiden: E. J. Brill.
• Jochelson, W. (1924). The Jesup North Pacific Expedition Volume IX, Part II: The Yukaghir and the Yukaghirized Tungus. Leiden: E. J. Brill.
• Jochelson, W. (1926). The Jesup North Pacific Expedition Volume IX, Part III: The Yukaghir and the YukaghirizedTungus. Leiden: E. J. Brill.
• Jukova, L. N. (2012). Ocherki Po Yukagirskoy Kulture 2. Novosibirsk: Nauka.
• Ksenefontov, G.V. (2011). Yakut Şamanlığı. Bağcı, A. (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Kulakovsky, A. E. (1923). Material Dla İzuçenia Verovaniy Akutov. Prince, I. (Ed.). Zapiski Yakutskogo Krayevedcheskogo Geograficheskogo Obshchestva içinde (s. 25- 29).Yakutsk.
• Kurilov, G.(2005b). Folklor Yukagirov. Moskova: Novosibirsk: Nauka.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca Türkçe Sözlük 1 (A-N). Karaağaç, G. (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lomidze, G. I. (1987). Pod Polärnımi Sozvezdiämi. Yakutsk: Prince.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşler I: Kâinat ve Zaman-Nesneler Dünyası. Ergun, M. (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Nikolaeva, I. (2006). A Historical Dictionary of Yukaghir. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Okladnikov, A. L. (1975). Yukagiri (İstoriko – Etnografiçeskiy Oçerk). Novosibirsk: Sibirskoe Otdelenie.
• Polat, İ. (2020). Yukagirler (İnanış, Gelenek, Amlatı). İstanbul: Kitabevi Yayınları (baskıda).
• Priklonsky, V. L. (1891). Tri Godav Äkutskoy Oblasti. Jivaä Starina III. Yakutsk.
• Prokofyeva, Y. D. (2014). Sibirya Halklarının Şaman Kostümleri. Bağcı, A. (Çev.). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Samal, J. (2014). A Historical Exploration of Pandemic of Some Selected Diseases in the World. International Journal of Health Sciences and Research, 4 (2), 165-169.
• Togulukov, V. A. (1979). Kto vi Yukagir?.Moskova: Nauka.
• Willerslev, R. (2012). On the Run in Siberia. Minnesota: University of Minnesota Press.
• Williams, G. (2010). Angel of Death: The Story of Smallpox. New York: Palgra ve Macmillan.
• Worboys, M. (2017). Contagion. (Ed.) Mark Jackson. The Roudledge History of Disease içinde (s. 70-89). New York: Routledge.
• Zhukova, L. N. (1996). Religiya Yukagirov Yazycheskiy Panteon. Yakutsk: Izdvo Yakutskogo Gosuniversiteta.