Van Tarihine Genel Bir Bakış

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 19 - 42, 20.04.2021

Orhan Kılıç

Öz

Van’ın, jeopolitik ve jeostratejik konumu itibariyle eski çağlardan itibaren bilinen bir tarihi vardır. Önceleri askeri bir garnizon hüviyetinde olan Van Kalesi ilerleyen zamanlarda, özellikle de Türk hâkimiyeti döneminde önce kale-şehir sonra da bütün müesseseleri ile bir şehir hüviyeti göstermiştir. Van’ın müstahkem bir kale olmaktan çıkıp dış surların içerisinde şehir hayatına kavuşması ile ilgili somut adımların Ahlatşahların bölgedeki hâkimiyetlerine rastladığı söylenebilir. Kalenin eteklerinde Ulu Cami’nin inşa edilmesi kale dışındaki iskânın en önemli başlangıç noktasıdır. Van 1548 yılında kati olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiş ve bir daha el değiştirmemiştir. Ancak uzun yıllar Safevilerin Van ve çevresi için ciddi bir tehdit unsuru olduğu söylenebilir. Van, serhadde olmanın getirdiği dezavantajın etkilerini her zaman hissetmiştir. Van Kalesi Osmanlı Devleti’nin doğudaki en önemli kilit noktası ve adeta ileri karakolu olmuştur. Van ve çevresinde yaşayan insanlar iki önemli gücün arasındaki bir coğrafyada yaşamanın olumsuz etkilerini uzun bir süre yaşamışlardır. Birçok bakımdan elverişli bir coğrafyada olunmasına rağmen istenilen gelişme gösterilememiştir. Mesela hayvancılık faaliyetlerinin beklenilen ölçüde gerçekleştiğini söylemek zordur. Van, kalabalık bir asker nüfusunu bünyesinde barındırdığı için Osmanlı döneminde bir asker şehri olarak da nitelendirilebilir. Şehir en son 1915’de Ermeniler tarafından tamamen yakılınca yeni bir yerde yeniden inşa edilmek zorunda kalınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Van, şehir, Osmanlı Tarihi

Kaynakça

• Hoca Saadettin Efendi. (1992). Tacü’t-Tevârih, C. IV, Parmaksızoğlu, İ. (Çev.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Habraeus). (1987). Abû’l-Farac Tarihi, C. II, Suryancadan İngilizceye çeviren: Ernest A. Wallıs Budge, Türkçeye çeviren: Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları.
• Nasır-ı Hüsrev (1985). Sefernâme. Tarzi, A. (Çev.) İstanbul: MEB Yayınları.
• Şeref Han, (1971). Şerefnâme Osmanlı-İran Tarihi. Bozarslan, M. E. (Çev.) İstanbul.
• Peçevî İbrahim Efendi. (1981). Peçevî Tarihi I. Baykal, Bekir Sıtkı. (Haz). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Solak-zâde Mehmed Hamdemi Çelebi. (1989). Solak-zâde Tarihi, C. II. Çabuk,V. (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akbaş, Ö. (2019). Tarihi Süreçte Küresinniler Üzerine Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü, Elazığ.
• Alper, C. (1983). Çeşitli Yönleriyle Van (Araştırma, İnceleme). (2. Baskı). Ankara.
• Andreasyan, H. D. (1966). Aktamar Kilisesi. İÜEFTD, XVI/21, 77-82.
• Aslanapa, O. (1990). Türk Sanatı I-II, Ankara.
• Aşan, M. B. (1992). XIV. Yüzyılda Van ve Yöresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Barkan, Ö. L. (1943). XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirâî Ekonominin Hukûkî ve Malî Esasları (Kanunlar I). C. I, İstanbul.
• Baykara, T. (1988). Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu'nun İdari Taksimatı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Biçer, B. (2014). Kürtler. Konya: Çizgi Yayınları.
• Della Vida, G. Levi. (1986). Emeviler. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 4, İstanbul: MEB Yayınları.
• Doğan, C. (2011). Tanzimat’ın Van’da Uygulanması ve Han Mahmud İsyanı. History Studies, 3(2), 147-162.
• Emecen, F. M. (2016). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Erzen, A. (1986). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: TTK Yayınları.
• Göyünç, N. (1986). Van. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 13, İstanbul: MEB Yayınları.
• Kılıç, O. (2019). Arşiv Belgelerine Göre Etnik, Coğrafi ve İdari Bakımdan Ekrâd ve Kürdistan Terimleri, 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi Bildiriler, C.1, Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, s. 933-953.
• ____________. (2019). Kuruluşundan 1864 Vilayet Nizamnamesi’ne Kadar Bitlis’in Osmanlı İdari Taksimatı İçerisindeki Yeri Üzerine Bir Değerlendirme. Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Bitlis, Mehmet İnbaşı-Mehmet Demirtaş (Eds.). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları, 335-346.
• ___________. (2001). Ocaklık Sancakların Osmanlı Hukukunda ve İdari Tatbikattaki Yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Journal of Social Science), 11(1), Elazığ, 257-274.
• ___________. (1997). Van Ulu Cami’nin Tarihi Hakkında. Türk Dünyası Tarih Dergisi, (130), İstanbul, 56-60.
• ___________. (2012). Van. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, (C. 42, ss. 505-510). İstanbul.
• ___________. (2018). Yavuz Sultan Selim, İdris-i Bitlisi ve Kürtler. Nilüfer Alkan Günay (Ed.), Yavuz Sultan Selim Dönemi ve Bursa içinde. (195-222). Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, Gaye Kitabevi.
• ___________. (1999). Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler. OTAM, (10), Ankara, 119-137.
• ___________. (1997). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648). Ankara: Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
• ___________. (1999). XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605). Ankara: Tamga Yayınları.
• Ögel, B., Yıldız, H. D., Kırzıoğlu, F., Eröz, M., Kodaman, B. ve Çay, M. A. (1986). Türk Millî Bütünlüğü İçerisinde Doğu Anadolu. (2. Baskı). Ankara.
• Perk, K. (1943). Cenup Doğu Anadolu’nun Eski Zamanları. İstanbul.
• Runcıman, S. (1989). Haçlı Seferleri Tarihi. C. I, III, Fikret Işıltan (Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
• Sevim, A. (1986). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya Kadar). Ankara.
• Süleyman Sabri Paşa. (1928). Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbuat. İstanbul:Matbaa-i Ebuzziya.
• Sümer, F. (1984). Kara Koyunlular. C. I. Ankara: TTK Yayınları.
• ____________. (1976). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara.
• Talay, A. (1988). Bizim Eller Van. İstanbul.
• Turan, O. (1980). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul.
• ____________. (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar. (2. Baskı). Ankara: TTK Yayınları.
• Turan, Ş. (1961). Kanunî’nin Oğlu Şehzâde Bayezid Vak’ası. Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi. C. II, 4. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Varlık, M. Ç. (1988). Kara-Koyunlular, Hakkı Dursun Yıldız (Redaktör). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. 8, İstanbul, 456-478.
• Yazıcı, T. (1986). “Safeviler”. İslâm Ansiklopedisi içinde, C. 10, İstanbul.
• Yıldız, H. D. (1980). İslâmiyet ve Türkler. İstanbul.
• Yınanç, M. H. “Akkoyunlular”, İslâm Ansiklopedisi içinde, C. 1, İstanbul.
• Yücel, Y. (1989). Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402). Ankara: TTK Yayınları.