Ziya Gökalp Milli Düşüncesinin Türk Resim Sanatının Kimlikleşme Sürecine Etkisi

Yıl 2024, Sayı: Ölümünün 100. Yıl Dönümünde Ziya Gökalp'ı Yeniden Anlamak, 77 - 95, 06.12.2024

Zuhal Başbuğ , Fatih Başbuğ

Öz

Ziya Gökalp fikirleriyle Türk toplumuna milli birlik ve millet olma bilinci noktasında önemli katkılar sağlamış önemli Türk aydınlardan biridir. Osmanlı dönemi sonrası Türk resim sanatında, Batı toplumlarında olduğu gibi aydın kesimin, düşünce insanlarının eleştirel bakış açıları, sanata ivme kazandıran unsurlardan biri olmuştur. Eski çağlardan itibaren ürettiği sanatsal kompozisyonları, belirli bir nizam ve geleneğe sahip olan Türk sanatının, plastik sanat alanına geçişinde sorunlar olduğu muhakkaktır. Bu sorunların başında, Batılı anlamda resim sanatını öğrenmek için yurtdışına gönderilen ressamlarımızın, eğitim aldıkları atölyelerde dönemin sanat görüşü doğrultusunda eser üretmeleri ve bunun dışına çıkmamaları yer almaktadır. Resim sanatının temel ilkelerinin öğrenilmesi, belirli bir kalıbın benimsenmesi önemli bir unsur olsa da yurda dönüşten sonra aynı çizginin korunması, ilk başlarda ressamların Anadolu coğrafyası ve halkına yeterince ilgi göstermemesi, konu çeşitliliğini sınırlamıştır. Cumhuriyetle birlikte yurtta yaşayan yabancı eleştirmenlerce dikkat çekilen benlik unsurları, ressamların sorgulamaya başladığı halk kültürü ve sistemsel gelişmeler, öze dönüş serüvenini hareketlendirmiştir. Bu ortamda Ziya Gökalp’in eserleri, fikirleri ressamlara yol gösterici olmuş, önemli katkılar sağlamıştır. Bu makalede, Ziya Gökalp düşüncesinin Türk resim sanatı için ne denli öneme sahip olduğu vurgulanmış, milli kültür ve milli sanat üretme çabalarının nasıl karşılık bulduğu sorusunun cevabı aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, milli sanat, milli kültür.

The Effect of Ziya Gökalp's National Thought on the Identification Process of Turkish Painting

Öz

Ziya Gökalp is one of the important Turkish intellectuals who made important contributions to Turkish society with his ideas at the point of national unity and national consciousness. In the Turkish art of painting after the Ottoman period, as in Western societies, the critical perspectives of intellectuals and people of thought have been one of the elements that gave impetus to art. It is certain that Turkish art, which has a certain order and tradition in the artistic compositions it has produced since ancient times, has problems in its transition to the field of plastic art. One of these problems is that our painters, who were sent abroad to learn the art of painting in the Western sense, produced works in line with the artistic view of the period in the workshops where they received training and did not go beyond this. Although learning the basic principles of the art of painting and adopting a certain pattern is an important element, the preservation of the same line after returning home, and the painters' lack of interest in Anatolian geography and people at first limited the variety of subjects. With the Republic, the elements of the self that were pointed out by foreign critics living in the country, the folk culture that painters began to question, and systemic developments stimulated the adventure of returning to the self. In this environment, Ziya Gökalp's works and ideas guided the painters and made important contributions. In this article, the importance of Ziya Gökalp's thought for Turkish painting is emphasized, and the question of how the efforts to produce national culture and national art were responded to is posed.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, national art, national culture.

Kaynakça

• Adıvar, H. E., (2009). Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri. Can Yayınları.
• Aksel, M., (1960). Anadolu halk resimleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Baha Matbaası.
• Anonim, (tarih bilinmiyor). Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Anonim, (2001). Askeri müze resim koleksiyonu. Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı Yayını.
• Arslan, M. (2012). Ziya Gökalp’te Kültür ve Uygarlık Anlayışı. İstanbul University Journal of Sociology, 3(10), 11-19.
• Ateş, M. (2005). Ziya Gökalp ve çocuk edebiyatı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 95-114.
• Bars, M. E., (2017). Ziya Gökalp ve Türkçülük üzerine bazı değerlendirmeler. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4/2, 38-51.
• Bars, M. E., (2017). İdeolojik halk bilimi kuramına Göre Ziya Gökalp’ın masalları. Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 183-200.
• Başbuğ, F. (2023). Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği. F. Geçen (Ed.), Çağdaş Türk Resim sanatı ve güncel yaklaşımlar (s.135-156) içinde. Akademisyen Yayınevi.
• Başbuğ, F., ve Başbuğ, Z., (2023). Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk sanat politikası. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49), 63-77.
• Berkes, N. (1978). Türkiye’de çağdaşlaşma. Doğu-Batı Yayınları.
• Beyoğlu, S. ve Satan, A., (2014). Modern Türkiye tarihi. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Buğra Bilen, H. (2000). Cumhuriyet döneminde resim edebiyat ilişkisi. Ötüken Neşriyat.
• Coşkun, İ. (2012). Bir imparatorluk entelektüeli olarak Ziya Gökalp. İstanbul University Journal of Sociology, 3(8), 67-76.
• Çağaptay, S. (2009). Türkiye’de islam, laiklik ve milliyetçilik Türk kimdir? İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çapcıoğlu, İ. ve Çorapcı, K., (2006). Bir Türk düşünürü olarak Ziya Gökalp hayatı kişiliği ve düşünce yapısı üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2), 89-98.
• Duben, İ. (2007). Türk resmi ve eleştirisi 1880-1950. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ertürk, R. (2012). Ziya Gökalp’in sosyoloji mirası üstüne. İstanbul University Journal of Sociology, 3(13), 63-69.
• Germaner, S. (2000). XIX. Yüzyıl sanatından iki etkileşim örneği: oryantalizm ve Türk resminde batılılaşma, 27- 29 Kasım 1998. Uluslararası Sanatta Etkileşim Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• Gide, A. (1966). Günlük, (S. K. Yetgin, Çev.). Milli Eğitim Basımevi.
• Gökalp, Z. (2013). Türkçülüğün esasları. BS Yayın.
• Güngör, E, (2006). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. Ötüken Neşriyat.
• Güner, K. (2014). Modern Türk sanatının doğuşu konstrüktivist Türkiye Cumhuriyeti’nde kültür ve ideoloji. Kaynak Yayınları.
• Güvenç, B. (2008). Türk kimliği kültür tarihinin kaynakları. Boyut Kitapları.
• Güvenç, A. Ö., (2020). Çizgi roman türünün kültür ve tarih öğretiminde işlevi: Ratip Tahir Burak örneği. X.V. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı (s.580-587). Tiflis, Georgia.
• Kafadar, O. (2000). Türkiye’de kültürel dönüşümler ve felsefe eğitimi. İz Yayıncılık.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk milli kültürü. Ötüken Neşriyat.
• Karakaş, M. (2008). Ziya Gökalp’e yeniden bakmak: literatür ve yeniden değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (11), 435-476.
• Kaya, T., ve Turhan, R. (2012). Ziya Gökalp’in yaşam öyküsü. İstanbul University Journal of Sociology, 3(13), 1-6.
• Koçer, H A. (1974). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923.) MEB Yayınları.
• Işıkdoğan, D. (2022). Ziya Gökalp’in din ve dini terbiye anlayışı. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Şubat (29), 380-398.
• Olgun, İ. (2011). Türkiye’deki oluşumlar içerisinde Ziya Gökalp. Istanbul Journal of Sociological Studies (14), 1-16.
• Önder, M. (1987). Ziya Gökalp’in son saatleri ve Atatürk’ün yakın ilgisi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 3 (9), 625-34.
• Özdeniz, N. (2011). Ziya Gökalp ve Türkleşmek. Istanbul Journal of Sociological Studies (14), 25-46.
• Özsezgin, K. (2010). Görsel sanatçılar ansiklopedisi. Doruk Yayımcılık.
• Öztürk, N. (2011). Ziya Gökalp’ın ‘İslamiyet ve asrî medeniyet I-II’ adlı makalesi üzerinde bir inceleme ve metin. Türklük Bilimi Araştırmaları, (29), 319-340.
• Renda, G. (1989). 1911 Turquerie sergisi üzerine, sanat tarihinde doğudan batıya, Ünsal Yücel anısına sempozyum bildirileri. Sandoz Kültür Yayınları, No: 11.
• Roux, P. (2000). Türklerin tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl. Kabalcı Yayınevi.
• Sönmez, A. (2005). Türk resminde modernizme rağmen modern (1908-1954). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Şahin, K. ve Gümüş, F. (2022). Ziya Gökalp’in “mantık ve bilim” anlayışı. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(1), 103-115.
• Tansuğ, S. (1999). Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tanyol, C. (2014). Ziya Gökalp’in kişiliği ülkücülüğü bilim adamlığı. İstanbul University Journal of Sociology, 2(19-20), 264-270.
• Tuna, D. D. K. (2011). Ziya Gökalp’in milli sosyoloji anlayışı. Istanbul Journal of Sociological Studies (21), 51.
• Türkdoğan, O. (1999). Milli kimliğin yükselişi niçin milletleşme. Alfa Basım Dağıtım.
• Türkdoğan, O. (2015). Türk toplumunun kültürel dinamikleri. Çizgi Kitabevi.
• Yazıcıoğlu, Ö. (2013). Türklerin kültür tarihi. Kalipso Yayınları.