Encounter of Islam and Modernism: The Problems of Traditional and Modernist Discourse and an Offer of Midway

Yıl 2019, Sayı: 13, 377 - 401, 26.06.2019

Ahmet Ayhan Koyuncu

https://doi.org/10.16947/fsmia.582401

Öz

Today, an important part of Islamic thought has a problematic attitude regarding

modern world on discursive level. Currently, there are two extreme approaches towards

modern world in the Islamic world. One part of them rejects the modern world with its

all characters completely and wants to return “Golden Age”. Another part argues Islamization

of the modern world with its all aspects. Both of these approaches, namely, revolutionism

and reformism are having many problems.

Firstly, it is impossible to turn back. We live in modern world. But, modern world

has come out with some new situations. These new situations are political, economic,

technological, etc. Both of these approaches don’t solve these problems. We need a new

approach, a third way, towards modern world. In this context, the new approach must be

our prophet’s method.

While our prophet was spreading out the messages of Allah and he was calling to

Islam, he applied three ways to change his society. First of all, he changed some practices

entirely. For example, interest abolished and replaced karz-ı hasen, a special interest-

free lending system. We can call this application revolutionist. Secondly, he revised

some practices, for example polygamy didn’t prohibit, but it limited and based on a legal

framework. This applications can called reformist. And thirdly, he didn’t change some

practices and allowed to go on them. For example, forbidden moths are protected. In this

context, Prophet Mohammad says “Good things in Jahiliyya are good in Islam as well.”

We can call conservatism for this application.

As a consequence, we can say that Islam is not merely revolutionist or merely reformist.

Its position changes according to case. So, he offers a model for us to understand

the world we live in. We, as Muslims, can understand modern world and figure out our

problem with this triple approach.

Anahtar Kelimeler

Revolutionism, reformism, Islam, modernity, modern world

İslam ve Modernizm Karşılaşması: Geleneksel ve Modernist Söylemin Sorunları ve Bir Arayol Önerisi

Öz

İslamî düşüncenin önemli bir kısmı söylemsel düzlemde modern dünya ile ilgili olarak

problemli bir tavra sahiptir. Bugün İslam dünyasında modern dünyaya bakışa ilişkin

iki uç yaklaşım mevcuttur. Birinci yaklaşım modernliği bütünü ile reddeden ve “Altın

Çağ’a” dönmeyi hedefleyen yaklaşımdır. İkinci yaklaşım ise modern dünyayı bütünüyle

İslamîleştirmeyi hedefleyen yaklaşımdır. Bu anlamda birinci yaklaşıma devrimci tavır, ikinci

yaklaşıma reformist tavır denilebilir. Ancak her iki yaklaşım da sorunlu yaklaşımlardır.

Geriye dönüş mümkün değildir. Bugün modern dünyanın içerisinde yaşıyoruz. Modern

dünya, teknolojik, ekonomik, sosyal, siyasi vs. bazı yeni durumları beraberinde getirmiştir.

Bu iki tavırla da Müslümanların sorunlarının çözülmesi mümkün değildir. Bu

bağlamda yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu bağlamda bu yeni yaklaşım, Hz. Peygamber’in

içinde yaşadığı toplumla ilişki kurma biçimi olmalıdır.

Hz. Peygamber’in toplumuyla kurduğu ilişki üç boyutlu bir ilişkidir. Birinci boyutu

devrimci boyut olarak da adlandırılabilir. Bu noktada Hz. Peygamber bazı uygulamaları

kökten kaldırmıştır. Örneğin faiz, kaldırılmış ve yerine karz-ı hasen uygulaması önerilmiştir.

İkinci boyutu ıslah boyutudur. Bu bağlamda uygulama tamamen kaldırılmamış,

sadece ıslah edilmiştir. Örneğin çok evlilik yasaklanmamış, ancak sınırlanmıştır ve hukuki

bir çerçeveye oturtulmuştur. Üçüncü boyut ise muhafazakâr boyut olarak adlandırılabilir.

Bu yaklaşım, o toplumun iyi olan davranışlarını muhafaza etmektedir. Nitekim Hz.

Peygamber, bir hadiste “cahiliyede iyi olan İslam’da da iyidir” buyurmaktadır. Örneğin

haram aylar uygulaması, değiştirilmeden muhafaza edilmiş ve haram aylarda savaş yapılmaması

geleneği korunmuştur.

Sonuç olarak İslam, ne saf devrimci ne de saf reformist bir konuma sahiptir. İslam’ın

genel uygulaması, olaylara göre şekillenmektedir. Bugün modern dünyanın bütünüyle reddedilmesi,

olguya savaş açmaktır. Bütünüyle İslamîleştirilmesi ise İslamî ilkeleri realiteye

kurban etmektir. Olguya savaş açmadan, ama ana ilkelerinden de taviz vermeden modern

dünya ile kurulacak sağlıklı bir ilişki, Müslüman toplumlar için ivedi bir meseledir.

Anahtar Kelimeler

Devrimcilik, reformizm, İslam, modernlik, modern dünya

Kaynakça

• Akdoğan, Yalçın, Siyasal İslam, İstanbul, İşaret Yayınları, 2000. Akgün, Birol - Bozbaş, Gökhan, “Arap Dünyasında Siyasi Selefizm”, Akademik Ortadoğu Dergisi, Cilt 7, Sayı 14. 2012. Alan, Hüseyin, Hz. Peygamber Öncesi Mekke ve Arabistan, İstanbul, Beyan Yayınları, 2014. Aydın, Mehmet, “Fazlur Rahman ve İslam Modernizmi”, terc. M. Dağ, M. Aydın, İslam içinde, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2014. Baas, Abdülaziz, “Demokrasi, Seçimler ve Bu Sistemlerde Çalışmanın Hükmü”, http://islamqa.info/tr/107166. Erişim Tarihi: 09.12.2014. Bauman, Zygmunt, Sosyolojik Düşünmek, terc. A. Yılmaz, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2016. Bucaille, Maurice, Kitab-ı Mukaddes Kuran ve Bilim, çev. Suat Yıldırım, İzmir, Türkiye Öğretmenler Vakfı (TÖV) Yayınları, 1985, s.266. Büyükkara, Mehmet Ali, Çağdaş İslami Akımlar, İstanbul, Klasik Yayınları, 2015. Cedan, Fehmi, Çağdaş Arap Dünyasında İslamî Yönetim Tartışmaları, terc. M. Yolcu, İstanbul, Yöneliş Yayınları, 1989. Cündioğlu, Dücane, “Ernest Renan ve “Reddiyeler” Bağlamında İslam-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”, Divan, Cilt 1, Sayı 2, 1996. Çağan, Kenan, “Modern Bir İdeoloji Olarak İslamcılığın İcadı”, İdeoloji, ed. K. Çağan, Ankara, Hece Yayınları, 2008. Çağlayan, Selin, Müslüman Kardeşlerden Yeni Osmanlılar’a İslamcılık, İstanbul, İmge Yayınları, 2011. Çiğdem, Ahmet, Akıl ve Toplumun Özgürleşimi: Jurgen Habermas Üzerine Bir Çalışma, İstanbul, İletişim Yayınları, 2008. Demir, Şeyhmus, “Kuran’ın Bilimsel Veriler Işığında Yorumlanmasına Eleştirel Bir Yaklaşım”, ed. B. Gökkır, vd, Tarihten Günümüze Kuran’a Yaklaşımlar, Kuran ve Tefsir Araştırmaları-2 içinde, İstanbul, İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2010. Durkheim, Emile, Sosyolojik Metodun Kuralları, terc. E. Aytekin, İstanbul, Sosyal Yayınları, 1994. El-Buti, Ramazan, Selefiyye, çev. V. Sönmez, İstanbul, Ehl-i Sünnet ve Cemaat Yayınları, 2009. El-Makdisi, Muhammed, Demokrasi Bir Dindir, terc. S. Yılmaz, İstanbul, Şehadet Yayınları, 2010. Es-Suri, E. S., Demokrasi Dini, çev. M. Gezenler, Konya, Şehadet Yayınları, 2013. Gencer, Bedri, İslam’da Modernleşme 1839-1939, Ankara, Doğu-Batı Yayınları, 2012. Güler, İlhami, Sabit Din Dinamik Şeriat, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2017. _________, Sünniliğin Eleştirisine Giriş, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2017. Hüseyin, Muhammed, Modernizmin İslam Dünyasına Girişi, terc. S. Özel, İstanbul, İnsan Yayınları, 2004. İzzetbegoviç, Aliya, Doğu ve Batı Arasında İslam, terc. S. Şaban, İstanbul, Nehir Yayınları, 1994. Kara, İsmail, “İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 6: İslamcılık, ed. Y. Aktay, İstanbul, İletişim Yayınları, 2014. Karaman, Hayrettin, “Modernistler Geçidi”, Yenişafak, http://www.yenisafak. com/yazarlar/hayrettinkaraman/ modernistler-gecidi-2018664 adresinden 27.08.2015 tarihinde edinilmiştir. _________, “Abdülkerim Süruş (2)”, Yenişafak, http://www.yenisafak.com/ yazarlar/hayrettinkaraman/ abdulkerim-surus-2-2019918 adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir Ketenci, Taşkıner, “Chaplin’in Gözlerindeki Şaşkınlık: Postmodern Akıl Eleştirisi Üzerine”, Flsf Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 4, 2007. Koyuncu, Ahmet Ayhan, İslamcılık ve Demokrasi, İstanbul, Pınar Yayınları, 2018. Kuhn, Thomas S., Bilimsel Devrimlerin Yapısı, terc. N. Kuyaş, İstanbul, Kırmızı Yayınları, 2015. Kutup, Seyyid, İstikbal İslam’ındır, terc. H. F. Ulus, İstanbul, Hikmet Neşriyat, 2007. _________, Yoldaki İşaretler, terc. A. Keskinsoy, İstanbul, Pınar Yayınları, 2011. 007. _________, İslamî Etüdler, terc. H. F. Ulus, İstanbul, Hikmet Neşriyat, 2014. Lyotard, Jean-François, Postmodern Durum, çev. A. Çiğdem, Ankara, Vadi Yayınları, 2000. Magee, Bryan, Karl Popper’in Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, terc. M. Tunçay, İstanbul, Remzi Yayınları, 1990. Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002. Nafi, Beşir Musa, İslamcılık, terc. B. Aldiyai, İstanbul, Yarın Yayınları, 2012. Özel, İsmet, Üç Mesele, İstanbul, Şule Yayınları, 2006. Özervarlı, M. Sait, “Selefiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 36, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009. Özsoy, Ömer, Kur’an ve Tarihsellik Yazıları, Ankara, Kitabiyat Yayınları, 2004. Öztürk, Mustafa, “Kıvırmayın, Geleneğe Göre Kur’an’da Çocuk Yaşta Evlilik Bal Gibi De Geçiyor; Çözümü Tarihselcilik”, https://www.youtube.com/watch? v=uY9yvLfQIFM adresinden 05.05.2017 tarihinde edinilmiştir. _________, Kuran ve Tarihsellik Üzerine Yazılar: Çerçeve Yazılar, Örnek Konular, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2018. Pascal, Blaise, Düşünceler, terc. M. Karabaşoğlu, İstanbul, Kaknüs Yayınları, 1998. Rahman, Fazlur, İslam, çev. M. Dağ, M. Aydın, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2014. Sarup, Madan, Post-Yapısalcılık ve Postmodernizm, çev. Abdülbaki Güçlü, Ankara, Bilim ve Sanat Yayınları, 1997. Sıddıkî, Mazharuddin, İslam Dünyasında Modernist Düşünce, İstanbul, Dergah Yayınları, 1990. Sifil, Ebubekir, Fazlurrahman Kimdir, https://ebubekirsifil.com/fazlur-rahman- kimdir/ adresinden 22.02.2014 tarihinde edinilmiştir. Skirbekk, Gunnar – Gilje N., Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, terc. E. Akbaş, Ş. Mutlu, İstanbul, Üniversite Kitabevi, t.y. Şatıbî, E. İ. El-Muvafakat: İslamî İlimler Metodolojisi, terc. M. Erdoğan, İstanbul, İz Yayıncılık, 2010. Şen, Adil, “Osmanlı’dan Günümüze Eğitimde Modernleşme Çabaları”, EKEV Akademi Dergisi, Cilt 17, Sayı 57, Ekim 2013. Şentürk, Hulusi, Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset: İslamcılık, İstanbul, Çıra Yayınları, 2011. Suruş, Abdülkerim, “Özgürlük, Adalet ve Dindarlık”, Birikim Dergisi, S. 137, Eylül 2000, http://www.birikimdergisi.com/birikim-yazi/2515/ozgurluk-adalet- ve-dindarlik#.VwtUC5yLQfI adresinden 28.08.2015 tarihinde edinilmiştir. Türköne, Mümtaz’er, Cemaleddin Afgani, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994. Tüzer, Abdullatif, “Postmodernizm ve Tanrı’nın Ölümü: Öznenin Arkeolojisi Üzerine Bir Deneme”, Milel ve Nihal, Cilt 12, Sayı, 2, 2015. Ulu, Cafer, “1416 Sayılı “Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanun” ve Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Uygulamaları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Cilt 7, Sayı XVII, 2014. Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Ülken Yayınları, 1999. Yıldırım, Ergün, Bilginin Sosyolojisi, Bursa, Ekin Yayınları, 2007. Yıldız, Mustafa, Alternatif İnsan Hakları Kuramı, İstanbul, İşrak Yayınları, 2010.