From Nasihatname to Talimatname: Damad/Şehid Ali Pasha and the Instructions He Took Out About the Statesmen

Yıl 2019, Sayı: 13, 449 - 503, 26.06.2019

Abdülkadir Özcan , Nurten Sevinç

https://doi.org/10.16947/fsmia.582415

Cited By: 1

Öz

The Ottoman Empire, which lost important lands by The Treaty of Karlowitz, did not

delay to counter. In 1711, the Pruth Campaign was made with the Russians. In 1715, the

war took place with the Venetians and the Morea was taken back. The commander in chief

of this second campaign and victory was the Grand Vizier Damat Ali Pasha. Ali Pasha,

who started a campaign in 1716 to take back the lands given rein to the Australians, was

defeated in Varadin and became martyr.

Besides the wars against the Venetians and Australians, Ali Pasha, who tried to reorganize

the state domestically, ordered to be prepared a Talimatnâme concerning how the

statesmen would behave in their works, which is a typical example of its type. As it is

known, from the middle of the sixteenth century “Nasihatnâme” or “Siyasetnâme” types

of works generated as a result of the defect in the state administration.. In the seventeenth

century, their number increased and their latest examples were given in the eighteenth

century.

In this article, Talimatnâme, which was prepared by the head of the provincial treasury

Defterdar Sarı Mehmed Pasha at the behest of Şehid Ali Pasha, is evaluated in terms

of its characteristics, its available transcripts, the works made on it, its content, how the

advices given to the statesman have become an order and at the end the handwritten manuscripts

are attached.

Anahtar Kelimeler

Ali Pasha, Venice, Morea, Austria, Nasihatnâme and Regulations

Nasihatnâme’den Talimatnâme’ye: Damad/Şehid Ali Paşa ve Devlet Görevlilerine Dair Yazılı Emirleri

Öz

Karlofça Antlaşması’yla önemli topraklar kaybeden Osmanlı Devleti buraları geri

alabilmek için karşı atağa geçmekte gecikmedi. 1711 yılında Ruslarla Prut savaşı yapıldı.

1715’te Venediklilerle savaşıldı ve Mora geri alındı. Bu ikinci seferin ve zaferin başkumandanı

Veziriazam Damat Ali Paşa idi. Avusturyalılara kaptırılan yerleri de geri almak

için 1716 yılında sefere çıkan Ali Paşa Varadin’de yenildi ve şehid oldu.

Venedik ve Avusturyalılara karşı yaptığı savaşların yanı sıra, dâhilde de devleti düzene

sokmaya çalışan Ali Paşa’nın, vefatına yakın devlet görevlilerinin işlerinde nasıl

hareket edeceklerine dair hazırlattığı Talimatnâme, türünün tipik bir örneğidir. Bilindiği

gibi devlet idaresindeki bozukluklara paralel olarak XVI. yüzyıl ortalarından itibaren nasihatnâme

veya siyasetnâme türü eserler ortaya çıkmıştır. XVII. yüzyılda sayıları artan bu

türün son örnekleri XVIII. yüzyılda kaleme alınmıştır.

Sunulan makalemizde, Şehid Ali Paşa tarafından dönemin defterdarlarından Sarı

Mehmed Paşa’ya hazırlattırılan Talimatnâme’nin niteliği, mevcut nüshaları, üzerinde yapılan

çalışmalar, muhtevası ve devlet görevlilerine verilen öğütlerin nasıl emir haline

getirildiği üzerinde durulmuş ve sonunda metnin el yazması sureti verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Paşa, Venedik, Mora, Avusturya, Nasihatnâme, Talimatnâme

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BOA, İbnülemin-Muhallefât (İE-MHF), nr. 1/107, 1/109. BOA, Mektûbî Kalemi, Nezâret ve Devâir (A.MKT.NZD) nr. 90/9. BOA, Ali Emiri, Sultan Ahmed III (AE. SAMD. III), nr. 30/2857. BOA, Cevdet, Saray Mesalihi (C.SM), nr. 121/6092. BOA, Topkapı Sarayı, Müze Arşivi Defterleri) TS-MA.d, 2821. Ahmed Refik, XII. Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı, İstanbul 1988, s. 56-59. Kitâbî Kaynaklar Ahmed b. Mahmud, Göynüklü, Târîh, Berlin Staatsbibliothek, Ms.or.quart, nr. 1209, vr. 336 vd. Baysun, M. Cavid, “Ali Paşa, Damad”, İslâm Ansiklopedisi, I, İstanbul, 1965. Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1972. Dilâverzâde Ömer Vahîd Efendi, Zeyl-i Hadîkatü’l-vüzerâ, İstanbul, 1271. Ertaş, Mehmet Yaşar, Sultanın Ordusu (Mora Fethi Örneği 1714-1716), İstanbul, Yeditepe Yayınları, Şubat 2007. Erünsal, İsmail E., Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara, TTK Yayınları, 2008. _________, “Şehid Ali Paşa’nın İstanbul’da Kurduğu Kütüphaneler ve Müsadere Edilen Kitaplar”, Kütüphanecilik Dergisi Belge Bilgi Kütüphâne Araştırmaları”, no. 1, 1987. Gökpınar, Bekir, “Varadin Seferinde Organizasyon ve Lojistik (1716)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2013. Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Mecmua-i Tevârîh, haz. Fahri Ç. Derin ve Vahid Çabuk, İstanbul, 1985. _________, Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin. İstanbul’da Fransız Elçiliği-Marki de Bonnac’ın Tarihi Hatırat ve Belgeleri, çev. Ali Şevket Bizer, haz. Mustafa Daş, Ankara, TTK Yayınları, 2017. Karatay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, 1, İstanbul, 1961. Levend, Agâh Sırrı, Gazavâtnâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavâtnâmesi, Ankara, TTK Yayınları, 1956. Mantran, Robert, “Alī Pahsa Dāmād”, EI2 (İng.), I, 355. Medhiyye fî Hakk-ı Damad Ali Paşa, Nuruosmaniye Ktp., nr. 4924. Mehmed Galib, “Talimât-ı Şehid Ali Paşa”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, I/3, 1 Ağustos 1326. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, III, İstanbul, 1311. Mustafa Nuri, Netâyicü’l-vukuât, III, İstanbul, 1327. Nâbî’nin Şehid Ali Paşa’ya Mektûbu, Râşid Efendi Kütüphânesi, nr. 196. Özcan, Abdülkadir, “Defterdar Sarı Mehmed Paşa’nın Malî Bazı Görüş ve Faaliyetleri”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 1981-1982. _________, “Şehid Ali Paşa’ya İzafe Edilen Talimatnâmeye Dâir”, TED, 12, 1982. _________, “Şehid Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, İstanbul, 2010. Râşid Mehmed Efendi, Fetihnâme-i Cezîre-i Mora, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 3655/4. _________, Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, II, haz. Abdülkadir Özcan v.dğr., İstanbul, Klasik Yayınları, 2013. Remzi, “Belgrad’da Damad Ali Paşa Türbesi”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, VII/39, 1 Nisan 1332. Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, “Nusretnâme, Tahlil ve Metin (1106- 1695/1133-1721)”, haz. Mehmet Topal, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2001. Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiü’l-fudalâ, Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri içinde IV, haz. Abdülkadir Özcan, IV, İstanbul, Çağrı Yayınları, 1989. Tayyarzâde Atâ Bey, Târîh-i Atâ, II, V, İstanbul, 1297. Uluçay, Çağatay, Padişahın Kadınları ve Kızları, Ankara, TTK, 1980.