SİNEMADA DÖNÜŞEN AİLE KAVRAMI ÜZERİNDEN KOLEKİF BELLEĞİN KURUCUSU OLARAK KADIN ve ERKEK: “ÇINAR AĞACI” FİLMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 213 - 233, 31.05.2018

Selin Süar Oral Zeynep Çetin Erus

Öz

Başlık

SİNEMADA DÖNÜŞEN AİLE KAVRAMI ÜZERİNDEN KOLEKİF BELLEĞİN KURUCUSU
OLARAK KADIN ve ERKEK:

“ÇINAR AĞACI” FİLMİ ÖRNEĞİ

 

Özet

Toplum içerisinde yer alan grupların bakış
açılarına ve yaşam pratiklerine oturan kolektif hafızanın oluşumunda ortak aile
geçmişi büyük bir önem taşımaktadır. Bireylerin hatırlama edimi sırasında
toplumsal çerçeveleri kullandığı göz önünde bulundurulduğunda kuşaklararası
ilişkilerin, kurulan kültürel belleğin aktarımında önemli bir rolü olduğu
görülmektedir. Geçmişin yeniden inşa edildiği aile ile aileyi oluşturan kadın
ve erkeğin rolleri; kolektif belleğin taşıyıcısı olarak içinde bulunduğu
toplumun hakim söylemi, kodları ve formları aracılığıyla dönüştükleri gibi,
kolektif hafızayı da dönüştürebilmektedirler. Bir toplumun aile kimliğini
belirgin çizgilerle ortaya koymak mümkün olmasa da kolektif hafızaya sahip olan
aile kurumunun, değişen sosyo-politik ve kültürel yapı etrafında davranış
bütünlerini ve ilişkilerini şartlara uyumlandırdığı göz önünde
bulundurulduğunda Türk ailesini tanımlayan yapıların ortaya çıkması olası
görünmektedir. Bu noktada toplumun en küçük birimi olarak ailenin, ekonomik,
sosyal ve siyasal değişimlere uyum sağlayarak şekilsel olarak farklılaştığını,
ancak patriarkal söylemler etrafında kurulan ideolojisinin aynı kaldığını öne
sürmek mümkündür. Sinema, aileye ait temsiller aracılığıyla kolektif yaşamı
eksen alan anlatı bütününde hafızayı yeniden üretir. Ailenin alanına giren anaç temsiller çerçevesinde dilin
üretildiği sosyal ve politik koşullar ile onun biçimi; bireyin aidiyeti
için hayati önem taşımaktadır ve bu yüzden dünya sinemasında örneklerine sıkça
rastlayabileceğimiz gibi Türk sinemasında da aile, erken dönemlerden başlayarak
öyküsel çatışmanın eksenine oturur. Bağımsız Türk sinemasında toplumsal olayları
önceleyerek önemli eserler ortaya koyan Handan İpekçi'nin 2010 yapımı Çınar Ağacı filminde, ailenin en yaşlı
üyesi olan emekli öğretmen Adviye Hanım’ın (Celile Toyon), ailenin en
küçük üyesi olan torunu Barış (Deniz Deha Lostar) ile olan ilişkisi etrafında
kolektif belleğin dönüşümü anlatılmaktadır. Film, kültürel belleğin aktarımında büyük
ebeveynler ve torunlar arasındaki ilişkiyi merkeze alarak yan çatışmalarla
birlikte aile belleğinin kurucu öğesi olarak kadını ve erkeği ele almakta;
bununla birlikte toplumsal cinsiyetin aile etrafında nasıl şekillendiğini de
ortaya koymaktadır.  Literatüre, aile ve
kolektif bellek temelinde katkı sağlamayı amaçlayan çalışmanın teorik zemini,
kolektif bellek üzerine çalışan Connerton, Halbwachs, Assmann gibi düşünürlerin
etrafında şekillenmiştir. Çalışmanın yöntemsel izleği eleştirel söylem
analizidir. Kadın ve erkek üzerinden üç kuşak eksenine yerleştirdiği
öyküsüyle toplumun minyatürü olarak değişen Türk ailesinin belleğini ortaya
koyan Çınar Ağacı filmi, karakterlerin
paylaştıkları ortak geçmiş ekseninde, kolektif belleğe ait metaforlar sunması
açısından önemli bir yere
sahiptir.

Anahtar Kelimeler: Aile, Kolektif bellek, Kadın, Erkek, Sinema.

Topic

MODIFYING THE FAMILY VALUES IN CINEMA
VIA THE CONCEPT OF WOMEN AND MEN AS THE FOUNDER OF COLLECTIVE MEMORY:

“ÇINAR AĞACI” MOVIE SAMPLE

Abstract

The common family history is
of great importance in the formation of the collective memories that sit in the
viewpoints of the groups in society and in their life practices. Given that
individuals use social frameworks during recall, intergenerational relations
seem to play an important role in transferring the established cultural memory.
The roles of the woman and man that make up the family with whom the past is
rebuilt; they can transform the collective memory as well, as the society in
which it acts as the carrier of the collective memory transforms through the
prevailing discourses, codes and forms. Although it is not possible to reveal
the family identity of a society with clear lines, it is possible that the
family organization that has collective memory may reveal structures that
define the Turkish family when considering that all the behavior around the
changing socio-political and cultural structure and its relations with the
conditions are harmonized. At this point it is possible to argue that the
family as the smallest unit of society is shaped differently by adapting to
economic, social and political changes, but that the ideology established
around the patriarchal rhetoric remains the same. Cinema reproduces memories in
the entire narrative, which is the axis of collective life through
representations of the family. The social and political conditions and the form
in which the language is produced in the framework of mother-child
representations that enter the field of the family; it is crucial for the
belonging of the individual, and as such, we can often find examples in the
world cinema, as well as in the Turkish cinema, the family, starting from the
early times, is the axis of the narrative clash. For instance, the film, Çınar
Ağacı directed by Handan İpekçi in 2010, which depicts important works by
predicting social events in the independent Turkish cinema, is the oldest
member of the family, retired teacher Adviye Hanim (played by Celile Toyon),
with the grandchildren Peace (played by Deniz Deha Lostar), the smallest member
of the family the transformation of the collective memory around the
relationship. The film takes the woman and man as the founding element of the
family memory together with side conflicts by taking the relationship center
between the grandparents and the grandkids in the transfer of cultural memory;
it also reveals how gender is shaped around the family. The theoretical basis
of the work, which aims to make contributions on the basis of literature and
family and collective memory, has been shaped around scholars such as
Connerton, Halbwachs, Assmann working on collective memory. The methodological
follow-up of the work is an analysis of critical discourse. The film, which
reveals the memory of the Turkish family, which has changed as a miniature of
the society with the narrative of the three generations of women and men, has
an important place in terms of presenting the metaphors of collective memory on
the common axis of history shared by the characters.

Keywords: Family, Collective
memory, Woman, Man, Cinema.

Anahtar Kelimeler

Aile, Kolektif bellek, Kadın, Erkek, Sinema

Kaynakça

• Acar, Tülin ve Voltan-Acar, Nilüfer (2013). “Babam ve Oğlum” Filmi’nin Çok Kuşaklı/Kuşaklararası Aile Terapisi’nin Temel Kavramları Açısından Değerlendirilmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, Kış 2013. Cilt:13. Sayı: 1, 37-53.
• Arslan, Umut T. (2004). Bu Kabuslar Neden Cemil?, İstanbul: Metis.
• Assmann, Jan (2015). Kültürel Bellek, Çev: Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı.
• Ataman, Afif (2017). İki "Kişilik" Düello Anayurdu; Anne Kız Çatışması Üzerine Bir İnceleme, Gaziantep University Journal of Social Sciences, Ekim 2017, Cilt: 16. Sayı: 4, 1182-1196.
• Bachelard, Gaston (2008). Mekanın Poetikası, Çev: Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki.
• Beşirli, Hayati (2010). Yemek, Kültür ve Kimlik. Milli Folklor, Güz 2010, Yıl: 22, Sayı: 87, 159- 169.
• Büyükkantarcıoğlu, S. Nalan (2012). Söylem İncelemelerinde Eleştirel Dilbilimsel Boyut: Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Ötesi, Ed: Ömer Özer, Haberi Eleştirmek. Konya: Literatürk Yayınları, 161- 198.
• Cebenoyan, Cüneyt (2011). ÇINAR AĞACI: Anneanne dehşeti!, Birgün, https://www.birgun.net/haber-detay/cinar-agaci-anneanne-dehseti-6465.html, Mart 2011, Erişim Tarihi: 31. 01. 2018.
• Connerton, Paul (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar?, Çev: Alaeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çetin, Halis (2003). Gelenek ve Değişim Arasında Kriz: Türk Modernleşmesi, Doğu Batı, Haz: Taşkın Takış, Modernliğin Gölgesinde: Gelenek, Ankara: Doğu Batı, 11- 41.
• Çetin, Z. (1993). Ergil Kültür Ortamında TV Dizileri ve Kadın. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Devrim, Hakkı (2011). Biz TV seyircileri sinemayı unutmaya mı başladık?, Radikal / Yorum, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/hakki-devrim/biz-tv-seyircileri-sinemayi-unutmaya-mi-basladik-1044243/, Mart 2011, Erişim Tarihi: 31. 01. 2018.
• Engels, Friedrich (1990). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Çev: Kenan Somer, Seçme Yapıtlar, Cilt: III, Dokuzuncu Baskı, Ankara: Sol Yayınları.
• Çetin Erus, Zeynep (2011). Güçlü Kadın Denemesi: Fahriye Abla, Ed: Âla Sivas, Yavuz Turgul Sinemasını Keşfetmek, İstanbul: Kırmızı Kedi, 61-83.
• Franks, Julian R.; Mayer, Colin; Volpin, Paolo F. vd. (2008). Evolution of Family Capitalism: A Comparative Study of France, Germany, Italy and the UK, October 2011.
• AFA 2009 San Francisco Meetings Paper, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1102475. Erişim Tarihi: 26. 01. 2018.
• Gökçe, Birsen (1976). Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme, Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Ekim 1976, Cilt: 8, Sayı: 1- 2, 46- 67.
• Güler, Deniz ve Ulutak, Nazmi (1992). Aile Yapısının Tarihsel Gelişimi ve Türk Toplum Yaşantısında Aile, Kurgu Dergisi, Sayı: 11, 51-76.
• Günay, Gülay ve Bener, Özgün (2011). Kadınların Toplumsal Cinsiyet Rolleri Çerçevesinde Aile İçi Yaşamı Algılama Biçimleri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Aralık 2011, Yıl: 15, Sayı 3, 157- 171.
• Halbwachs, Maurice (1992). The Reconstruction of the Past, Ed: Coser, Lewis A., On Collective Memory, Chicago and London: The University of Chicago Press, 46- 52.
• Halbwachs, Maurice (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Çev: Büşra Uçar, Ankara: Heretik Yay.
• Healy, Lisa (2009). Capitalism and the Transforming Family Unit: A Marxist Analysis, Ed: Cliona Barnes, Amanda Haynes, Patricia Neville, Martin Power, Limerick Student Journal of Sociology, SOCHEOLAS, November 2009, Volume: 2, Issue: 1, 18- 35.
• Hearn, Jeff (2004). From hegemonic masculinity to the hegemony of men, Ed: Katherine Farrimond, Feminist Theory, April 2004, Volume: 5. Isuue: 1, 49- 72.
• İlkkaracan, İpek (1998). Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı. Haz: Ayşe Berktay Hacıimirzaoğlu, Bilanço 98: 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 285-302.
• Kabasakal Arat, Zehra F. (2016). Kadınların Toplumsal Konumu ve Hakları, Çev: Kıvanç Tanrıyar, Dünden Bugüne Türkiye, Der: Metin Heper ve Sabri Sayarı, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 331- 347.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem (2007). Kültürel Psikoloji Kültür Bağlamında İnsan ve Aile. İstanbul: Evrim Yay.
• Koç, İsmet (2014). Türkiye’de Aile Yapısının Değişimi: 1968- 2011, Ed: Mustafa Turğut ve Semiha Feyzioğlu, Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler, Öneriler. Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 07. İstanbul: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 24- 48.
• Küçükşahin, Ahmet (2005). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu PKK Terörüne Hazırlayan Nedenler, Baş Ed: Prof. Dr. Gültekin Yıldız, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Ekim 2005, Sayı: 2, 63- 94.
• Marx, Karl (2009). 1844 El Yazmaları. Çev: Murat Belge, İstanbul: Birikim.
• Marx, Karl (2005). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı. Çev: Sevim Belli, Altıncı Baskı, Ankara: Sol Yayınları.
• Nora, Pierre (2006). Hafıza Mekanları, Çev: Mehmet Emin Özcan, Ankara: Dost Yayınları.
• Oktan, Ahmet (2008). Türk Sinemasında Hegemonik Erkeklikten Erkeklik Krizine: Yazı- Tura ve Erkeklik Bunalımının Sınırları, Selçuk İletişim, Ocak 2008, Cilt: 5, Sayı: 2, 152- 166.
• Örer, Ayça (2011). ‘Ben namuslu bir film yaptım’. Radikal / Kültür, Mart 2011, http://www.radikal.com.tr/kultur/ben-namuslu-bir-film-yaptim-1044536/, Erişim Tarihi. 31. 01. 2018.
• Özbay, Ferhunde (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus, İstanbul: İletişim Yay.
• Saklı, A. Rıza (2007). Kapitalist Gelişim Sürecinde Fordizm ve Post- Fordizm, Temmuz 2007, http://www.sakli.info/Fordizm.pdf, Erişim Tarihi: 26. 01. 2018.
• Sancar, Serpil (2009). Erkeklik: İmkansız İktidar, İstanbul: Metis.
• Sancar, Serpil (2014). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar, Üçüncü Baskı, İstanbul: İletişim Yay.
• Schönpflug, Ute (2009). Theory and Research in Cultural Transmission. A Short History, Ed: Ute Schönpflug, Cultural Transmission: Psychological, Developmental, Social, and Methodogical Aspects, USA: Cambridge University Press, 9- 33.
• Schudson, Michael (2007). Kolektif Bellekte Çarpıtma Dinamikleri, Ed: Şeyda Öztürk, Cogito, Bahar 2007, Sayı: 50, 179- 200.
• Süar, Selin (2012). Dedeler, Torunlar ve Kültürel Bellek. Cumhuriyet Gazetesi Ege Eki. s. 3.
• Tezcan, Mahmut (2006). Cumhuriyetten Günümüze Türk Ailesinin Dünü, Bugünü, Geleceği (Sosyo-Kültürel Açıdan), http://turkoloji.cu.edu.tr/genel/tezcan_aile.pdf, 1-9.
• Tillion, Germaine (2006). Harem ve Kuzenler, Çev: Şirin Tekeli ve Nükhet Sirman, İstanbul: Metis Yay.
• Tunalı, Dilek (2006). Batıdan Doğuya, Hollywood’tan Yeşilçam’a Melodram, Ankara: Aşina Yay.
• Yergebekov, Moldiyar (2003). Tarkovski Sineması. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo, Televizyon ve Sinema ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yücebaş, Mesut (2016). Yerli ve Milli Gündelik Hayat. İstanbul: İletişim Yay.
• Filmler
• Akar, S. (Yönetmen). (1999). Gemide [Film]. Türkiye: Önder Çakar & Sevil Demirci.
• Altıoklar, M. (Yönetmen). (1997). Ağır Roman [Film]. Türkiye: Müjde Ar & Mehmet Soyarslan.
• Başaran, T. (Yönetmen). (1989). Uçurtmayı Vurmasınlar [Film]. Türkiye: Tunç Başaran & Jale Onanç.
• Bengini, R. (Yönetmen). (1997). Hayat Güzeldir [Film]. İtalya: Gianluigi Braschi & Elda Ferri.
• Ceylan, N. B. (Yönetmen). (2008). Üç Maymun [Film]. Türkiye: Nuri Bilge Ceylan & Zeynep Özbatur.
• Çetin, S. (Yönetmen). (1999). Propaganda [Film]. Türkiye: Cemil Çetin, Sinan Çetin & Susa Kohlstedt.
• Demirkubuz, Z. (Yönetmen). (1997). Masumiyet [Film]. Türkiye: Zeki Demrkubuz & Nihal Koldaş.
• Duguayi, C. (Yönetmen). (2017). Bir Torba Bilye. [Film]. Fransa: Laurent Zeitoun vd.
• Erdem, R. (Yönetmen). (2004). Korkuyorum Anne [Film]. Türkiye: Ömer Atay.
• Erdem, R. (Yönetmen). (2008). Hayat Var [Film]. Türkiye: Ömer Atay.
• Ertuğrul, M. (Yönetmen). (1922). İstanbul’da Bir Facia-ı Aşk [Film]. Türkiye: Seden Kardeşler.
• Ertuğrul, M. (Yönetmen). (1931). İstanbul Sokaklarında [Film]. Türkiye, Mısır, Yunanistan.
• Ertuğrul, M. (Yönetmen). (1933). Karım Beni Aldatırsa [Film]. Türkiye: İpek Film.
• Ertuğrul, M. (Yönetmen). (1935). Aysel Bataklı Damın Kızı [Film]. Türkiye: Muhsin Ertuğrul.
• Ertuğrul, M. (Yönetmen). (1940). Şehvet Kurbanı [Film]. Türkiye: Murat Köseoğlu.
• Herman, M. (Yönetmen). (2008). Çizgili Pijamalı Çocuk. [Film]. ABD, İngiltere: David Heyman, Mark Herman.
• Holland, A. (Yönetmen). (1985). Bittere Ernte [Film]. Batı Almanya: Artur Brauner, Klaus Riemer.
• Irmak, Ç. (Yönetmen). (2003). Mustafa Hakkında Her Şey [Film]. Türkiye: Timur Savcı.
• Irmak, Ç. (Yönetmen). (2005). Babam ve Oğlum [Film]. Türkiye: Şükrü Avşar.
• İpekçi, H. (Yönetmen). (1995). Babam Askerde. [Film]. Türkiye: Handan İpekçi.
• İpekçi, H. (Yönetmen). (2011). Çınar Ağacı. [Film]. Türkiye: Necati Akpınar.
• Ustaoğlu, Y. (Yönetmen). (2008). Pandora’nın Kutusu [Film]. Belçika, Almanya, Fransa & Türkiye: Setareh Farsi, Natacha Devillers, Muhammet Çakıral, Michael Weber, Behrooz Hashemian, Serkan Çakarer & Yeşim Ustaoğlu.
• Ünal, Ü. (Yönetmen). (2002). 9 [Film]. Türkiye: Haluk Bener.
• Sabancı, K. (Yönetmen). (1999). Laleli’de Bir Azize [Film]. Türkiye: Önder Çakar & Sevil Demirci.
• Saraçoğlu, M. (Yönetmen). (2008). O... Çocukları [Film]. Türkiye: Selay Tozkoparan.
• Şoray, T. (Yönetmen). (1982). Yılanı Öldürseler [Film]. Türkiye: Keskinerler.
• Temelkuran, İ. (Yönetmen). (2009). Bornova Bornova [Film]. Türkiye: İnan Temelkuran.
• Tözüm, İ. (Yönetmen). (1996). Mum Kokulu Kadınlar [Film]. Türkiye: İrfan Tözüm.
• Tuna, F. (Yönetmen). (1985). Bir Kadın Bir Hayat [Film]. Türkiye: Kadri Yurdatap.
• Turgul, Y. (Yönetmen). (1984). Fahriye Abla [Film]. Türkiye: Engin Karabağ.
• Turgul, Y. (Yönetmen). (1996). Eşkıya [Film]. Türkiye: Şener Şen & Uğur Yücel.
• Vargı, Ö. (Yönetmen). (1998). Her Şey Çok Güzel Olacak [Film]. Türkiye: Mine Vargı.
• Yılmaz, A. (Yönetmen). (1982). Mine [Film]. Türkiye: Ömer Kavur, Atıf Yılmaz & Sadık Deveci.
• Yılmaz, A. (Yönetmen). (1984). Bir Yudum Sevgi [Film]. Türkiye: Atıf Yılmaz, Ömer Kavur & Sadık Deveci.
• Yılmaz, A. (Yönetmen). (1985). Adı Vasfiye [Film]. Türkiye: Cengiz Ergun & Leyla Özalp.
• Yılmaz, A. (Yönetmen). (1985). Dul Bir Kadın [Film]. Türkiye: Kadri Yurdatap.
• Yüce, S. (Yönetmen). (2010). Çoğunluk [Film]. Türkiye: Ender Çakar & Seren Yüce.
• Zwick, E. (Yönetmen). (2008). Direniş. [Film]. ABD: Edward Zwick, Pieter Jan Brugge.