Şer’iyye Sicillerine Göre Ayıntab’da (Gaziantep) Ailenin Demografik Yapısı: Eş ve Çocuk Sayıları (1839-1876)

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 1, 366 - 379, 22.01.2019

YILDIRAY Yıldırım

https://doi.org/10.21547/jss.374165

Öz

Tanzimat, Osmanlı toplumu açısından büyük
değişim ve dönüşümlerin başlangıcı sayılsa da bu; ilkin daha ziyade merkezi bir
çerçevede idari alanda gerçekleşmiştir. Dolayısıyla merkezde başlayan
uygulamaların Osmanlı taşrasında, yüzlerce yıllık gelenek ve dini inançlar
çerçevesinde oluşan aile yapısı üzerinde fazla bir etkisinin olduğu söylenemez.
Özellikle evlilik konusunda başlık parası ve kadının ailesine verilen çeşitli
hediyeler gibi dini hükümler dışındaki uygulamalar, tüm yasaklara rağmen devam
etmiştir. Bu çalışmada, Tanzimat Dönemi’ninde (1839-1876) parçası olduğu
Osmanlı Devleti’ndeki  genel aile yapısı
ile aşağı yukarı aynı özellikleri yansıtan Ayıntab’da ailelerin eş ve çocuk
sayılarının tespit edilmesi ve çıkan sonuçların hem Osmanlı Devleti’nin genel
aile yapısıyla hem de kaza ile ilgili daha önce yapılan çalışmalarla
karşılaştırılması amaçlanmıştır. Konu, kaza merkezinde meskun olan
Müslim-gayrimüslim topluluklarara ait ve dönemi kapsayan 144 ile 148 nolu beş
adet sicilde yer alan toplam 282 adet tereke kaydı ile sınırlandırılmıştır.
Kaynakların değerlendirilmesi sonucunda Ayıntab’da çok eşlilik oranları tespit
edilmiş ve bunun nedenleri üzerinde durulmuştur. Çocuk sayılarında ise Müslüman
aileler ile gayrimüslim ailelerin çocuk sayıları ayrı ayrı tespit edilerek
gruplar arasında farklılıklar ve ortalama her ailenin sahip olduğu çocuk
sayıları değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ayıntab (Gaziantep), Tanzimat, Aile

Demographic Family Structure in Ayıntab (Aintap) according to Court Records: Number of Spouses and Children (1839-1876)

Öz

Even though Tanzimat was considered as a
great the turning point for Ottoman society, it was initially embodied in a
more central frame in administrative circles. Thus, these practices initially
started in the center could hardly had any remarkable effect on family
structure kneaded by centuries of traditions and religious beliefs in Ottoman
rural areas. Especially, except religious verdicts, marital traditions such as
bride token and the gifts given to bride’s family were carried on despite all
prohibitions.  This study primarily aims
to investigate the number of spouses and children in Ayıntab which was a
perfect sample of traditional Ottoman family structure in Tanzimat period
(1839-1876). Secondarily, this study also targets to compare the results with
previous related studies in Ayıntab and general structure of Ottoman family in
the period. The topic was limited by 282 estate records found in 5 court
records numbered as 144 and 148 covering the period in the city center
populated by Muslims and non-Muslims. The results revealed polygamy rates in
Ayıntab and its reasons were discussed. Regarding number of children, any
significant difference between Muslim and non-Muslim were also investigated by
scrutinizing average number of children families had.  

Anahtar Kelimeler

Ayıntab (Aintap), Tanzimat, Family

Kaynakça

• 144 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
• 145 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
• 146 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
• 147 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
• 148 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
• Salnâme-i Vilâyet-i Haleb. (H.1300). Haleb: Haleb Vilâyeti Matbaası.
• Salnâme-i Vilâyet-i Haleb. (H.1308). Haleb: Haleb Vilâyeti Matbaası.
• Akpolat, M. S. (2010). Gaziantep kalesi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, M. A. (2001). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Beta Basım.
• Can, M. (1991). Hukuk ve nikâh. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 3, ss.789-795. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Canbakal, H. (2009). 17. yüzyılda Ayntâb Osmanlı kentinde toplum ve siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (2011). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Darkot, B. ve Dağlıoğlu, H. T. (1961). Ayıntab. İslam ansiklopedisi. Cilt 2, ss.64-67. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Demirel, Ö., Gürbüz, A. ve Tuş, M. (1992). Osmanlılarda ailenin demografik yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1, ss.97-161, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Eroğlu, C., Babuçoğlu, M. ve Köçer M. (2007). Osmanlı vilâyet salnâmelerinde Halep. Ankara: Global.
• Erten, H., (2001). Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y.Y. İlk Yarısı). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Faroqhi, S. (2010). Osmanlı kentleri ve kırsal hayatı. (E. S. Özcan, Çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Gökhan, İ. (2000). Gaziantep ve yöresinin Osmanlı hakimiyetine geçmesi. Y. Küçükdağ (Ed.), Osmanlı döneminde Gaziantep sempozyumu. ss.59-65, Gaziantep: Arsan Basım.
• Kurt, A. (2013). Bursa sicillerine göre Osmanlı ailesi (1839-1876). Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (1991). Osmanlı toplumunda ailenin yeri”. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.74-79. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özdeğer, H. (1988a). 1463-1640 yılları Bursa şehri tereke defterleri. İstanbul: Bayrak Matbaacılık.
• Özdeğer, H. (1988b). Onaltıncı asırda Ayıntâb livâsı. İstanbul: Bayrak Matbaacılık.
• Özdeğer, H. (1996). Gaziantep. TDV İslam ansiklopedisi. Cilt 13. ss.466-469. İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztürk, H. (1991). Türklerde aile ve ahlâk telâkkileri. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.12-21 Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Şıvgın, H. (1997). 19. yüzyılda Gaziantep. Ankara: Gaye Matbaacılık.
• Tabakoğlu, A. (1992). Osmanlı toplumunda aile. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1. ss.92-96. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Tabakoğlu, A. (2003). Türk iktisat tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1991). Aile sosyolojisi modeli. Türk aile ansiklopedisi, Cilt 1, ss.24-36. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Türkdoğan, O. (1992). Türk ailesinin genel yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1, ss.29-66. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Üçok, C., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (1996). Türk hukuk tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Yazan, Ü. M. (1991). İslam’da aile ve çağdaş İslam ülkelerinde aile yapısı. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.62-7. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Çakır, İ. E. (2010). 16. yüzyılda Ayntab şehrinde ailenin demografik yapısı (1539-1576). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 9(1), ss. 1-17.
• Eyce, B. (2000). Tarihten günümüze Türk aile yapısı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO Dergisi, (4), ss. 223-243.
• Kıvrım, İ. (2007). XVII. yüzyılda Gaziantep şehrinde ailenin oluşumu (1650–1700). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (22), ss. 357-392.
• Öksüz, M. (2005). 18. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon kadı sicillerinde aile kurumunun oluşumuna yönelik kayıtlar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. (7), ss. 45-59.
• Selvi Ünlü, T. (2009). Bir İskeleden Liman Kentine Doğu Akdeniz’in Önemli Bir Limanı Olarak On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Mersin’de Mekansal Gelişim. Planlama Dergisi. Cilt 3(4), ss. 5-26.
• Şahin, Z., (2012), 1839-1841 Yıllarında Osmanlı Ailesi: Sivas Örneği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi. Cilt 1(1), ss. 1295-1304. Tezler
• Çınar, H. (2000). 18. yüzyılın ilk yarısında Ayıntab Şehri’nin sosyal ve ekonomik durumu. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.