OSMANLI’NIN XIX. YÜZYIL ORTADOĞU POLİTİKASI EKSENİNDE IRAK YÖNETİMDE ROL ALAN HAŞİMİ SOYUNDAN BÜROKRATLAR

Yıl 2016, Sayı: 29, 121 - 134, 24.03.2016

Levent Küçük

https://doi.org/10.17498/kdeniz.69031

Öz

Irak coğrafyasının Osmanlı egemenliğine geçmesi sonrası bu bölgede Osmanlı rejiminin unsurları yönetime hâkim olmuştur. Haşimiler bölgenin yönetim mekanizmasına Abbasilerden beri  hakim olmuşlar ve Osmanlı egemenliği sırasında da bu hakimiyetlerini  sürdürmüşlerdir. Özellikle I. Dünya savaşı öncesinde İngilizlerin bölgeye olan ilgisi artınca Mekke Şerifi olan Hüseyin ile birlikte Osmanlı nüfuz alanında bir takım ayaklanmalar meydana gelmiş ve bu bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti I. Dünya savaşı sonunda sona ermiştir.

Osmanlılar Irak’taki yönetimlerini bölgenin önemli aşiretleri üzerinden tesis etme eğilimindedirler. Ancak 19. yüzyılın siyasal gelişimleri içerisinde Caf, Hemavend ve Berzenci aşiretlerinin (bunlardan Berzenciler Sülale-i Tahire-i Haşimi olarak bilinirler), asayiş ve vergi konularında söz sahibi olmalarına ve Bab-ı ali ile ilişkiler kurmalarına olanak tanıyarak merkezileşme politikasını Irak’ta sürdürmüşlerdir.

Biz bu çalışmamızda Osmanlı arşiv belgeleri ışığında Haşimi ailesinin Osmanlı yönetimi ile olan bağlarını ve bölge egemenliğini tesis etmede ne gibi sorumluluklar üstlendiklerini açıklamaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kadınları, Türkiye’de Kadın Hakları, Kadınların Konumu, Kadınların Talepleri, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği

РОЛЬ ХАШИМИДОВ В ПРАВЛЕНИИ ИРАКОМ ПРИ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ БЛИЖНЕВОСТОЧНОЙ ПОЛИТИКИ XIX –ГО ВЕКА

Öz

После вхождения Ирака в состав Османской империи, управлять этим регионом стали представители этой же империй. Хашимиды пришли к власти после Аббасидов и правили регионом и при Османнской империи. До первой мировой войны, особенно после роста интереса Англии к региону, одновременно с востаннием правителя Мекки Хусейна, восстания начались и на владениях Османской империи в регионе и после окончания первой мировой войны прекратилось доминирование Османий в указанном регионе. 

Османцы правили Иракским регионом с помощью племён. После политиких событий 19 – го века, племена Джаф, Хемавенд и Берзенджи (из них Берзенджии назывались племенем Тахири Хашим) считались арбитрами за обшественный порядок и сбора налогов. Им было позволено установить отношения с Высокой портиой и они смогли централизовать политическую власть в Ираке.  

В статье, на основе Османских архивных документов рассматриваются формы правления региона хашимидами и их обьязанности при установлении своей власти. 

Anahtar Kelimeler

Хашими, Ирак, 19-ый век, секта, ближный восток

THE HASHEMITE BUREAUCRATS PLAYING ROLE IN THE RULE OF IRAQ IN 19TH CENTURY IN THE CONTEXT OF OTTOMANS’ POLICY OF THE MIDDLE EAST

Öz

After the Ottoman Empire took the control of Iraq, Ottoman regime prevailed in this region. Hashemite held the high ground since Abbasids and kept their leading position during the sovereignty of Ottomans as well. Especially, some revolts occurred in the domain of Ottomans under the leadership of Mecca sheriff Huseyin Hashemite as a result of English people’s increasing interest in the region earlier before the First World War. As a consequence, the domination of Ottomans came to an end at the end of the First World War.  

Ottomans tended to build their administration in Iraq via the important tribes of the region. During the 19th century political developments, they kept the centralization policy n Iraq allowing the tribes named Caf, Hemavend and the Berzenci to have an authority on public order and tax system. They also gave these tribes opportunity to establish relationship with the Porte. 

This study aims to analyze Hashemite’s relationships with Ottoman regime in the light of Ottoman archive of documents and what kind of responsibilities they took to build domination in the region.  

Anahtar Kelimeler

Hashemite, Iraq, 19th Century, Tariq, Middle East

Kaynakça

• -BOA, İ. DH. No:1009/79708 -BOA. İ. DH. No:1033/81389 -BOA, İ.DH. No: 335/21 -BOA. İ. DH. No:1033/81389 -BOA, İ.DH. No: 335/21 -BOA, İ. DH. No:1018/80348 -BOA. ŞD. No:2994/60 -BOA. MV. No. 013/075 -BOA. C. EV. No: 337/4 -BOA, HAT, No:1528/17 -BOA. DH. SAİD. No:196/303 -BOA. DH. SAİD. No: 167/147 -BOA. DH. SAİD. No: 135/309 -BOA. DH. SAİD. No: 112/269 -BOA. DH. SAİD. No: 109/229 -BOA, DH. SAİD. No:71/105 -BOA. Y.PRK. DH. No:2/5 -BOA. Y.PRK. DH. No:2/5, Varak No:3
• Agoston, Gabor; Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç, Çev. M. Fatih Çalışır, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012.
• Aksan, H. Virginia(2010), Osmanlı Harpleri, (1700-1870), Çev: Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Akşin, Somel Selçuk (1995), “Arap Eyaletleri ve Günümüz Arap Devletleri: Tarihsel
• Bir Perspektiften Genel Bir Bakış”, Yeni Türkiye Dergisi-Türk Dış Politikası Özel Sayısı, Yıl 1, Sayı. 3, s. 597-615. Akyıldız, Ali- Kurşun, Zekeriya(2015), Osmanlı Arap Coğrafyası ve Avrupa Emperyalizmi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Bayatlı, Nilüfer (1999), XVI. Yüzyılda Musul Eyaleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIV. Dizi, Sayı: 17,Ankara.
• Cleveland, L. William(2008), Modern Ortadoğu Tarihi, Çev: Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı Yayınları, İstanbul.
• Çetinsaya, Gökhan (1999), “II. Abdülhamit Döneminde Kuzey Irak’da Tarikat, Aşiret ve Siyaset” Divan Dergisi, Sayı:2, s.153-168.
• Çetinsaya, Gökhan (2006), Ottoman Administration of Iraq, 1890-1908), Routledge, London.
• Çetinsaya, Gökhan(1999), “Irak” Maddesi Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), Türk Diyanet Vakfı Yayınları,, Cilt. XIX, s.93-95
• Deringil, Selim (2002), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdulhamid Dönemi(1876- 1909), Çev: Gül Çağlalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Findley Carter V. (1989), Ottoman Civil Officialdom, A Social History, A Social
• History, Princeton University Press, Princeton.
• Findley, Carter V. (1996), Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Çev: Gül Çağlalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Gündüz, Ahmet (1999), “Musul” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), Türk Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: XXXI, s.363-367, Ankara.
• Halaçoğlu, Yusuf (1999), “Bağdat” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), Türk Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: IV, s.433-437,Ankara.
• Hourani, Albert(1997), Arap Halkları Tarihi, Çev: Yavuz Alogan, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kodaman, Bayram(1987), Sultan II. Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, No:67, Ankara.
• Koloğlu, Orhan(2008), Avrupa’nın Kıskacında Abdülhamit, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Kurşun, Zekeriya (1998), Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti, ADTYK, Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII. Dizi, Sayı: 179, Ankara.
• Kurşun, Zekeriya (1999), “Haşimiler” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA),
• Türk Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: XVI, s.414-414, Ankara.
• Kurşun, Zekeriya(2004), Basra Körfezinde Osmanlı-İngiliz Çekişmesi, Katar’da
• Osmanlılar (1871-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII. Dizi, Sayı:207, Ankara.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2007), Abbasilerden Osmanlı’lara Mekke Medine Tarihi, Yeditepe Yayınları, I. Baskı, İstanbul.
• Kürkçüoğlu, Ömer (1982), Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi, (1908-1918), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Lewis, Bernard(2009), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Boğaç Babür Turna, Arkadaş Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
• Mardin,Şerif (1991), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ma’oz, Moshe(2006), “Tanzimat’ın İlk Yıllarında Modernleşme Hareketinin Suriye Siyaseti ve Toplumu Üzerindeki Etkisi”, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Editör: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• McCarthy, Justin (2006), Osmanlı’ya Veda, İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, Çev: Mehmet Tuncel, Etkileşim Yayınları, 4. Baskı, İstanbul.
• Shaw, Stanford (1976), History of Ottoman Empire and Modern Turkey, 2 Volumes, Cambridge University Press, Cambridge.
• Slugget, Marian Faraouk(1999), “Irak” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(DİA), Türk Diyanet Vakfı Yayınları,, Cilt. XIX, s.95-99
• Tahsin Paşa(1999), Sultan Abdülhamid, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
• Tibawi, Abdullatif (1972), Islamic Education: İts Traditions and Modernization into the Arap National Systems, London. Wiley J. (1992), The Islamic Movement of Iraqi Shi’as, London.
• Yerasimos, Stefanos (1994), Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, Çev: Şirin Tekeli, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kurşun, Zekeriya(2004), Basra Körfezinde Osmanlı-İngiliz Çekişmesi, Katar’da Osmanlılar (1871-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII. Dizi, Sayı:207, Ankara.