MAKRÎZÎ (Ö. 845/1442) VE MISIR’DA EŞ‘ARÎLİĞİN YAYILMASINA DAİR TESPİTLERİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 25 - 39, 30.06.2018

Fatih Yahya Ayaz Aygül Düzenli

Öz

Memlükler döneminin
(1250-1517) yanı sıra Orta Çağ İslâm dünyasının en büyük tarihçileri arasında
gösterilen Makrîzî, Mısır
tarihçiliği ekolünün kurucusu ve Memlükler döneminin en meşhur âlimlerinden
biridir. Dîvânü’l-inşâda bir süre
vazife yaptıktan sonra Kahire muhtesibliği gibi mühim bir göreve tayin edilmiş,
bu vazifesi sayesinde iktisadî ve sosyal hayatla ilgili önemli bir birikime
sahip olmuştur. Bunların dışında hem başkentte hem de Suriye’de önemli
görevler üstlenen Makrîzî, içinde yaşadığı toplumu yakından gözlemleme ve
sağlıklı değerlendirmeler yapabilmek için yeterli malzemeyi toplama imkânı da
bulmuştur. Hayatının son yirmi yılında gözden düşen Makrîzî, bundan sonraki
yaşamını kitap te’lifi ve ibadetle geçirmiş, çok kıymetli eserler bırakmıştır.
Bu eserlerinden özellikle el-Hıtat, Mısır’ın siyasî tarihinden
topoğrafyasına, sosyal hayatından iktisadî durumuna, buradaki dinlerden itikadî
mezheplere kadar oldukça geniş bir sahada kıymetli malumat içerir.

Biz bu
çalışmada onun bahsi geçen eserini merkeze alarak Eş‘arîlik mezhebinin Mısır’da yayılma
sebepleri ve Makrîzî’nin Eş‘arîlik hakkındaki görüş ve yorumlarına yer verdik.
Onun Ehl-i Beyt’e olan düşkünlüğünün bu yorumlardaki yansımalarını tesbite
çalıştık. Zaman zaman Zeydiyye ekolünü andıran ilginç fikirlerine de işaret
ettik. Aktardığı bilgiler ve serdettiği görüşlerinin sıhhat ve isabetliliğini
teyit için tarihçiliği üzerinde durduk. Bu minvalde hayatını ana hatlarıyla
aktardık. Çağdaşlarıyla rakiplerinin onun hakkındaki görüşlerine de yer verdik.
Amacımız XIV ve XV. yüzyıllarda Mısır’da yaşayan, Eş‘arîliği benimseyen, amelde
ise önceleri Hanefî, sonra Zâhirî ve nihayet Şâfiî olan bir tarihçinin bu
itikadî mezhebe yönelik görüşlerini tespit etmek ve alan uzmanlarının
değerlendirmelerine sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Makrîzî, Eş‘arîlik

Kaynakça

• BİBLİYOGRAFYAApaydın, H. Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 93-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. Aycan, İrfan – Söylemez, M. Mahfuz. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.Aytekin, Arif. “İbn Tûmert”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 425-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.Cengiz, Osman. Makrîzî’nin İmtâu’l-Esmâ İsimli Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. ‘İkdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân. Nşr. Abdürrâzık et-Tantâvî el-Karmût. Kahire: 1989.Sehâvî, Şemseddin. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Kahire: ts.Sübkî, Taceddîn Abdülvehhab. Tabakātü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. Nşr. Mahmud Muhammed et-Tanâhî- Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: 1964.Eymen Fuâd Seyyid. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 448-451. Ankara: TDV Yayınları, 2003. İbn Şeddâd, Baheddin. en-Nevâdirü’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye. Nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl. Kahire: 1994.İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. Havâdisü’d-dühûr fî meda’l-eyyâm ve’ş-şühûr. Nşr. Muhammed K. İzzeddin. 2 Cilt. Beyrut: 1990.İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. Nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz. 12 Cilt. Kahire: 1984-2006.İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. Nşr. Cemal M. Muhriz-Fehim M. Şeltût. 14. Cilt. Kahire: 1971; Nşr. İbrahim Ali Tarhan. 15. Cilt. Kahire: 1972.İpşirli, Mehmet. “el-Hıtatü’l-Makrîziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.Little, Donald Presgrave. An Introduction to Mamlûk Historiography. Wiesbaden: 1970.Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. 2 Cilt. Beyrut: ts.Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. İmtâu‘l-esmâ‘ bimâ li’n-Nebiyy mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâ‘. Nşr. Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: 1999.Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. İtti‘âzü’l-hunefâ bi-ahbâri’l-eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâ. Nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl-Muhammed Hilmi Ahmed. 3 Cilt. Kahire: 1967-1973. Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü İgâseti’l-ümme bi-keşfi’l-gumme. Nşr. M. Mustafa Ziyâde-Cemaleddin eş-Şeyyâl. Kahire: 1957.Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. Nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr. 12 Cilt. Kahire: 1956-1973.Sever, Mehmet. Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri (1250-1382). Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2017.Şâkir Mustafa, et-Târîhu’l-‘Arabî ve’l-müerrihûn, I-IV, Beyrut 1983-1990.