The Role of Folk Narratives in Retaining History: Kerbela Event

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 47 - 63, 13.12.2018

Ekber Enveri

Öz

The
epics, unlike mythologies, have included not only the history of the gods but
also the history of human heroes. Thus, in time, the ideological concurrence of
the epics began to take the synchronicity of history. Of course, the importance
of writing technology cannot be rejected in the history of the epic. In fact,
epics conveyed through writing contribute to the formation of more
chronological time perception. Because the writing also reinforced the
chronological time perception. Iran, which is one of the first regions in which
historical written culture existed, has also been a geography where oral
tradition plays a significant role. Especially in this geography, history has
been reshaped under the influence of the type of epic which has been shaped in
the patronage of political authorities. Even in Iranian historiography, epics
have been taken into consideration rather than annual chronicles. In other
words, Iranian historians have treated history as epic. Because Iranian rulers
also wanted this. Thus, as in many historical events, historical documents of
the Karbala case were consciously based on epic narratives. For example,
Karbala narratives in the Iranian variant, the so-called last king of Sassanid
III. Yazdgird's daughter Shahrbanu and Hussein bin Ali was married. What is
even more interesting was the fact that Imam Zeynalabidin, the descendant of
the two, was the only person to survive the destruction of the Karbala and
continue the Imamate. Although the social and political dimensions of this
event need to be evaluated, the role of folk narratives in changing the course
of history is important.

Anahtar Kelimeler

Iran, history, epic, Karbala and the myth of Shahrbanu

TARİHİN YENİDEN TASARLANMASINDA HALK ANLATILARININ ROLÜ: KERBELA VAKASI

Öz

ÖZ: Destanlar mitolojilerden farklı olarak
sadece tanrıların tarihine değil aynı zamanda insan kahramanların tarihine de
yer vermişlerdir. Böylece zamanla destanların ideolojik eş zamanlılığı yerini
tarihin art zamanlılığı almaya başlamıştır. Bununla birlikte destanın tarihe
evrilmesinde yazının da etkisi yadsınamaz. Hatta yazı aracılığıyla aktarılan
destanlar daha fazla kronolojik zaman algısının oluşumuna katkı sağlar. Çünkü
yazı, yapısı gereği kronolojik zaman algısını pekiştirmiştir.  Tarihsel olarak yazılı kültürün egemen olduğu
bölgelerden biri olan İran aynı zamanda sözlü geleneğin de önemli ölçüde etkin
rol oynadığı bir coğrafya olagelmiştir. Özellikle söz konusu coğrafyada tarih
çoğu zaman siyasi otoritelerin patronajında şekillenen destan türünün etkisi
altında yeniden şekillendirilmiştir. Hatta İran tarih yazımında dahi yıllık
kroniklerden çok destanlar dikkate alınmıştır. Diğer bir deyişle İranlı
tarihçiler, tarihe destan muamelesi yapmışlardır. Çünkü İran hâkimlerinin de
onlardan istediği buydu. Böylece birçok tarihsel olayda olduğu gibi Kerbela
vakasına ait tarihî belgeler de bilinçli olarak destan anlatılarına dayandırılmıştır.
Örneğin Kerbela anlatılarının İran varyantında sözde son Sasani kralı III.
Yezdgird’in kızı Şehribanu ile Hüseyin bin Ali evlidir. Daha da ilginç olanı
söz konusu bu ikilinin soyundan gelen İmam Zeynelabidin’in Kerbela kıyımından
kurtulup İmamlık kurumunu devam ettirecek tek kişi olmasıdır. Bu olayın sosyal
ve siyasî boyutu ayrıca değerlendirmeye muhtaç olmakla birlikte tarihin seyrini
değiştirmede halk anlatılarının rolü önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran, Tarih, Destan, Kerbela, Şehribanu Miti.

Kaynakça

• BARTHOLD, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Hzl.: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: TTK.
• BARTHOLD, V.V. (2013). Müslüman Kültürü, (Çev.: M. Fatih Karakaya), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli. (2006). Oğuz Destan Dünyası, Oğuz-namelerin Tarihî, Mitolojik Kökenleri ve Teşekkülü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BLACK, Anthony. (2001). The History of Islamic Political Though – From Prophet to the Present, Routledge, New York.
• BOSWORTH, C. E. (1973). “The Heritage of Rulership in Early Islamic Iran and the Search for Dynastic Connections with the Past”, Iran, Vol. 11.
• CAHEN, Claude. (2000). İslâmiyet-1. Kitap, Doğuşundan Samanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar, (Çev.: Esat Mermi Erendor), II. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• CALMARD, Jean. (2003). “Popular Literature under the Safavids”, Societyand Culture in the Early Modern Middle East - Studies on Iran in the Safavid Period, Ed. Andrew J. Newman, Brill, Leiden.
• COLLİNGWOOD, R. G. (1990). Tarih Tasarımı, (Çev: Kurtuluş Dinçer), İstanbul: Ara Yayıncılık.
• CRONE, Patricia. (2000). “Ninth-Century Muslim Anarchists”, Past&Present, No. 167 (May), s. 11.
• DEMİR, Necati ve ERDEM, Mehmet Dursun. (2006). “Türk Kültüründe Destan ve Battal Gazi Destanı”, Turkish Studies-1, Yaz, ss. 106-159.
• DURANT, Will. (Tarihsiz). İslâm Medeniyeti, (Çev.: Orhan Bahaeddin), İstanbul: Tercüman 1001 Eser.
• El-HİBRİ, Tayeb. (2004). Reinterprinting Islamic Historiography, Harun al Rashid and the Narrative of the ‘Abbasid Caliphate, Cambridge: Cambridge University Press.
• ENGİNEER, Asgharali. (2006). The State in Islam: Nature and Scope, II. Baskı, Delhi: Hope India Publications,.
• FOSS, Clive. (2003). “The Persians in the Roman Near East (602-630 AD)”, JRAS, Third Series, Vol. 13, No. 2 (Jul.).
• GOLDZİHER, I. ve NATH, R. (1992). İslam der İran, Şu’ubiye: Nihzat-i Mukavemet-i Millî-i İran Aleyh-i Emevîan ve Abbasîan (İran’da İslam, Şu’ubiyye, Emevîlere ve ‘Abbasîlere Karşı İran Millî Direniş Hareketi), (Farsça’ya Çev.: Mahmut Rıza İftiharzade), Tahran: İslam ve İran Tarihî Mirasların Müessesesi Yayınları.
• GOODY, Jack. (2013). Yazılı ve Sözlü Arasında Etkileşim: Okur-Yazarlık, Aile, Kültür ve Devlet Üzerine İncelemeler, (Çev. Osman Bulut), İstanbul: Pinhan Yayınları.
• HARARİ, Yuval Noah. (2015). Hayvanlardan Tanrılara, Sapiens, İnsan Türünün Kısa Tarihi, (Çev.: Ertuğrul Genç), VII. Baskı, İstanbul: Kolektif Yayınları.
• HODGSON, M.G.S. (1995). İslâm’ın Serüveni, Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih-1, İslâm’ın Klâsik Çağı, (Çev.: ?),İstanbul: İz Yayıncılık.
• HUMPHREYS, R. Stephen. (2004). İslâm Tarihi Metodolojisi, Bir Sosyal Tarih Uygulaması, (Çev.: Murtaza Bedir ve Fuat Aydın), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İBRAYYEV, Şakir. (1998). Destanın Yapısı, (Aktaran: Ali Abbas Çınar), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KENNEDY, Hugh (2004). When Baghdad Ruled the Muslim World, The Rise and Fall of Islam’s Great Dynasty, Da Capo Press.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat. (2005). Türk Tarih-i Dinîsi, (Hzl.: Metin Ergun), Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Baskı,.
• LASSNER, Jacob. (1984). “Abu Muslim Al-Khurasani: The Emergence of a Secret Agent from Khurasan, Iraq, or was it Isfahan?”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 104, No. 1, Studies in Islam and theAncient Near East Dedicated to Franz Rosenthal (Jan. - Mar.), pp. 165-175.
• LEWİS, Bernard. (2006). Ortadoğu, (Çev.: Selen Y. Kölay), 3. Baskı, Ankara: Arkadaş Yayınları.
• LEWİS, Bernard. (2008). Babil’den Dragomanlara, (Çev.: Ebru Kılıç), İstanbul: Kapı Yayınları.
• LO JACONO, Claudio. (2014) “İslâm: Abbasîler ve Fatımîler”, Ortaçağ – Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar, Ed. Umberto Eco, Alfa Yayınları, İstanbul, ss. 189- 195.
• LO JACONO, Claudio. (2014). “Peygamber Hazreti Muhammed ve İslâm’ın İlk Yayılışı,” Ortaçağ – Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar, Ed. Umberto Eco, İstanbul: Alfa Yayınları, ss. 128-137.
• MANTRAN, Robert. (1981). İslâm’ın Yayılış Tarihi (VII.-XI. Yüzyıllar), (Çev.: İsmet Kayaoğlu), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• MÉLİKOFF, Irène. (2008). “Türk Kafkasyalılık: Bâbek Hurremî ve Seyyid Battal”, Destandan Masala Türkoloji Yolculuklarım, (Çev.: Turan Alptekin), İstanbul: Demos Yayınları, 2008, ss.13-26.
• MESUDÎ. (2011). Mur’uc ez-Zeheb, (Çev.: Ahsen Batur), Genişletilmiş II. Baskı, İstanbul: Selenge Yayınları.
• MİQUEL, Andre. (1991). İslâm ve Medeniyeti, Doğuştan Günümüze- I. (Çev.: Ahmet Fidan), Ankara: Birleşik Kitabevi.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. (2000). “İran - Tarih / Fetihten Safevîler’e Kadar”, TDVİA, C. XXII, ss. 395-400.
• PETRUSHEVSKY, İlya Pavlovich. (1975). İslam der İran, ez Hecret tâ Garn-i Nohum, (İran’da İslâm, Hicretten Hicrî IX. Yüzyıla), (Farsçaya Çev.: Kerim Keşâverz), IV. Baskı, Tahran: Peyâm Yayınları.
• ROUX, Jean-Paul. (2001). Orta Asya, Tarih ve Uygarlık, (Çev. Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• SEFA, Zebihüllah. (Tarihsiz). Ebu Müslim-Name’nin Yasaklanma Macerası, İran-name, Yıl. 5, S. 18, ss. 233-249.
• SÜMER, Faruk. (1992). Türk Destanları, TDTD, S. 68, Ağustos, ss. 5-15.
• TANİLLİ, Server. (1986). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası, İnsanlık Tarihine Giriş – II, Ortaçağ, İstanbul: Say Yayınları.
• WELLHAUSEN, Julius. (1996). İslâmiyetin İlk Devrilerinde Dinî-Siyasî Muhalefet Partileri, (Çev.: Fikret Işıltan), II. Baskı, Ankara: TTK yayınları.
• YARSHATER, İhsan. (Tarihsiz). “Der Costocu’yi Raz-i Beka: Mesele-yi Restahiz-i Ferhengi-yi Horasan”, (Kalıcılığın Sırrını Aramak: Horasan’ın Kültürel Dirilişi Meselesi), İran-name, Yıl. 15, ss. 539-568.
• YILDIZ, Hakkı Dursun. (1980). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi- 3, İstanbul: Çağ Yayınları.
• YILDIZ, Hakkı Dursun. (1994). “Bâbek”, TDVİA, C. IV, ss. 376-377.
• YILDIZ, Hakkı Dursun. (1994). “Ebû Müslim-i Horasanî”, TDVİA, C. X, ss.197-199.
• YİĞİT, İsmail. (2006). “Muhtâr es-Sakafî”, TDVİA, C. 31, ss. 54-55.
• ZEYDAN, Corci. (2012). İslâm Uygarlıkları Tarihi-2, (Çev.: Nejdet Gök), İstanbul: İletişim Yayınları.