Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri

Caner Yerli; Talip Çakmakcı; Ustun Sahin; Şefik Tüfenkçi

doi:10.46810/tdfd.718449

Derleme

The Effects of Heavy Metals on Soil, Plant, Water and Human Health

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: Özel Sayı, 103 - 114, 23.10.2020

Caner Yerli Talip Çakmakcı Ustun Sahin Şefik Tüfenkçi

https://doi.org/10.46810/tdfd.718449

Cited By: 22

Öz

Nowadays, various environmental pollution has increased with industrialization and urbanization and many environmental problems have emerged. Heavy metals, the leading of these
problems, cause pollutions in air, soil and water resources. Heavy metals, which negatively affect plant physiology and cause decrease in plant production, also threaten human health through the food chain. The effect of heavy metals on soil and plant may vary according to soil and plant characteristics. Heavy metals negatively affect soil biological activity and reduce soil fertility. Heavy metals, which protein synthesis, DNA, RNA, root-water relationship, germination, growth and photosynthesis adversely affected in the plant, can create complex structures in soil, plants and water, causing damage to tissues and organs. For these reasons, the impact of heavy metals on soil, plant, water and human health should be fully understood. In this review; the emergence of heavy metals, the effect of heavy metals on soil-water and relationship between soil properties and heavy metals, the effect of heavy metals on plant physiology, defense and tolerance mechanisms of the plant against heavy metals and the effects of heavy metals on human health were investigated.

Anahtar Kelimeler

Heavy metal, Environmental, pollution, Soil pollution, Toxicity, Plant, physiology

Kaynakça

[1] Duffus JH. "Heavy metals" a meaningless term? (IUPAC Technical Report). Pure and Applied Chemistry. 2002;74(5):793-807.
[2] Batır MB. Kurşun (Pb) ve Bakır (Cu) Ağır Metal Stresi Uygulanan Enginar (Cynara scolymus L.) Tohumlarının Fidelerinde Oluşan DNA Değişikliklerinin Belirlenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi; 2014.
[3] Kafadar F, Saygıdeğer S. Gaziantep İlinde Organize Sanayi Bölgesi Atık Suları İle Sulanan Bazı Tarım Bitkilerinde Kurşun Miktarlarının Belirlenmesi. Ekoloji. 2010;75:41-48.
[4] Okcu M, Tozlu E, Kumlay AM, Pehluvan M. Ağır Metallerin Bitkiler Üzerine Etkileri. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi. 2009; 17(2): 14-26.
[5] Taciroğlu B, Kara EE, Sak T. Toprakta Ağır Metal Gideriminde Solucanların Kullanımı. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni. Doğa Bilimleri Dergisi. 2016;19(2):201-207.
[6] Seven T, Can B, Darende BN, Ocak S. Hava ve Toprakta Ağır Metal Kirliliği. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi. 2008;1(2):91-103.
[7] Mancosu N, Snyder RL, Kyriakakis G, Spano D. Water scarcity and future challenges for food production. Water. 2015;7(3):975-992.
[8] Wuana RA, Okieimen EF, Heavy Metals in Contaminated Soils: A Review of Sources, Chemistry, Risks and Best Available Strategies for Remediation. International Scholarly Research Network ISRN Ecology. 2011;1-20.
[9] Montiel-Rozas MM, Madejón E, Madejón P. Effect of heavy metals and organic matter on root exudates (low molecular weight organic acids) of herbaceous species: An assessment in sand and soil conditions under different levels of contamination. Environmental Pollution. 2016;216:273-281.
[10] Kiziloglu FM, Turan M, Sahin U, Kuslu Y, Dursun A. Effects of untreated and treated wastewater irrigation on some chemical properties of cauliflower (Brassica olerecea L. var. botrytis) and red cabbage (Brassica olerecea L. var. rubra) grown on calcareous soil in Turkey. Agricultural Water Management. 2008;95(6):716-724.
[11] Cherfouh R, Lucas Y, Derridj A, Merdy P. Long-term, low technicality sewage sludge amendment and irrigation with treated wastewater under Mediterranean climate: impact on agronomical soil quality. Env. Science and Pollution Research. 2018;25(35):35571-35581.
[12] Elfanssi S, Ouazzani N, Mandi L. Soil properties and agro-physiological responses of alfalfa (Medicago sativa L.) irrigated by treated domestic wastewater. Agricultural water management. 2018;202;231-240.
[13] Leuther F, Schlüter S, Wallach R, Vogel HJ. Structure and hydraulic properties in soils under long-term irrigation with treated wastewater. Geoderma. 2019;333:90-98.
[14] Khurana MPS, Singh P. Waste water use in crop production: a review. Resources and Environment. 2012;2(4):116-131.
[15] Singh A, Agrawal M. Effects of Waste Water Irrigation on Physical and Biochemical Characteristics of Soil and Metal Partitioning in Beta vulgaris L. Agr. Res. 2012; 1(4):379-391.
[16] Singh S, Parihar P, Singh R,Singh VP. Prasad SM. Heavy metal tolerance in plants: role of transcriptomics, proteomics, metabolomics, and ionomics. Front Plant Sci. 2016;6:1-36.
[17] Galavi M, Jalali A, Ramroodi M, Mousavi SR, Galavi H. Effects of treated municipal wastewater on soil chemical properties and heavy metal uptake by sorghum (Sorghum bicolor L.). Journal of Agricultural Science. 2010;2(3):235-241.
[18] Yerli C, Şahin Ü, Çakmakcı T, Tüfenkçi Ş. Effects of Agricultural Applications on CO2 Emission and Ways to Reduce. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology. 2019;7(9):1446-1456.
[19] Liu L, Li W, Song W, Guo M. Remediation techniques for heavy metal-contaminated soils: principles and applicability. Science of the Total Environment. 2018;633:206-219.
[20] Mengoni A, Gonnelli C, Galardi F, Gabbrielli R, Bazzicalupo M. Genetic diversity and heavy metal tolerance in populations of Silene paradoxa L. (Caryophyllaceae): a random amplified polymorphic DNA analysis. Molecular Ecology. 200;9:1319-1324.
[21] Jayakumar K, Jaleel CA, Vijayarengan P., Changes in growth, biochemical constituents, and antioxidant potentials in radish (Raphanus sativus L.) under cobalt stress. Turkish Journal of Biology. 2007;31(3):127–136.
[22] Souza-Santos P, Ramos RS, Ferreira ST, Carvalho-Alves PC. Iron-induced oxidative damage of corn root plasma membrane H+ATPase. Biochim. Biophys. Ac. 2001;1512:357-366.
[23] Soudek P, Katrusakova A, Sedlacek L, Petrova S, Koci V, Marsik P, et al. Effect of heavy metals on inhibition of root elongation in 23 cultivars of flax (Linum usitatissimum L.). Archives of Environmental Contamination Toxicology. 2010;59:194–203.
[24] Mohanpuria P, Rana NK, Yadav SK. Cadmium induced oxidative stres influence on glutathione metabolic genes of Camellia sinensis (L.). Environ. Toxicol. 2007; 22: 368-374.
[25] Yıldız M, Terzi H, Uruşak B. Bitkilerde krom toksisitesi ve hücresel cevaplar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi. 2011;27(2):163-176.
[26] Ibrahim ZM, Ghazi SM, Nabawy DM. Alleviation of heavy metals toxicity in waste water used for plant irrigation. International J. of Agronomy and Plant Prod. 2013; 4(5):976-983.
[27] Tunc T, Sahin U. The changes in the physical and hydraulic properties of a loamy soil under irrigation with simpler-reclaimed wastewaters. Agricultural Water Management. 2015;158:213-224.
[28] Gür N, Topdemir A, Munzuroğlu Ö, Çobanoğlu D. Ağır Metal İyonlarının (Cu++, Pb++, Hg++, Cd++) Clivia sp. Bitkisi Polenlerinin Çimlenmesi ve Tüp Büyümesi Üzerine Etkileri. Fırat Üniversitesi Fen ve Matematik Bilimleri Dergisi. 2004;16(2):177-182.
[29] Çağlarırmak N, Hepçimen AZ. Ağır metal toprak kirliliğinin gıda zinciri ve insan sağlığına etkisi. Akademik Gıda Dergisi. 2010;8(2):31-35.
[30] Wei CY, Chen TB. Arsenic accumulation by two brake ferns growing on an arsenic mine and their potential in phytoremediation. Chemosphere. 2006;63(6):1048-1053.
[31] Özay C, Mammadov R. Ağır metaller ve süs bitkilerinin fitoremediasyonda kullanılabilirliği. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2016;15(1)68-77.
[32] Emamverdian A, Ding Y, Mokhberdoran F, Xie Y. Heavy metal stress and some mechanisms of plant defense response. The Scientific World Journal. 2015;5:1-20.
[33] Aksu E, Yıldız N. Heavy Metal Stress and Tolerance of Plants. International Soil Congress on Natural Resource Management for Sustainable Development. Erz.: 2004. p. 54.
[34] Requejo R, Tena M. Maize response to arsenic toxicity as revealed by proteome analysis of plant shoots. Proteomics. 2006;6:156–162.
[35] Stoeva N, Berova M, Zlatev Z. Effect of arsenic on some physiological parameters in bean plants. Biological Plant. 2005;49:293–296.
[36] Güneş A, Alpaslan M, İnal A. Bitki Besleme ve Gübreleme. 6. Baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1581, Ders Kitabı No: 533, Ankara, 2013.
[37] Abedin MJ, Cotter-Howells J, Meharg AA. Arsenic uptake and accumulation in rice (Oryza sativa L.) Irrigated with contaminated water. Plant and Soil. 2020;240(2):311–319.
[38] Miteva E, Merakchiyska M. Response of chloroplasts and photosynthetic mechanism of bean plants to excess arsenic in soil. Bulgarian J. of Agricultural Science. 2002;8:151-156.
[39] Anita S, Rajesh KS, Madhoolika A, Fiona MM. Health risk assessment of heavy metals via dietary intake of foodstuffsfrom the wastewater irrigated site of a dry tropical area of India. Food and Chemical Toxicology. 2010;48(2):611-619.
[40] Öztürk M. Aslan Ş, Demirbaş A. Sulama sularındaki arseniğin bitkilerde birikimi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2017;23(3):289-297.
[41] Imamul Huq SM, Joardar JC, Parvin S. Marigold (Tagetes patula) and ornamental arum (Syngonia sp.) as phytoremediators for arsenic in pot soil. Bangladesh Journal of Botany. 2005;34(2):65-70.
[42] Raven JA, Evans MCW, Korb RE. The role of trace metals in photosynthetic electron transport in O2-evolving organisms Photosynth. Res. 1999;60:111-149.
[43] Sosse BA, Genet P, Dunand-Vinit F, Toussaint LM, Epron D, Badot PM.. Effect of copper on growth in cucumber plants (Cucumis sativus) and its relationships with carbonhydrate accumulation and changes in ion contents. Plant Science. 2004;(166):1213-1218.
[44] Braz J. Copper in plants. Brazilian Journal of Plant Physiology. 2005;17:145-146.
[45] Sönmez S, Kaplan M, Sönmez NK, Kaya H, Uz İ. High level of copper application to soil and leaves reduce the growth and yield of tomato plants. Sci. Agric. (Piracicaba, Braz.). 2006;63(3):213-218.
[46] Dunand VF, Epron D, Sossé AB, Badot PM. Effects of copper on growth and on photosynthesis of mature and expanding leaves in cucumber plants. Plant Sci. 2002;163:53-58.
[47] Doğan G, Sabah E, Erkal T. Borun çevresel etkileri üzerine Türkiye’de yapılan bilimsel araştırmalar. Türkiye 19. Uluslarası Madencilik Kongresi. İzmir.
[48] Marschner H. Mineral nutrition of higherplants. 2nd ed. Acad. Press. San Diego. CA, USA; 1999.
[49] Lukaszewski KM, Blevins DG. Root growth inhibition in boron deficit aluminium stressed scuash may be a result of impaire d'ascorbate metabolism. Plant Physiol. 1196; 112:1135-1140.
[50] Demirtaş A. Bitkide bor ve etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2005; 36(2):217-225.
[51] Gezgin S, Hamurcu M. Bitki beslemede besin elementleri arasındaki etkileşimin önemi ve bor ile diğer besin elementleri arasındaki etkileşimler. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences. 2006;20(39):24-31.
[52] Messer RL, Lockwood PE, Tseng WY, Edwards K, Shaw M, Caughman GB, et al. Mercury (II) alters mitochondrial activity of monocytes at sublethal doses via oxidative stress mechanisms. Journal Biomed Mat. Res. B. 2005;75:257–263.
[53] Zhou ZS, Huang SQ, Guo K, Mehta SK, Zhang PC, Yang ZM. Metabolic adaptations to mercury-induced oxidative stress in roots of Medicago sativa L. J. Inorg Bio. 2006; 101:1–9.
[54] Vaillant N, Monnet F, Hitmi A, Sallanon H, Coudret A. Comparative study of responses in four Datura species to a zinc stress. Chemosphere. 2005;59:1005-1013.
[55] Asati A, Pichhode M, Nikhil K. Effect of heavy metals on plants: an overview. International J. of Application or Innovation in Engineering & Management. 2006;5:2319-4847.
[56] Rout GR, Das P. Effect of metal toxicity on plant growth and metabolism: I. Zinc. Agronomie. 2003;23:3-11.
[57] El-Ghamery AA, El-Kholy MA, El-Yousser A. Evaluation of cytological effects of Zn+2 in relation to germination and root growth of Nigella sativa L. and Triticum aestivum L. Mutation Research. 2003;537:29-41.
[58] McGowen SL, Basta NT, Brown GO. Use of Diammonium Phosphate to Reduce Heavy Metal Solubility and Transport in Smelter Contaminated Soil. Journal of Environmental Quality. 2001;30:493-500.
[59] Becker M, Asch F. Iron toxicity in rice conditions and management concepts. Journal Plant Nutrient Soil Science. 2005;168:558–573.
[60] Pak O. Kırklareli Sınırları İçerisindeki Otoban Kenarlarında Bulunan Tarım Arazilerinde Bazı Ağır Metal Kirliliğinin Araştırılması [Yüksek Lisans Tezi]. Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ; 2011.
[61] Kacar B, Katkat V. Bitki Besleme. 1. Baskı. Nobel Yayın No:849, İstanbul; 2006.
[62] San N. Ağır metal ve boyar madde içeren atıksuların Rhodotorula sp. ile arıtımı [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara; 2007.
[63] Kahvecioğlu Ö, Kartal G, Güven A, Timur S. Metallerin çevresel etkileri-I. Metalurji Dergisi 2003;136:47-53.
[64] Singh A, Sharma RK, Agrawal M, Marshall F. Effects of wastewater irrigation on physicochemical properties of soil and availability of heavy metals in soil and vegetables. Communications in Soil Science and Plant Analysis. 2009;40(21- 22):3469-3490.
[65] Yılmaz T. Ağır metallerin (kurşun, çinko, bakır ve kadmiyum) bazı karayosunu türlerinin klorofil içeriği üzerine etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Ömer Halis Demir Üniversitesi, Niğde; 2015.
[66] Kabala C, Singh BR. Fractionation and Mobility of Copper, Lead, and Zinc in Soil Profiles in the Vicinity of a Copper Smelter. J. of Environmental Quality. 2001;30:485-492.
[67] Kara EE, Pırlak U, Özdilek HG. Evaluation of Heavy Metals’(Cd, Cu, Ni, Pb and Zn) Distribution in Sowing Regions of Potatofields in the Province of Niğde, Turkey. Water, Air and Soil Pollution. 2004;153:173-186
[68] Asri FÖ, Sönmez F. Ağır metal toksisitesinin bitki metabolizması üzerine etkileri. Derim. 2006;23(2):36-45.
[69] Guo J, Dai X, Xu W, Ma M. Over expressing GSHI and AsPCSI simultaneously increases the tolerance and accumulation of cadmium and arsenic in Arabidopsis thaliana. Chemosphere. 2008;72:1020–1026.
[70] Chaffei C, Pageau K, Suzuki A, Gouia H, Ghorbel MH, Masclaux-Daubresse C Cadmium Toxicity Induced Changes in Nitrogen Management in Lycopersicon esculentum Leading to a Metabolic Safeguard Through an Amino Acid Storage Strategy. Plant Cell Physiol,. 2004;45(11):1681-1693.
[71] Okudan M. Kobalt ve Molibden İçeren Kullanılmış Hidrodesülfürizasyon (HDS) Katalizör Atıklarına Asidik ve Alkali Liç Uygulaması [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta; 2009.
[72] Khan MR, Khan MM. Effect of varying concentration of nickel and cobalt on the plant growth and yield of chickpea. Australian J. of Basic and Applied Sci. 2010;4(6):1036-1046.
[73] Jayakumar K, Jaleel CA, Azooz MM. Impact of cobalt on germination and seedling growth of Eleusine coracana L. and Oryza sativa L. under hydroponic culture. Global Journal of Molecular Sciences. 2008;3(1):18-20.
[74] Khan MAA, Siddhu KG. Phytotoxic effects of Cadmium (Cd) on Physiology of Urdbean [Vigna mungo (L.) Hepper.]. Advances in Plant Sciences. 2006;19(2):439-451.
[75] Shanker AK, Cervantes C, Loza-Tavera H, Avudainayagam S. Chromium toxicity in plants. Environment international. 2005;31(5):739-753.
[76] Vajpayee P, Rai UN, Ali MB, Tripathi RD, Yadav V, Sinha S, et al. Chromium-induced physiologic changes in Vallisneria spiralis L. and its role in phytoremediation of tannery effluent. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology. 2006;67(2):246.
[77] Kimbrough DE, Cohen Y, Winer AM, Creelman L, Mabuni C. A critical assessment of chromium in the environment. Critical Rev. in Env. Sci. and Technology. 2009;29(1):1-46.
[78] Ali S, Bai P, Zeng F, Cai S, Shamsi IH, et al. The ecotoxicological and interactive effects of chromium and aluminum on growth, oxidative damage and antioxidant enzymes on two barley genotypes differing in Al tolerance. Env. and Exp. Botany. 2011;70(2-3):185-191.
[79] Karademir M, Toker MC. Ankara’nın Bazı Kavşaklarında Yetişen Çim ve Bitkilerde Egzoz Gazlarından Gelen Kurşun Birikimi. II. Ul. Ekoloji ve Çevre K.. Ank.: 1995. p. 699-711.
[80] Tornabene TG, Edwards HW. Microbial uptake of lead. Sci. 1972;176:1334-1335.
[81] Hussain A, Abbas N, Arshad F. Effects of diverse doses of lead (Pb) on different growth attributes of Zea mays L. Agricultural Sciences. 2013;4(5):262–265.
[82] Kabir AM, Iqbal MZ, Shafiq M. Effects of lead on seedling growth of Thespesia populnea L. Advances in Environmental Biology. 2009;3(2):184–190.
[83] Verma S, Dubey RS. Lead toxcitiy induces lipid peroxidation and alters the activities of antioxidant enzymes in growing rice plants. Plant Science. 2003;164:645-655.
[84] Kacar B. Toprak Analizleri. 2. Baskı. Nobel Yayınları No:1387, Ankara;2009.
[85] Kacar B, İnal A, Bitki Analizleri. 1. Baskı. Nobel Yayınları No: 1241. Ankara;2010.
[86] Kacar B, Katkat AV, Gübreler ve Gübreleme Tekniği. 1. Baskı. Nobel Yayınları No: 1119. Ankara; 2007.
[87] Kasmuri N, Sabri SNM, Wahid MA, Rahman ZA, Abdullah MM, Anur MZK. Using zeolite in the ion exchange treatment to remove ammonia-nitrogen, manganese and cadmium. In AIP Conference Proceedings; AIP Publishing; 2008. p. 020004.
[88] Ergene A. İz elementlerin bitki, hayvan ve insan hayatı bakımından önemi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2010;3(3):1-12.
[89] Hafner H, Ndunguru BJ, Bationo A, Marschner H. Effect of nitrogen, phosphorus and molybdenum application on growth and symbiotic N2-fixation of groundnut in an acid sandy soil in Niger. Fertilizer Research.1992;31(1):69-77.
[90] Oğuz F. Sulu ve Kuru Tarım Koşullarında Farklı Dozlarda Uygulanan Molibdenin Bazı Nohut (Cicer arietinum L.) Çeşitlerinde Verim ve Verim ile İlgili Karakterlere Etkilerinin Araştırılması [Yüksek Lisans Tezi]. Van YYÜ, Van; 2004. [Yüksek
[91] Mut Z, Gülümser A. Bakteri aşılaması ile birlikte çinko ve molibden uygulamasının Damla-89 nohut çeşidinin bazı kalite özellikleri üzerine etkileri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi. 2005;20(2):1-10.
[92] Akkuş E. Farklı Dozlarda Uygulanan Molibdenin Nohut (Cicier Arietinum L.) Bitkisinin Azot İçeriğine Etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Çanakkale; 2009.
[93] Brohi AR, Aydeniz A, Karaman MR. Toprak Verimliliği. G.O.P. Üniv., Zir. Fak. Yay:5 Kitaplar Serisi: 5, Tokat:1995.
[94]. Krogmeier MJ, Mccarty GW, Shogren DR, Bremner JM. Effect of nickel deficiency in soybeans on the phototoxicity of foliar applied urea. Plant and Soil. 1991;135:283-286.
[95] Zengin FK, Munzuroglu O. Effects of some heavy metals on content of chlorophyll, proline and some antioxidant chemicals in bean Phaseolus vulgaris L.). Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica. 2005;47(2):157-164.
[96] Özmert S. Cu(II), Zn(II) ve Cd(II) Metallerini Sulu Çözeltilerinden Pomza ve Kompozit Kullanarak Uzaklaştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta; 2005.
[97] Özbolat G, Tuli A. Ağır metal toksisitesinin insan sağlığına etkileri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2006;25(4):502-521.
[98] Velioğlu S, Şimşek A. İnsan sağlığı ve beslenme açısından bor. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2003;4(2):123-130.
[99] Turkez H, Geyikoglu F, Tatar A, Keles MS, Kaplan İ. The effects of some boron compounds against heavy metal toxicity in human blood. Experimental and Toxicologic Pathology. 2012;64(1-2):93-101.
[100] Bakar C, Baba A. Metaller ve İnsan Sağlığı: Yirminci Yüzyıldan Bugüne ve Geleceğe Miras Kalan Çevre Sağlığı Sorunu. 1.Tıbbi Jeoloji Çalıştayı. Nevşehir; 2009. p. 10-25.
[101] Atıcı AA, Gültekin A, Şen F, Elp M. Erciş (Van) İlçesi İçme Sularının Su Kalitesi Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi. 2016;26(4):517-528.
[102] Vural H. Ağır metal iyonlarının gıdalarda oluşturduğu kirlilikler. Eko. 1993;8: 3-8.
[103] Finkelman RB, Skinner HCW, Plumlee GS, Bunnell JE. Medical geology. Geotimes. 2001;46(11):20-23.
[104] Aksoy Ö. Sulu Çözeltiden Bazı Boyarmaddelerin ve Bakır Metalinin Uzaklaştırılmasında Yeni Bir Adsorplayıcı Olarak Nar Posasının Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi, Diyarbakır; 2012.
[105] Asri FÖ, Sönmez F, Çıtak S. Kadmiyumun Çevre ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Derim. 2007;24(1):32-39.
[106] Yamada K. Cobalt: its role in health and disease. In: Astrid S, Helmut S, Roland KOS, editors. In Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases. Springer: Dordrech; 2013. p. 295-320.
[107] Boğa A. Ağır Metallerin Özellikleri ve Etki Yolları. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2007;16(3):218-234.
[108] Matta G, Gjyli L. Mercury, lead and arsenic: impact on environment and human health. Journal of Chemical and Pharmaceutical Sciences. 2016;9(2):718-725.
[109] Schroeter JD, Nong A, Yoon M, Taylor MD, Dorman DC, Andersen ME, et al. Analysis of manganese tracer kinetics and target tissue dosimetry in monkeys and humans with multi-route physiologically based pharmacokinetic models. Toxicological Sciences. 2010;120(2):481-498.
[110]. Bowman AB, Kwakye GF, Hernández EH, Aschner M. Role of manganese in neurodegenerative diseases. J. of Trace Elements in Medicine and Biology. 2011;25(4):191-203.
[111] Gupta CU, Srivastava C, Gupta CS. Role of micronutrients: Boron and molybdenum in crops and in human health and nutrition. Current Nutrition & Food Science. 2011;7(2):126-136.

Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: Özel Sayı, 103 - 114, 23.10.2020

Caner Yerli Talip Çakmakcı Ustun Sahin Şefik Tüfenkçi

https://doi.org/10.46810/tdfd.718449

Cited By: 22

Öz

Günümüzde artan sanayileşme ve kentleşme ile beraber çeşitli çevre kirlilikleri artmış ve birçok çevresel problem ortaya çıkmıştır. Bu problemlerin başında gelen ağır metaller, hava, toprak ve su kaynaklarında kirliliklere neden olmaktadırlar. Bitki fizyolojisini olumsuz etkileyerek, bitkisel üretimin azalmasına neden olan ağır metaller, besin zinciri yoluyla canlı sağlığını da tehdit ederler. Ağır metallerin toprağa ve bitkiye etkisi, toprak ve bitki özelliklerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Ağır metaller toprak biyolojisinin bozulmasına, bitkide protein sentezi, DNA, RNA, kök-su ilişkisi, çimlenme, gelişme ve fotosentezin olumsuz etkilenmesine, toprak, bitki ve suda kompleks yapılar oluşturarak doku ve organların zarar görmesine neden olabilirler. Bu nedenlerle ağır metallerin toprak, bitki, su ve insan sağlığı üzerindeki etkisi tam olarak anlaşılmalıdır. Bu derlemede; ağır metallerin ortaya çıkışı, toprağa-suya etkisi ve toprak özelliklerinin ağır metallerle olan ilişkisi, ağır metallerin bitki fizyolojisine etkisi ve bitkinin ağır metallere karşı savunma ve tolerans mekanizmaları ile ağır metallerin insan sağlığı üzerindeki etkileri irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağır metal, Çevre kirliliği, Toprak kirliliği, Toksisite, Bitki fizyolojisi

Kaynakça

[1] Duffus JH. "Heavy metals" a meaningless term? (IUPAC Technical Report). Pure and Applied Chemistry. 2002;74(5):793-807.
[2] Batır MB. Kurşun (Pb) ve Bakır (Cu) Ağır Metal Stresi Uygulanan Enginar (Cynara scolymus L.) Tohumlarının Fidelerinde Oluşan DNA Değişikliklerinin Belirlenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi; 2014.
[3] Kafadar F, Saygıdeğer S. Gaziantep İlinde Organize Sanayi Bölgesi Atık Suları İle Sulanan Bazı Tarım Bitkilerinde Kurşun Miktarlarının Belirlenmesi. Ekoloji. 2010;75:41-48.
[4] Okcu M, Tozlu E, Kumlay AM, Pehluvan M. Ağır Metallerin Bitkiler Üzerine Etkileri. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi. 2009; 17(2): 14-26.
[5] Taciroğlu B, Kara EE, Sak T. Toprakta Ağır Metal Gideriminde Solucanların Kullanımı. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üni. Doğa Bilimleri Dergisi. 2016;19(2):201-207.
[6] Seven T, Can B, Darende BN, Ocak S. Hava ve Toprakta Ağır Metal Kirliliği. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi. 2008;1(2):91-103.
[7] Mancosu N, Snyder RL, Kyriakakis G, Spano D. Water scarcity and future challenges for food production. Water. 2015;7(3):975-992.
[8] Wuana RA, Okieimen EF, Heavy Metals in Contaminated Soils: A Review of Sources, Chemistry, Risks and Best Available Strategies for Remediation. International Scholarly Research Network ISRN Ecology. 2011;1-20.
[9] Montiel-Rozas MM, Madejón E, Madejón P. Effect of heavy metals and organic matter on root exudates (low molecular weight organic acids) of herbaceous species: An assessment in sand and soil conditions under different levels of contamination. Environmental Pollution. 2016;216:273-281.
[10] Kiziloglu FM, Turan M, Sahin U, Kuslu Y, Dursun A. Effects of untreated and treated wastewater irrigation on some chemical properties of cauliflower (Brassica olerecea L. var. botrytis) and red cabbage (Brassica olerecea L. var. rubra) grown on calcareous soil in Turkey. Agricultural Water Management. 2008;95(6):716-724.
[11] Cherfouh R, Lucas Y, Derridj A, Merdy P. Long-term, low technicality sewage sludge amendment and irrigation with treated wastewater under Mediterranean climate: impact on agronomical soil quality. Env. Science and Pollution Research. 2018;25(35):35571-35581.
[12] Elfanssi S, Ouazzani N, Mandi L. Soil properties and agro-physiological responses of alfalfa (Medicago sativa L.) irrigated by treated domestic wastewater. Agricultural water management. 2018;202;231-240.
[13] Leuther F, Schlüter S, Wallach R, Vogel HJ. Structure and hydraulic properties in soils under long-term irrigation with treated wastewater. Geoderma. 2019;333:90-98.
[14] Khurana MPS, Singh P. Waste water use in crop production: a review. Resources and Environment. 2012;2(4):116-131.
[15] Singh A, Agrawal M. Effects of Waste Water Irrigation on Physical and Biochemical Characteristics of Soil and Metal Partitioning in Beta vulgaris L. Agr. Res. 2012; 1(4):379-391.
[16] Singh S, Parihar P, Singh R,Singh VP. Prasad SM. Heavy metal tolerance in plants: role of transcriptomics, proteomics, metabolomics, and ionomics. Front Plant Sci. 2016;6:1-36.
[17] Galavi M, Jalali A, Ramroodi M, Mousavi SR, Galavi H. Effects of treated municipal wastewater on soil chemical properties and heavy metal uptake by sorghum (Sorghum bicolor L.). Journal of Agricultural Science. 2010;2(3):235-241.
[18] Yerli C, Şahin Ü, Çakmakcı T, Tüfenkçi Ş. Effects of Agricultural Applications on CO2 Emission and Ways to Reduce. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology. 2019;7(9):1446-1456.
[19] Liu L, Li W, Song W, Guo M. Remediation techniques for heavy metal-contaminated soils: principles and applicability. Science of the Total Environment. 2018;633:206-219.
[20] Mengoni A, Gonnelli C, Galardi F, Gabbrielli R, Bazzicalupo M. Genetic diversity and heavy metal tolerance in populations of Silene paradoxa L. (Caryophyllaceae): a random amplified polymorphic DNA analysis. Molecular Ecology. 200;9:1319-1324.
[21] Jayakumar K, Jaleel CA, Vijayarengan P., Changes in growth, biochemical constituents, and antioxidant potentials in radish (Raphanus sativus L.) under cobalt stress. Turkish Journal of Biology. 2007;31(3):127–136.
[22] Souza-Santos P, Ramos RS, Ferreira ST, Carvalho-Alves PC. Iron-induced oxidative damage of corn root plasma membrane H+ATPase. Biochim. Biophys. Ac. 2001;1512:357-366.
[23] Soudek P, Katrusakova A, Sedlacek L, Petrova S, Koci V, Marsik P, et al. Effect of heavy metals on inhibition of root elongation in 23 cultivars of flax (Linum usitatissimum L.). Archives of Environmental Contamination Toxicology. 2010;59:194–203.
[24] Mohanpuria P, Rana NK, Yadav SK. Cadmium induced oxidative stres influence on glutathione metabolic genes of Camellia sinensis (L.). Environ. Toxicol. 2007; 22: 368-374.
[25] Yıldız M, Terzi H, Uruşak B. Bitkilerde krom toksisitesi ve hücresel cevaplar. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi. 2011;27(2):163-176.
[26] Ibrahim ZM, Ghazi SM, Nabawy DM. Alleviation of heavy metals toxicity in waste water used for plant irrigation. International J. of Agronomy and Plant Prod. 2013; 4(5):976-983.
[27] Tunc T, Sahin U. The changes in the physical and hydraulic properties of a loamy soil under irrigation with simpler-reclaimed wastewaters. Agricultural Water Management. 2015;158:213-224.
[28] Gür N, Topdemir A, Munzuroğlu Ö, Çobanoğlu D. Ağır Metal İyonlarının (Cu++, Pb++, Hg++, Cd++) Clivia sp. Bitkisi Polenlerinin Çimlenmesi ve Tüp Büyümesi Üzerine Etkileri. Fırat Üniversitesi Fen ve Matematik Bilimleri Dergisi. 2004;16(2):177-182.
[29] Çağlarırmak N, Hepçimen AZ. Ağır metal toprak kirliliğinin gıda zinciri ve insan sağlığına etkisi. Akademik Gıda Dergisi. 2010;8(2):31-35.
[30] Wei CY, Chen TB. Arsenic accumulation by two brake ferns growing on an arsenic mine and their potential in phytoremediation. Chemosphere. 2006;63(6):1048-1053.
[31] Özay C, Mammadov R. Ağır metaller ve süs bitkilerinin fitoremediasyonda kullanılabilirliği. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2016;15(1)68-77.
[32] Emamverdian A, Ding Y, Mokhberdoran F, Xie Y. Heavy metal stress and some mechanisms of plant defense response. The Scientific World Journal. 2015;5:1-20.
[33] Aksu E, Yıldız N. Heavy Metal Stress and Tolerance of Plants. International Soil Congress on Natural Resource Management for Sustainable Development. Erz.: 2004. p. 54.
[34] Requejo R, Tena M. Maize response to arsenic toxicity as revealed by proteome analysis of plant shoots. Proteomics. 2006;6:156–162.
[35] Stoeva N, Berova M, Zlatev Z. Effect of arsenic on some physiological parameters in bean plants. Biological Plant. 2005;49:293–296.
[36] Güneş A, Alpaslan M, İnal A. Bitki Besleme ve Gübreleme. 6. Baskı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1581, Ders Kitabı No: 533, Ankara, 2013.
[37] Abedin MJ, Cotter-Howells J, Meharg AA. Arsenic uptake and accumulation in rice (Oryza sativa L.) Irrigated with contaminated water. Plant and Soil. 2020;240(2):311–319.
[38] Miteva E, Merakchiyska M. Response of chloroplasts and photosynthetic mechanism of bean plants to excess arsenic in soil. Bulgarian J. of Agricultural Science. 2002;8:151-156.
[39] Anita S, Rajesh KS, Madhoolika A, Fiona MM. Health risk assessment of heavy metals via dietary intake of foodstuffsfrom the wastewater irrigated site of a dry tropical area of India. Food and Chemical Toxicology. 2010;48(2):611-619.
[40] Öztürk M. Aslan Ş, Demirbaş A. Sulama sularındaki arseniğin bitkilerde birikimi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2017;23(3):289-297.
[41] Imamul Huq SM, Joardar JC, Parvin S. Marigold (Tagetes patula) and ornamental arum (Syngonia sp.) as phytoremediators for arsenic in pot soil. Bangladesh Journal of Botany. 2005;34(2):65-70.
[42] Raven JA, Evans MCW, Korb RE. The role of trace metals in photosynthetic electron transport in O2-evolving organisms Photosynth. Res. 1999;60:111-149.
[43] Sosse BA, Genet P, Dunand-Vinit F, Toussaint LM, Epron D, Badot PM.. Effect of copper on growth in cucumber plants (Cucumis sativus) and its relationships with carbonhydrate accumulation and changes in ion contents. Plant Science. 2004;(166):1213-1218.
[44] Braz J. Copper in plants. Brazilian Journal of Plant Physiology. 2005;17:145-146.
[45] Sönmez S, Kaplan M, Sönmez NK, Kaya H, Uz İ. High level of copper application to soil and leaves reduce the growth and yield of tomato plants. Sci. Agric. (Piracicaba, Braz.). 2006;63(3):213-218.
[46] Dunand VF, Epron D, Sossé AB, Badot PM. Effects of copper on growth and on photosynthesis of mature and expanding leaves in cucumber plants. Plant Sci. 2002;163:53-58.
[47] Doğan G, Sabah E, Erkal T. Borun çevresel etkileri üzerine Türkiye’de yapılan bilimsel araştırmalar. Türkiye 19. Uluslarası Madencilik Kongresi. İzmir.
[48] Marschner H. Mineral nutrition of higherplants. 2nd ed. Acad. Press. San Diego. CA, USA; 1999.
[49] Lukaszewski KM, Blevins DG. Root growth inhibition in boron deficit aluminium stressed scuash may be a result of impaire d'ascorbate metabolism. Plant Physiol. 1196; 112:1135-1140.
[50] Demirtaş A. Bitkide bor ve etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2005; 36(2):217-225.
[51] Gezgin S, Hamurcu M. Bitki beslemede besin elementleri arasındaki etkileşimin önemi ve bor ile diğer besin elementleri arasındaki etkileşimler. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences. 2006;20(39):24-31.
[52] Messer RL, Lockwood PE, Tseng WY, Edwards K, Shaw M, Caughman GB, et al. Mercury (II) alters mitochondrial activity of monocytes at sublethal doses via oxidative stress mechanisms. Journal Biomed Mat. Res. B. 2005;75:257–263.
[53] Zhou ZS, Huang SQ, Guo K, Mehta SK, Zhang PC, Yang ZM. Metabolic adaptations to mercury-induced oxidative stress in roots of Medicago sativa L. J. Inorg Bio. 2006; 101:1–9.
[54] Vaillant N, Monnet F, Hitmi A, Sallanon H, Coudret A. Comparative study of responses in four Datura species to a zinc stress. Chemosphere. 2005;59:1005-1013.
[55] Asati A, Pichhode M, Nikhil K. Effect of heavy metals on plants: an overview. International J. of Application or Innovation in Engineering & Management. 2006;5:2319-4847.
[56] Rout GR, Das P. Effect of metal toxicity on plant growth and metabolism: I. Zinc. Agronomie. 2003;23:3-11.
[57] El-Ghamery AA, El-Kholy MA, El-Yousser A. Evaluation of cytological effects of Zn+2 in relation to germination and root growth of Nigella sativa L. and Triticum aestivum L. Mutation Research. 2003;537:29-41.
[58] McGowen SL, Basta NT, Brown GO. Use of Diammonium Phosphate to Reduce Heavy Metal Solubility and Transport in Smelter Contaminated Soil. Journal of Environmental Quality. 2001;30:493-500.
[59] Becker M, Asch F. Iron toxicity in rice conditions and management concepts. Journal Plant Nutrient Soil Science. 2005;168:558–573.
[60] Pak O. Kırklareli Sınırları İçerisindeki Otoban Kenarlarında Bulunan Tarım Arazilerinde Bazı Ağır Metal Kirliliğinin Araştırılması [Yüksek Lisans Tezi]. Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ; 2011.
[61] Kacar B, Katkat V. Bitki Besleme. 1. Baskı. Nobel Yayın No:849, İstanbul; 2006.
[62] San N. Ağır metal ve boyar madde içeren atıksuların Rhodotorula sp. ile arıtımı [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara; 2007.
[63] Kahvecioğlu Ö, Kartal G, Güven A, Timur S. Metallerin çevresel etkileri-I. Metalurji Dergisi 2003;136:47-53.
[64] Singh A, Sharma RK, Agrawal M, Marshall F. Effects of wastewater irrigation on physicochemical properties of soil and availability of heavy metals in soil and vegetables. Communications in Soil Science and Plant Analysis. 2009;40(21- 22):3469-3490.
[65] Yılmaz T. Ağır metallerin (kurşun, çinko, bakır ve kadmiyum) bazı karayosunu türlerinin klorofil içeriği üzerine etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Ömer Halis Demir Üniversitesi, Niğde; 2015.
[66] Kabala C, Singh BR. Fractionation and Mobility of Copper, Lead, and Zinc in Soil Profiles in the Vicinity of a Copper Smelter. J. of Environmental Quality. 2001;30:485-492.
[67] Kara EE, Pırlak U, Özdilek HG. Evaluation of Heavy Metals’(Cd, Cu, Ni, Pb and Zn) Distribution in Sowing Regions of Potatofields in the Province of Niğde, Turkey. Water, Air and Soil Pollution. 2004;153:173-186
[68] Asri FÖ, Sönmez F. Ağır metal toksisitesinin bitki metabolizması üzerine etkileri. Derim. 2006;23(2):36-45.
[69] Guo J, Dai X, Xu W, Ma M. Over expressing GSHI and AsPCSI simultaneously increases the tolerance and accumulation of cadmium and arsenic in Arabidopsis thaliana. Chemosphere. 2008;72:1020–1026.
[70] Chaffei C, Pageau K, Suzuki A, Gouia H, Ghorbel MH, Masclaux-Daubresse C Cadmium Toxicity Induced Changes in Nitrogen Management in Lycopersicon esculentum Leading to a Metabolic Safeguard Through an Amino Acid Storage Strategy. Plant Cell Physiol,. 2004;45(11):1681-1693.
[71] Okudan M. Kobalt ve Molibden İçeren Kullanılmış Hidrodesülfürizasyon (HDS) Katalizör Atıklarına Asidik ve Alkali Liç Uygulaması [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta; 2009.
[72] Khan MR, Khan MM. Effect of varying concentration of nickel and cobalt on the plant growth and yield of chickpea. Australian J. of Basic and Applied Sci. 2010;4(6):1036-1046.
[73] Jayakumar K, Jaleel CA, Azooz MM. Impact of cobalt on germination and seedling growth of Eleusine coracana L. and Oryza sativa L. under hydroponic culture. Global Journal of Molecular Sciences. 2008;3(1):18-20.
[74] Khan MAA, Siddhu KG. Phytotoxic effects of Cadmium (Cd) on Physiology of Urdbean [Vigna mungo (L.) Hepper.]. Advances in Plant Sciences. 2006;19(2):439-451.
[75] Shanker AK, Cervantes C, Loza-Tavera H, Avudainayagam S. Chromium toxicity in plants. Environment international. 2005;31(5):739-753.
[76] Vajpayee P, Rai UN, Ali MB, Tripathi RD, Yadav V, Sinha S, et al. Chromium-induced physiologic changes in Vallisneria spiralis L. and its role in phytoremediation of tannery effluent. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology. 2006;67(2):246.
[77] Kimbrough DE, Cohen Y, Winer AM, Creelman L, Mabuni C. A critical assessment of chromium in the environment. Critical Rev. in Env. Sci. and Technology. 2009;29(1):1-46.
[78] Ali S, Bai P, Zeng F, Cai S, Shamsi IH, et al. The ecotoxicological and interactive effects of chromium and aluminum on growth, oxidative damage and antioxidant enzymes on two barley genotypes differing in Al tolerance. Env. and Exp. Botany. 2011;70(2-3):185-191.
[79] Karademir M, Toker MC. Ankara’nın Bazı Kavşaklarında Yetişen Çim ve Bitkilerde Egzoz Gazlarından Gelen Kurşun Birikimi. II. Ul. Ekoloji ve Çevre K.. Ank.: 1995. p. 699-711.
[80] Tornabene TG, Edwards HW. Microbial uptake of lead. Sci. 1972;176:1334-1335.
[81] Hussain A, Abbas N, Arshad F. Effects of diverse doses of lead (Pb) on different growth attributes of Zea mays L. Agricultural Sciences. 2013;4(5):262–265.
[82] Kabir AM, Iqbal MZ, Shafiq M. Effects of lead on seedling growth of Thespesia populnea L. Advances in Environmental Biology. 2009;3(2):184–190.
[83] Verma S, Dubey RS. Lead toxcitiy induces lipid peroxidation and alters the activities of antioxidant enzymes in growing rice plants. Plant Science. 2003;164:645-655.
[84] Kacar B. Toprak Analizleri. 2. Baskı. Nobel Yayınları No:1387, Ankara;2009.
[85] Kacar B, İnal A, Bitki Analizleri. 1. Baskı. Nobel Yayınları No: 1241. Ankara;2010.
[86] Kacar B, Katkat AV, Gübreler ve Gübreleme Tekniği. 1. Baskı. Nobel Yayınları No: 1119. Ankara; 2007.
[87] Kasmuri N, Sabri SNM, Wahid MA, Rahman ZA, Abdullah MM, Anur MZK. Using zeolite in the ion exchange treatment to remove ammonia-nitrogen, manganese and cadmium. In AIP Conference Proceedings; AIP Publishing; 2008. p. 020004.
[88] Ergene A. İz elementlerin bitki, hayvan ve insan hayatı bakımından önemi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2010;3(3):1-12.
[89] Hafner H, Ndunguru BJ, Bationo A, Marschner H. Effect of nitrogen, phosphorus and molybdenum application on growth and symbiotic N2-fixation of groundnut in an acid sandy soil in Niger. Fertilizer Research.1992;31(1):69-77.
[90] Oğuz F. Sulu ve Kuru Tarım Koşullarında Farklı Dozlarda Uygulanan Molibdenin Bazı Nohut (Cicer arietinum L.) Çeşitlerinde Verim ve Verim ile İlgili Karakterlere Etkilerinin Araştırılması [Yüksek Lisans Tezi]. Van YYÜ, Van; 2004. [Yüksek
[91] Mut Z, Gülümser A. Bakteri aşılaması ile birlikte çinko ve molibden uygulamasının Damla-89 nohut çeşidinin bazı kalite özellikleri üzerine etkileri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi. 2005;20(2):1-10.
[92] Akkuş E. Farklı Dozlarda Uygulanan Molibdenin Nohut (Cicier Arietinum L.) Bitkisinin Azot İçeriğine Etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Çanakkale; 2009.
[93] Brohi AR, Aydeniz A, Karaman MR. Toprak Verimliliği. G.O.P. Üniv., Zir. Fak. Yay:5 Kitaplar Serisi: 5, Tokat:1995.
[94]. Krogmeier MJ, Mccarty GW, Shogren DR, Bremner JM. Effect of nickel deficiency in soybeans on the phototoxicity of foliar applied urea. Plant and Soil. 1991;135:283-286.
[95] Zengin FK, Munzuroglu O. Effects of some heavy metals on content of chlorophyll, proline and some antioxidant chemicals in bean Phaseolus vulgaris L.). Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica. 2005;47(2):157-164.
[96] Özmert S. Cu(II), Zn(II) ve Cd(II) Metallerini Sulu Çözeltilerinden Pomza ve Kompozit Kullanarak Uzaklaştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta; 2005.
[97] Özbolat G, Tuli A. Ağır metal toksisitesinin insan sağlığına etkileri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2006;25(4):502-521.
[98] Velioğlu S, Şimşek A. İnsan sağlığı ve beslenme açısından bor. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2003;4(2):123-130.
[99] Turkez H, Geyikoglu F, Tatar A, Keles MS, Kaplan İ. The effects of some boron compounds against heavy metal toxicity in human blood. Experimental and Toxicologic Pathology. 2012;64(1-2):93-101.
[100] Bakar C, Baba A. Metaller ve İnsan Sağlığı: Yirminci Yüzyıldan Bugüne ve Geleceğe Miras Kalan Çevre Sağlığı Sorunu. 1.Tıbbi Jeoloji Çalıştayı. Nevşehir; 2009. p. 10-25.
[101] Atıcı AA, Gültekin A, Şen F, Elp M. Erciş (Van) İlçesi İçme Sularının Su Kalitesi Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi. 2016;26(4):517-528.
[102] Vural H. Ağır metal iyonlarının gıdalarda oluşturduğu kirlilikler. Eko. 1993;8: 3-8.
[103] Finkelman RB, Skinner HCW, Plumlee GS, Bunnell JE. Medical geology. Geotimes. 2001;46(11):20-23.
[104] Aksoy Ö. Sulu Çözeltiden Bazı Boyarmaddelerin ve Bakır Metalinin Uzaklaştırılmasında Yeni Bir Adsorplayıcı Olarak Nar Posasının Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi, Diyarbakır; 2012.
[105] Asri FÖ, Sönmez F, Çıtak S. Kadmiyumun Çevre ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Derim. 2007;24(1):32-39.
[106] Yamada K. Cobalt: its role in health and disease. In: Astrid S, Helmut S, Roland KOS, editors. In Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases. Springer: Dordrech; 2013. p. 295-320.
[107] Boğa A. Ağır Metallerin Özellikleri ve Etki Yolları. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2007;16(3):218-234.
[108] Matta G, Gjyli L. Mercury, lead and arsenic: impact on environment and human health. Journal of Chemical and Pharmaceutical Sciences. 2016;9(2):718-725.
[109] Schroeter JD, Nong A, Yoon M, Taylor MD, Dorman DC, Andersen ME, et al. Analysis of manganese tracer kinetics and target tissue dosimetry in monkeys and humans with multi-route physiologically based pharmacokinetic models. Toxicological Sciences. 2010;120(2):481-498.
[110]. Bowman AB, Kwakye GF, Hernández EH, Aschner M. Role of manganese in neurodegenerative diseases. J. of Trace Elements in Medicine and Biology. 2011;25(4):191-203.
[111] Gupta CU, Srivastava C, Gupta CS. Role of micronutrients: Boron and molybdenum in crops and in human health and nutrition. Current Nutrition & Food Science. 2011;7(2):126-136.

Toplam 111 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Ziraat, Veterinerlik ve Gıda Bilimleri
Bölüm	Makaleler
Yazarlar	Caner Yerli 0000-0002-8601-8791 Talip Çakmakcı 0000-0001-5815-1256 Ustun Sahin 0000-0002-1924-1715 Şefik Tüfenkçi 0000-0002-3350-1085
Yayımlanma Tarihi	23 Ekim 2020
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2020 Cilt: 9 Sayı: Özel Sayı

Kaynak Göster

APA	Yerli, C., Çakmakcı, T., Sahin, U., Tüfenkçi, Ş. (2020). Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri. Türk Doğa Ve Fen Dergisi, 9(Özel Sayı), 103-114. https://doi.org/10.46810/tdfd.718449
AMA	Yerli C, Çakmakcı T, Sahin U, Tüfenkçi Ş. Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri. TDFD. Ekim 2020;9(Özel Sayı):103-114. doi:10.46810/tdfd.718449
Chicago	Yerli, Caner, Talip Çakmakcı, Ustun Sahin, ve Şefik Tüfenkçi. “Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su Ve İnsan Sağlığına Etkileri”. Türk Doğa Ve Fen Dergisi 9, sy. Özel Sayı (Ekim 2020): 103-14. https://doi.org/10.46810/tdfd.718449.
EndNote	Yerli C, Çakmakcı T, Sahin U, Tüfenkçi Ş (01 Ekim 2020) Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri. Türk Doğa ve Fen Dergisi 9 Özel Sayı 103–114.
IEEE	C. Yerli, T. Çakmakcı, U. Sahin, ve Ş. Tüfenkçi, “Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri”, TDFD, c. 9, sy. Özel Sayı, ss. 103–114, 2020, doi: 10.46810/tdfd.718449.
ISNAD	Yerli, Caner vd. “Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su Ve İnsan Sağlığına Etkileri”. Türk Doğa ve Fen Dergisi 9/Özel Sayı (Ekim 2020), 103-114. https://doi.org/10.46810/tdfd.718449.
JAMA	Yerli C, Çakmakcı T, Sahin U, Tüfenkçi Ş. Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri. TDFD. 2020;9:103–114.
MLA	Yerli, Caner vd. “Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su Ve İnsan Sağlığına Etkileri”. Türk Doğa Ve Fen Dergisi, c. 9, sy. Özel Sayı, 2020, ss. 103-14, doi:10.46810/tdfd.718449.
Vancouver	Yerli C, Çakmakcı T, Sahin U, Tüfenkçi Ş. Ağır Metallerin Toprak, Bitki, Su ve İnsan Sağlığına Etkileri. TDFD. 2020;9(Özel Sayı):103-14.