19. Yüzyılda Aşiretlerin İskânı ve Ortaya Çıkan Sorunlar: Mecidözü Aşiretleri Örneği.

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 38 - 59, 23.04.2020

Sabit Genç

Öz

Son yıllarda Osmanlı dönemi nüfus defterlerinden hareketle aşiretler ve yörükler gibi konar-göçer topluluklar üzerinde bazı çalışmalar yapılmış olmasına rağmen Mecidözü kazasındaki aşiretler üzerine şimdiye kadar ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Mecidözü ve çevresinin günümüzdeki demografik yapısının şekillenmesinde etkili olan aşiretler, kendilerinden önce bölgeye gelmiş olan Yörüklerle ve yerleşik köylülerle birbirine yakın yaşam alanlarını paylaşmışlardır. Bu yakınlığa rağmen aralarındaki kültürel farklılıktan dolayı bir kaynaşma olmamıştır. 19. yüzyılda bölgeye kalıcı olarak iskân edilmişler ve kışlakları günümüzde Göynücek, Mecidözü, Alaca ve Ortaköy gibi ilçelere bağlı köyler haline gelmiş, halen bu köylerde kendilerine özgü kültürel ögelerini muhafaza ederek yaşamaya devam etmektedirler. Bu özelliklerinden dolayı Mecidözü aşiretleri çalışma konusu olarak tercih edilmişlerdir. Bu çalışmanın problematiği; Öncelikle Osmanlı nüfus defterlerine dayalı olarak Mecidözü kazasında yaşayan aşiretlerinin 19. yüzyılın ilk yarısındaki durumları, bunların iskânı ile bölgenin idari ve demografik yapısında meydana gelen değişikliklerin, iskân sürecinden kaynaklanan yeni problemlerin ortaya konulması amaçlanmıştır. İkinci olarak da Mecidözü örneğinden hareketle 19. yüzyılda aşiretlerin iskânı sonrası ortaya çıkan değişim ve problemler ile ilgili genel bir fikir verilmesi hedeflenmiştir. Mecidözü kazasında yaşayan aşiretlerin bulundukları kışlaklara iskânı, bölgenin bu günkü demografik yapısını şekillendirirken aynı zamanda iskâna tabi tutulan aşiretler ile daha önceden meskûn olan köylerin halkları arasında günümüze kadar devam eden arazi anlaşmazlıklarına ve çatışmalarına zemin oluşturmuştur. Mecidözü kazasındaki aşiretlere ait nüfus sayımları ile ilgili olarak 1246 (1830-31), 1250 (1834-35), 1254 (1838-39), 1259 (1843-44), ve 1260 (1844-45) yıllarına ait 2268, 2380, 2383, 2384, 2530 numaralı defterler düzenlenmiştir. Kazada yaşayan aşiretlerin nüfusu ve yaşam alanları ile ilgili veriler için bu defterler kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mecidözü kazası

Kaynakça

• I-ARŞİV BELGELERİ Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) A. Defterler MAD.d. (Maliyeden Müdevver Defterler) ML.VRD.TMT.d. (Maliye Nezâreti Varidat Temettuat Defterleri) NFS.d. (Nüfus Defterleri) B. Perakende Belgeler A.}MKT. (Sadaret Mektubi Kalemi ) A.}MKT.MHM. (Sadaret Mektubi Kalemi, Mühimme) A.}MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi, Umûm Vilâyet) C.EV. (Cevdet Evkaf) C.DH. (Cevdet Dahiliye) DH.EUM.6.Şb. (Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye 6.Şube) DH.İD. (Dahiliye İdare) DH.H. (Dahiliye Hukuk) DH.MKT. (Dahiliye Nezâreti Mektubi Kalemi) DH.ŞFR. (Dahiliye Nezâreti Şifre Kalemi) MVL (Meclis-i Vâlâ) ZB. (Zabtiye Evrakı) Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 30-11-1-0 (Başbakanlık, Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı II. SȂLNȂMELER 1. Devlet Sâlnâmeleri Sâlnâme (H.1281), Tabhane-i Amirede Basılmıştır, İstanbul 1281 Sâlnâme-i Devlet-i Ȃliyye-i Osmaniye (H.1312), Matbaa-i Amire, İstanbul 1312 Sâlnâme-i Devlet-i Ȃliyye-i Osmaniye (H.1321), Ȃlem Matbaası, İstanbul 1321 2. Vilâyet Sâlnâmeleri Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1287), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1287 Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1292), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1292 Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1301), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1301 Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1302), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1302 Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1306), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1306 II. Araştırma Eserler Ali C. (1313). Memalik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügatı, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. Armağan, L. (1999). ‘’Osmanlı Devleti’nde Konar-Göçerler’’, Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV, 142-150. Bulduk, Ü. (2016). Akkoyunlulardan Koyun Baba’ya: Sosyal Hayat ve Din İlişkisi İçinde Tüklerde Koyun Kültürü”, Nehrin Piri: Koyunbaba Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Çorum, s. 363, 372. Çavdar, T. (1999). “Osmanlı Döneminde Nüfus Bilgileri’’, Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV: 550-557 Defter-i Mufassal-ı Liva-i Amasya Cild’ül Evvel (2015). Tapu ve Kadostro Genel Müdürlüğü,Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayın No: 11. Ankara. Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Gündüz, T. (2015). Anadolu’da Türk Aşiretleri, İstanbul: Yeditepe Yayınları. Halaçoğlu, Y. (2010). Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı. Karal, E. Z. (2010).Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Limited Şirketi. Oktay Ö. (2015). “Osmanlı Anadolu’sunda Terkedilmiş/Kayıp Köyler Sorunu (17-19. Yüzyıllar)”, Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan. Ankara: Timaş Yayınları. Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I.Cilt. İstanbul: M.E.B. Yayınları. Matbaası. Saydam, A. (1993). “Orta Anadolu’daki Aşiretlerin İskânı (1839-1853)”. Doğumunun 50. ve Hizmetinin 10. Yılında Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan. Samsun. 227-256. Şahbaz, D. (2018). XVI. Yüzyılda Ulu Yörük Teşekkülleri (Etrak-ı Büzürk). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Şen, O. (2015). Osmanlı Nüfus Defterlerinde Pötürge (Şiro), İstanbul: Türkmen Kitabevi. Türkay, C. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak ve Aşiretler. İstanbul: İşaret Yayınları. Üzüm, İ. (2002). ‟Kızılbaş’’. TDV İslam Ansiklopedisi, C.XV: 546-557. Yasar, A. Hüseyin H. (2013). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, I-II. Cilt. Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları.
• III-İnternet Siteleri https://www.turkcebilgi.com 03-12-2019 Tarihinde Saat