Türkiye’de Vergi Denetiminde Etkinlik; Dolayli ve Dolaysiz Vergiler Bağlaminda İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 161 - 172, 30.06.2022

Serkan Gündoğdu

https://doi.org/10.52835/19maysbd.1112677

Öz

Vergi kavramı devletlerin kamu harcamalarını finanse etmek üzere vatandaşlarından karşılıksız olarak aldıkları kamusal gelir olarak tanımlanmaktadır. Türk Vergi Sistemi’nde vergiler, dolaylı ve dolaysız vergi olmak üzere iki ana başlıkta tasnif edilmektedir. Etkin bir vergi denetimi devletin kamu harcamalarının finansmanı için gerekli gelirin elde edilmesi, kamusal hizmetlerin aksatılmadan sürdürülmesi ve her bir vergi mükellefinin kamu harcamalarının finansmanına adaletli bir biçimde katılımının sağlanması bakımından önem taşımaktadır. Çalışmada özetle; Türkiye’de vergi denetiminde etkinlik kavramı açıklanarak vergi denetiminde etkinliği belirleyen faktörlere yer verilmekte ve etkinliğin sağlanabilmesi için alınabilecek tedbirler açıklanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda; Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın faaliyet raporlarından alınan geçmiş yıllara ait istatistiksel veriler üzerinden merkezi yönetim vergi gelirleri içerisinde dolaylı ve dolaysız vergi ağırlıkları ile vergi incelemelerinin vergi türü bazında sonuçları dikkate alınarak vergi denetiminde etkinliği artıracak hususlar vurgulanmaktadır. Sonuç olarak vergi gelirleri içerisinde dolaylı vergilerin ağırlığının vergi denetiminin etkinliğini azalttığı kabul edilerek mükellefler üzerindeki dolaylı vergi yükünün hafifletilmesi ve dolaysız vergilerin ağırlık kazanması gerektiği savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

vergi, vergi denetimi, vergi denetiminde etkinlik, dolaylı vergi, dolaysız vergi

Efficiency in Tax Control in Turkey; Analysis in The Context Of Indirect And Direct Taxes

Öz

The concept of tax is defined as the public income that states receive from their citizens to finance public expenditures. In the Turkish Tax System, taxes are classified under two main headings as direct and indirect taxes. An effective tax audit is important in terms of obtaining the necessary income for the financing of the state's public expenditures, maintaining the public services without interruption, and ensuring the fair participation of each taxpayer in the financing of public expenditures. In summary, in the study; By explaining the concept of efficiency in tax auditing in Turkey, the factors that determine efficiency in tax auditing are included and the measures that can be taken to ensure efficiency are explained. In accordance with this purpose; Considering the direct and indirect tax weights within the central government tax revenues, and the results of tax inspections on the basis of tax type, based on the statistical data of previous years obtained from the activity reports of the Ministry of Treasury and Finance, the issues that will increase the efficiency in tax auditing are emphasized. As a result, it has been argued that the weight of indirect taxes in tax revenues reduces the effectiveness of tax auditing and that the indirect tax burden on taxpayers should be alleviated and direct taxes should gain weight.

Anahtar Kelimeler

tax, tax audit, efficiency in tax audit, indirect tax, direct tax.

Kaynakça

• Aktan, C, Dileyici, D, Vural, İ.Y. (2004). Kamu Maliyesinde Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Arslantaş, S. (2021). Türk Vergi Sisteminde Ücret Gelirlerinin Vergilendirilmesinin Vergilemede Adalet İlkesi Açısından Değerlendirilmesi ve Bir Model Önerisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı.
• Aydın, B. (2006). Türkiye'deki Kayıt Dışı Ekonomide Vergi Denetiminin Önemi. İstanbul: Şafak Matbaacılık.
• Daloğlu, P. Ülker M.S. (2019). Muhasebe ve Kapitalizm; Tanzimat Dönemi İktisadi Zihniyeti ve Şirket-İ Hayriye Muhasebe Düzeni. Mali Cozum Dergisi/Financial Analysis 29, 156.
• Daloğlu, P. (2020a). 1950’lerden 1980’lere Türk Girişimcisinin Muhasebe Bilgisine Verdikleri Önem ve Değişen Dürüstlük Algısı Çerçevesinde Denetim İlişkileri. Muhasebe ve Denetime Bakış,20.61: 279-294.
• Daloğlu P. (200b). İç Kontrol ve Kurumsal Risk Yönetimi Aktörleri Bağlamında Kurumsal Girişimcilikte Risk Kontrolü. Sosyal Bilimler Perspektifi ile Girişimcilik, İstanbul: Nobel Yayıncılık, 285-302
• Devlet Planlama Teşkilatı. (2001). Vergi Özel Komisyonu Raporu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: DPT
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2007). Tüm Yönleriyle Vergi İncelemesi. https://www.gib.gov.tr/fileadmin/beyannamerehberi/tum_yonleriyle_vergi_incelemesi.pdf (07.11.2020).
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2016). 2016 Yılı Merkezi Yönetim Gelirleri. https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_44.xls.htm (30.12.2020).
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2018). 2018 Yılı Merkezi Yönetim Gelirleri. https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_46.xls.htm (30.12.2020).
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2019). 2019 Yılı Merkezi Yönetim Gelirleri. https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_47.xls.htm (30.12.2020).
• Gümüş, T. (2000). Dışsallık ve Kayıtdışı Ekonomi Kavramına İlişkin Bir Değerlendirme. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2.3, 63-70.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı 2020, 30 Aralık). 2019 Yılı Faaliyet Raporu https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/07/Hazine-ve-Maliye Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-2019-Y%C4%B1l%C4%B1-%C4%B0dare-Faaliyet-Raporu-1.pdf
• Gökmen N, Güleç, A. (2001). Gelir İdaresi ve Vergi Denetiminde Etkinlik ve Verimlilik Nasıl Sağlanır?. Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:238.
• Özel, S. (1998). Kayıt Dışı Ekonomi Kavramı Sorunları ve Çözüm Önerileri. Yaklaşım Dergisi.
• Özpehriz, N. (2011). Maliye Politikası Üzerinde Doğuran Demokrasi Etkisi. Vergi Dünyası.
• Özker, A.N. (2002). Vergi Denetiminde Fonksiyonel Yapı ve Denetime Özgü Beklentiler. Akdeniz İİBF Dergisi, 2.4 ,172-186.
• Sarı, B. (2016). Türkiye'de Tarım Kesiminde Vergi Uyumu, Vergi Bilinci ve Tarım Kesiminin Vergilendirilmesi: Malatya Merkez İlçe Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale:
• Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vergi Denetmenleri Derneği. (2003). Türk Vergi Yönetiminde Etkinlik Arayışları Kapsamında Vergi İdaresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılması Raporu. Ankara.
• ergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Yönetmeliği