Birinci Dünya Savaşı’nda Hayırseverlik ve Seferberlik: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin 1917 Mekteb-i Sultânî Sergisi

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 105, 33 - 54, 10.05.2022

Murat Yolun

https://doi.org/10.33419/aamd.1114092

Öz

Hilâl-i Ahmer, Donanma ve Müdafaa-i Milliye cemiyetleri ile birlikte sivil yaşamda etkin olan ve askerî amaçlar doğrultusunda faaliyet gösteren bir cemiyet idi. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Mekteb-i Sultânî’de 1917’nin Şubat ayında tertip ettiği sergi, cephe gerisinde sivil yaşamın bu tarz cemiyetler vasıtasıyla nasıl seferber edildiğini göstermesi bakımından önemli bir etkinliği temsil etmektedir. Serginin hazırlanmasında Doktor Besim Ömer Paşa’nın çok büyük bir emeği geçmiş olup İsmail Canbulat gibi İttihat ve Terakki’nin önde gelenlerinin de serginin gerçekleştirilmesine büyük bir katkısı olmuştur. Sergide sadece Osmanlı Hilâl-i Ahmer’i değil, Alman ve Avusturya Salib-i Ahmer (Kızılhaç) teşkilatları da yer almıştır. Sergi bir yandan Cemiyetin yararlılığını ve gelişmişliğini gösterirken öte yandan da savaşın kurumsal deneyiminin medikal boyutunu ve hatta yer yer savaş deneyiminin görsel olarak kurgulanmış halini toplamda iki yüz bin ziyaretçiye aktardı.
Sergide teşhir edilen eşyalar arasında tıbbi araç-gereç, tedavilerde kullanılan aletler, Cemiyetin sağlık hizmetlerini gösteren muhtelif fotoğraflar yer aldı. Ancak bu sergideki objeler, savaşın yol açtığı trajedi ve yıkımı içermeyen sterilize bir gerçeklik sunmaktaydı.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Seferberlik, Sergi

Charity and Mobilization in the First World War: 1917 Exhibition of the Ottoman Red Crescent Society in Galatasaray High School

Öz

The Red Crescent Society was effective in civil life as well as the Society for the Ottoman Navy, and the Society for National Defense. The exhibition that the Ottoman Red Crescent Society organized in Galatasaray High School in February 1917 during the First World War was an important event in terms of how civil life on the home front was mobilized by such societies. During the preparation phase, Besim Ömer Pasha labored over, and the leading members of the Union and Progress like İsmail Canbulat had a great contribution to its preparation. Not only the Ottoman Red Crescent Society, but also German and Austrian Red Crosses were involved in the exhibition. While displaying the efficacy and development of the society, this exhibition conveyed the medical dimension of the intuitional war experience, and even visually configured version of the war experience, to 200,000 visitors. The objects displayed in the exhibition were medical equipment, devices for healing, some photographs capturing medical services of the society. Nevertheless, the objects in this exhibition featured a sterilized reality that did not include the tragedy and destruction brought about by the war.

Anahtar Kelimeler

Red Crescent Society, First World War, Exhibition, Mobilization, Committee Union and Progress

Kaynakça

• 1335 (1919) Senesinde Münakid Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umumisi Heyet-i Muhteremesine Takdim Edilen 1330-1334 (1914-1918) Senelerine Ait Merkez-i Umumi Raporu, İstanbul Matbaa-i Orhaniye, 1335.
• Bardakçı, Murat, İttihadçı’nın Sandığı, Türkiye İş Bankası, İstanbul 2014.
• Besim Ömer Paşa’nın Hatıra Albümü, Haz. Adnan Ataç, Roche Yayınları, İstanbul 2011.
• Brandt, Susanne, “The Memory Makers: Museums and Exhibitions of the First World War”, History and Memory, C VI, S I, 1994, s.95-122.
• Çapa, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti 1914-1925, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2010.
• Çeliktemel-Thomen, Özde, “Film/Cinemas (Ottoman Empire)”, 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, Ed. by Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson, issued by Freie Universität Berlin, Berlin 2019-11-05. DOI: 10.15463/ie1418.11427.
• Doktor Besim Ömer, Dokuzuncu Washington Salib-i Ahmer Konferansına Memuriyetim, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1328.
• Doktor Mehmed Ali, İlk Hilâl-ı Ahmer Sergisi: Serginin Hidematı ve Hesabatına Dair Rapor, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1333.
• Galatasaray’da Tertip ve Kuşad Olunan İlk Hilâl-ı Ahmer Sergisi Rehberi, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1332.
• Glassford, Sarah, Mobilizing Mercy: A History of the Canadian Red Cross, McGill-Quen’s University Press, Montreal; Kingston; Londra; Chicago 2017.
• Hacker, Barton C., Vining, Margaret, “Military Museums and Social History”, Does War Belong in Museums?: The Representation of Violence in Exhibitions, Ed. Wolfgang Muchitsch, Transcript Verlag, Bielefeld 2014.
• Hutchinson, John F., Champions of Charity: War and the Rise of the Red Cross, Westview Press, Boulder 1996.
• Kızılay Arşiv Belgelerinde Birinci Dünya Savaşı, Haz. Recep Karacakaya, Zekai Mete, Hamdi Genç, Faruk Bal, İstanbul Medeniyet Üniversitesi-Türk Kızılayı, İstanbul 2018.
• Osmanlı Hilâl-ı Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi 3. Takvim, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul Rumî 1331-1915.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1330.
• Özbek, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar, Meşrutiyet 1876-1914, İletişim, İstanbul 2002.
• Servet-i Fünun, S 1358, 23 Ağustos 1333 (5 Zilkade 1335).
• Tanin, S 2925, 2 Şubat 1917 (20 Kânunusani 1332) (9 Rebiyülahir 1335).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. KMS., 42-17, Hicrî 29/01/1335- 25 Kasım 1916.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. MKT., 1221-87, Hicri 29/02/1335.
• Wellington, Jennifer, Exhibiting War: The Great War, Museums, and Memory in Britain, Canada and Australia, Cambridge University Press, Cambridge 2017.
• Winter, Jay, “Museum and the Representation of War”, Museum and Society, C X, S 3, Kasım 2012, s.150-163.
• Zürcher, Erik Jan, Millî Mücadelede İttihatçılık, Çev. Nüzhet Salihoğlu, Bağlam Yayınları, İstanbul 1987.