İşgal İstanbul’unda Fransız Millî Bayramı Kutlamaları (1919-1923)

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 431 - 472, 01.11.2022

Pınar Tuna

https://doi.org/10.33419/aamd.1195864

Öz

Bu çalışmada, 1919-1923 yılları arasında İşgal İstanbul’unda gerçekleştirilen Fransız Millî Bayramı kutlamaları tarihsel araştırma yöntemi kapsamında incelenmiştir. İtilaf Devletleri, başkent İstanbul’u Mondros Mütarekesi uyarınca 13 Kasım 1918’de fiilen, 16 Mart 1920’de ise resmen işgal etmiştir. İstanbul’un işgal altında bulunduğu sırada yaşanan önemli gelişmelerden biri de Fransız Millî Bayramı kutlamalarıdır. 1919-1923 yılları arasında belirli bir program dâhilinde gerçekleştirilen bu kutlamalarda çeşitli etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda öncelikle fener alayları düzenlenmiş ve İtilaf Devletleri subaylarının da izleyici olarak katıldığı askerî geçit törenleri yapılmıştır. Ayrıca düzenli bir şekilde Fransız elçiliğinde kabul törenleri gerçekleştirilmiştir. Bu törenlerde Fransız yetkilileri günün anlamına yönelik konuşmalar yapmış ve bazı siyasi mesajlar da vermişlerdir. Böylece Fransızlar işgalci bir güç olarak askerî birlikleriyle âdeta bir güç gösterisi yaptıkları gibi kutlamalar üzerinden siyasi propaganda da bulunmuşlardır. Buna karşılık Fransız Millî Bayramı kutlamalarına hiçbir Türk yetkilisi katılmamıştır. Bununla birlikte bayram törenleri İstanbul basınına ayrıntılı bir şekilde yansımıştır. Bu çerçevede törenlere yönelik haber ve izlenimler aktarılmış ve çeşitli siyasi değerlendirmelere yer verilmiştir. Bu değerlendirmelerde, öncelikle Fransız İhtilali’nin tarihçesine ve evrensel düzeydeki kazanımlarına değinilmiştir. Bu kapsamda ihtilalin önemi ile hürriyet, adalet, eşitlik, kardeşlik ve İnsan Hakları Beyannamesi gibi evrensel kazanımları öne çıkarılmıştır. Ayrıca Fransız Millî Bayramı’nın sadece Fransa’nın değil bütün medeni ülkelerin ortak bayramı olduğu dile getirilmiştir. Yapılan değerlendirmelerde öne çıkan bir konu da Türk-Fransız ilişkileridir. Bu konuda, Türk-Fransız ilişkilerinin önemi vurgulanmış ve Fransız İhtilali ile Türk İnkılabı arasındaki benzerliğe işaret edilmiştir. Bu doğrultuda 1919-1922 yıllarındaki Fransız Millî Bayramı kutlamaları basında olumlu bir şekilde ele alınmakla birlikte, 1923 yılına gelindiğinde Fransızların İstanbul’da bir bayram kutlaması yapması eleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

14 Temmuz, Fransız İhtilali, Fransız Millî Bayramı, General Charpy, General Pellé, İstanbul, Taksim Meydanı, Türk İnkılabı

French National Holiday Celebrations in Occupied Istanbul (1919-1923)

Öz

In this study, the French National Holiday celebrations held in Occupied Istanbul between 1919 and 1923 were examined within the scope of historical research method. The Entente Powers actually occupied the capital city, Istanbul, on 13 November 1918, and officially occupied it on 16 March 1920, in accordance with the Armistice of Mudros. One of the important developments that took place during the occupation of Istanbul was the French National Holiday celebrations. Various activities were carried out in these celebrations, which were held within a certain program between 1919 and 1923. In this context, first of all, lantern regiments were organized and military parades were held in which the Entente Powers’ officers participated as spectators. In addition, reception ceremonies were held regularly at the French embassy. In these ceremonies, French officials made speeches about the meaning of the day and gave some political messages. Thus, the French, as an occupying power, made a show of power with their military units, and also made political propaganda through celebrations. On the other hand, no Turkish officials attended the French National Holiday celebrations. However, the festive ceremonies were reflected in the Istanbul press in detail. In this context, news and impressions about the ceremonies were conveyed and various political evaluations were included. In these evaluations, first of all, the history of the French Revolution and its achievements at the universal level are mentioned. In this context, the importance of the revolution and its universal achievements such as freedom, justice, equality, fraternity and the Declaration of Human Rights were highlighted. It has also been stated that the French National Holiday is not only the common holiday of France, but also of all civilized countries. Another prominent issue in the evaluations is the Turkish-French relations. In this regard, the importance of Turkish-French relations was emphasized and the similarity between the French Revolution and the Turkish Revolution was pointed out. In this direction, although the French National Holiday celebrations in 1919-1922 were dealt with positively in the press, it was criticized that the French celebrated a feast in Istanbul in 1923.

Anahtar Kelimeler

14 July, French Revolution, French National Holiday, General Charpy, General Pellé, Istanbul, Taksim Square, Turkish Revolution

Kaynakça

• Akşam, 14 Temmuz 1336/1920.
• Akşam, 13 Temmuz 1337/1921.
• Akşam, 14 Temmuz 1337/1921.
• Akşam, 13 Temmuz 1338/1922.
• Akşam, 14 Temmuz 1338/1922.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1975.
• Alemdar, 13 Temmuz 1335/1919.
• Alemdar, 15 Temmuz 1335/1919.
• Alemdar, 13 Temmuz 1336/1920.
• Alemdar, 14 Temmuz 1336/1920.
• Alemdar, 15 Temmuz 1336/1920.
• Batur, Afife, “Union Française”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın Ortak Yayını, İstanbul 1994.
• Bozkurt, Abdurrahman, “İstanbul’da İşgal Yönetimi”, 100. Yılında İstanbul’un İşgal Günleri, 3. Baskı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul 2021, s.103-153.
• Criss, Bilge, İşgal Altında İstanbul: 1918-1923, Çev. Ahmet Kaçmaz, 8. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Dersaadet, 13 Temmuz 1336/1920.
• Dersaadet, “14 Temmuz”, Dersaadet, 14 Temmuz 1336/1920.
• Dersaadet, 15 Temmuz 1336/1920.
• Hakkı Tarık, “Fransızların Günü”, Vakit, 14 Temmuz 1339/1923, s.1.
• Hüseyin Şükrü, “14 Temmuz”, Tercüman-ı Hakikat, 14 Temmuz 1338/1922, s.2.
• İkdam, 10 Temmuz 1335/1919.
• İkdam, 13 Temmuz 1335/1919.
• İkdam, 15 Temmuz 1335/1919.
• İkdam, 15 Temmuz 1336/1920.
• İkdam, 10 Temmuz 1337/1921.
• İkdam, 14 Temmuz 1337/1921.
• İkdam, 15 Temmuz 1337/1921.
• İkdam, 16 Temmuz 1337/1921.
• İkdam, 13 Temmuz 1338/1922.
• İkdam, 14 Temmuz 1338/1922.
• İkdam, 15 Temmuz 1338/1922.
• İkdam, 15 Temmuz 1339/1923.
• İleri, 14 Temmuz 1335/1919.
• İleri, 14 Temmuz 1336/1920.
• İleri, 15 Temmuz 1336/1920.
• İleri, 13 Temmuz 1337/1921.
• İleri, 14 Temmuz 1337/1921.
• İleri, 15 Temmuz 1337/1921.
• İleri, 14 Temmuz 1338/1922.
• İleri, 15 Temmuz 1338/1922.
• İleri, 20 Temmuz 1338/1922.
• İleri, 13 Temmuz 1339/1923.
• İleri, 14 Temmuz 1339/1923.
• İleri, 15 Temmuz 1339/1923.
• Memleket, 15 Temmuz 1335/1919.
• Mim. Rı, “14 Temmuz Efrencî”, İleri, 14 Temmuz 1335/1919, s.1.
• Necmeddin Sadık, “14 Temmuz”, Akşam, 14 Temmuz 1338/1922, s.1.
• Peyam-ı Sabah, 13 Temmuz 1336/1920.
• Peyam-ı Sabah, 14 Temmuz 1336/1920.
• Peyam-ı Sabah, 15 Temmuz 1336/1920.
• Peyam-ı Sabah, 12 Temmuz 1337/1921.
• Peyam-ı Sabah, 13 Temmuz 1337/1921.
• Peyam-ı Sabah, 14 Temmuz 1337/1921.
• Peyam-ı Sabah, 15 Temmuz 1337/1921.
• Peyam-ı Sabah, 13 Temmuz 1338/1922.
• Peyam-ı Sabah, 14 Temmuz 1338/1922.
• Peyam-ı Sabah, 15 Temmuz 1338/1922.
• Refi‘ Cevad, “Hürriyet Bayramı”, Alemdar, 24 Temmuz 1335/1919, s.1.
• Sabah, 12 Temmuz 1335/1919.
• Sabah, 13 Temmuz 1335/1919.
• Sabah, 14 Temmuz 1335/1919.
• Sabah, 15 Temmuz 1335/1919.
• Salman Bolat, Bengül, Milli Bayram Olgusu ve Türkiye’de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1923-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2012.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I (Açıklamalı Kronoloji): Mondros’tan Erzurum Kongresi’ne (30 Ekim 1918-22 Temmuz 1919), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV (Açıklamalı Kronoloji): Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• Sonyel, Salâhi R., “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Batı Siyasamız (Nisan 1920-Mart 1921)”, Belleten, Cilt XLV/1, S 177, Ankara 1981, s.327-417.
• Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1921-1984)”, Belleten, C XLVII, S 188’den Ayrı Basım, Ankara 1984, s.959-1044.
• Soysal, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Sunata, İ. Hakkı, İstanbul’da İşgal Yılları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
• Sükan, Bige, “Millî Mücadele Döneminde Türk-Fransız İlişkileri”, 90. Yılında Millî Mücadele Sempozyumları, Bildiriler, Yay. Haz. H. Aytuğ Tokur, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2011, s.149-168.
• Sükan, Bige, “Millî Mücadele Döneminde Türk-Fransız İlişkileri”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/milli-mucadele-doneminde-turk-fransiz-iliskileri/, Erişim Tarihi: 11.06.2022.
• Tanin, 14 Temmuz 1339/1923.
• Tasvir-i Efkâr, 15 Temmuz 1335/1919.
• Temel, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• Tercüman-ı Hakikat, 14 Temmuz 1335/1919.
• Tercüman-ı Hakikat, 13 Temmuz 1336/1920.
• Tercüman-ı Hakikat, 14 Temmuz 1336/1920.
• Tercüman-ı Hakikat, 14 Temmuz 1337/1921.
• Tercüman-ı Hakikat, 13 Temmuz 1338/1922.
• Tercüman-ı Hakikat, 14 Temmuz 1338/1922.
• Tercüman-ı Hakikat, 15 Temmuz 1338/1922.
• Tevhid-i Efkâr, 13 Temmuz 1337/1921.
• Tevhid-i Efkâr, 14 Temmuz 1337/1921.
• Tevhid-i Efkâr, 15 Temmuz 1337/1921.
• Tevhid-i Efkâr, 13 Temmuz 1338/1922.
• Tevhid-i Efkâr, 15 Temmuz 1338/1922.
• Tevhid-i Efkâr, 13 Temmuz 1339/1923.
• Tevhid-i Efkâr, 14 Temmuz 1339/1923.
• Tevhid-i Efkâr, 15 Temmuz 1339/1923.
• Tuna, Serkan, Her Devrin Bayramı Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Meşrutiyet Bayramı (1909-1935), Derlem Yayınları, İstanbul 2010.
• Tunçay, Mete, “Mütareke İstanbul’u (1918-1923)”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi-Siyaset ve Yönetim-I, C 2, İstanbul 2015, s.242-251.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi I, İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Bilgi Yayınevi, Ankara 1991.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi II, Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara 1998.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Asayiş Kalemi, 15/105, H-18-10-1337.
• Uslu, Ateş, “Yurttaşlığa Dayalı Ulus ve Ötesi: Fransa’da Ulus ve Ulusçuluk (XIX.-XX. Yüzyıl)”, Mülkiye Dergisi, C 37, S 4, Ankara 2013, s.79-117.
• Vakit, 10 Temmuz 1335/1919.
• Vakit, 12 Temmuz 1335/1919.
• Vakit, 13 Temmuz 1335/1919.
• Vakit, 14 Temmuz 1337/1921.
• Vakit, 13 Temmuz 1338/1922.
• Vakit, 15 Temmuz 1338/1922.
• Vakit, 12 Temmuz 1339/1923.
• Vakit, 14 Temmuz 1339/1923.
• Vakit, 15 Temmuz 1339/1923.
• Vatan, 14 Temmuz 1339/1923.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Yeni Şark, 13 Temmuz 1338/1922.
• Yeni Şark, 14 Temmuz 1338/1922.
• Yeni Şark, 15 Temmuz 1338/1922.
• Zaman, 10 Temmuz 1335/1919.
• Zaman, 15 Temmuz 1335/1919.