Bir Cumhuriyet Aydını: Cihad Baban’ın Gazeteciliği ve Siyasal Yaşamı

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 651 - 698, 01.11.2022

Bilal Altan

https://doi.org/10.33419/aamd.1195915

Öz

Irak’ın Süleymaniye şehri köklü ailelerinden Babanlar/Babanzadeler ailesinden gelen Cihad Baban, Cumhuriyet Dönemi’nde yetişmiş, önemli ve iz bırakan aydınlardan biridir. Mensubu bulunduğu Babanlar, Osmanlı Devleti’nin son döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nde değişik ve yüksek mevkilerde bulunmuşlardır. Baban’ın ortaöğrenimi sırasında amatörce başlayan gazetecilik hayatı, 1934 yılında profesyonel bir hal almış ve neredeyse vefatına kadar kesintisiz devam etmiştir. İstanbul Hukuk Fakültesini bitiren Baban’ın en ağır basan özelliği donanımlı ve işin ehli bir gazeteci olmasıydı. Bu özelliği doğrultusunda gazeteciliği bir yaşam biçimi olarak özümseyen Baban, birçok gazetenin kuruluşunda öncü olmuş, hem kuruluşunda bulunduğu gazetelerde hem de diğer kimi gazetelerde başyazarlık yapmış, ayrıca değişik görevler ifa etmiştir. Gazeteciliği kadar olmasa da siyasi yaşamı ile de dikkat çeken Baban ikisi İstanbul, ikisi İzmir ve biri Çanakkale’den olmak üzere beş dönem milletvekili seçilmiş, iki defa da bakanlık koltuğuna oturmuştur. Bağımsız ancak Demokrat Parti yakınlığı ile başlayan siyasal yaşamında Hürriyet Partisi’nin ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin de önemli bir yeri vardır. 1946’dan 1960’ların sonuna kadar siyasetin içerisinde aktif bir şekilde bulunmuştur. 27 Mayıs 1960 Darbesi’nden sonra Basın-Yayın ve Turizm Bakanlığına getirilmiştir. Türkiye’nin dış siyasetinde de kendisine birçok kez sorumluluk yüklenilen Baban, 1970’lerde aktif rol üstlenmemiştir. 12 Eylül 1980 Darbesi sürecinde Kültür Bakanlığı ile siyasete yeniden aktif dönüş yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cihad Baban, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Hürriyet Partisi, Muhalefet, Tasvir-i Efkâr Gazetesi, Tasvir Gazetesi

An Intellectual of the Republic: Cihad Baban’s Journalism and Political Life

Öz

Cihad Baban, who comes from the Babanlar/Babanzadeler family, one of the deep-rooted families of the Iraqi city of Sulaymaniyah, is one of the important and influential intellectuals who grew up in the Republican Period. The Babans, of whom he was a member, held different and high positions in the last period of the Ottoman Empire and the Republic of Türkiye. Cihad Baban's journalism life, which started as an amateur during his secondary education, turned professional in 1934 and continued almost uninterruptedly until his death. The most dominant feature of Baban’s, who graduated from Istanbul Faculty of Law, was that he was a well-equipped and competent journalist. In line with this feature, Baban, who adopted journalism as a way of life, became a pioneer in the establishment of many newspapers, worked as an editorial writer both for the newspapers he founded and for some other newspapers, and also performed various tasks. Not as much as his journalism, but also with his political life, Baban was elected five terms as a member of parliament, twice from Istanbul, twice from Izmir and once from Çanakkale, and sat in the ministerial seat twice. The Freedom Party and the Republican People's Party also have an important place in his independent political life, which started with the closeness to the Democrat Party. He was active in politics from 1946 till the end of the 1960s. After the May 27, 1960 Coup, he was brought to the Ministry of Press, Broadcasting and Tourism. Baban, who was given responsibilities many times in Türkiye's foreign policy, did not play an active role in the 1970s. During the 12 September 1980 Coup, he made an active return to politics with the Ministry of Culture.

Anahtar Kelimeler

Cihad Baban, Cihad Baban, Democrat Party, Freedom Party, Tasvir-i Efkâr Newspaper, Tasvir Newspaper, Opposition, Republican People's Party

Kaynakça

• Akis, C VII, S 110, Yıl 3, 16 Haziran 1956.
• Akis, C VIII, S 129, Yıl 3, 27 Ekim 1956.
• Akis, C VIII, S 129, Yıl 3, 27 Ekim 1956.
• Akis, C VIII, S 130, Yıl 3, 3 Kasım 1956.
• Akis, C VIII, S 181, Yıl 3, 10 Kasım 1956.
• Akis, C VIII, S 132, Yıl3, 17 Kasım 1956.
• Akis, C VIII, S 138, Yıl 3, 29 Aralık 1956.
• Akis, C IX, S 139, Yıl 3, 5 Ocak 1957.
• Akis, C IX, S 147, Yıl 3, 2 Mart 1957.
• Akis, C IX, S 154, Yıl 3, 20 Nisan 1957.
• Akis, C X, S 159, Yıl 4, 25 Mayıs 1957.
• Akis, C X, S 172, Yıl 4, 24 Ağustos 1957.
• Akis, C XII, S 193, Yıl 4, 18 Ocak 1958.
• Akis, C XIII, S 208, Yıl 4, 3 Mayıs 1958.
• Akis, C XIV, S 227, Yıl 5, 13 Eylül 1958.
• Akis, C XIV, S 242, Yıl 5, 21 Şubat 1959.
• Akis, C XVIII, S 307, Yıl 6, 6 Temmuz 1960.
• Akis, C XIX, S 318, Yıl 6, 19 Eylül 1960.
• Akis, C XIX, S 326, Yıl 6, 31 Ekim 1960.
• Akis, C XX, S 336, Yıl 6, 5 Aralık 1960.
• Akis, C XX, S 350, Yıl 6; 13 Mart 1961.
• Akis, C XXII, S 372, Yıl 8, 14 Ağustos 1961.
• Akis, C XXII, S 375, Yıl 8, 4 Eylül 1961.
• Akis, C XXIV, S 420, Yıl 9, 16 Temmuz 1962.
• Akis, C XXVII, S 459, Yıl 9, 13 Nisan 1963.
• Akis, C XXVII, S 464, Yıl 10, 18 Mayıs 1963.
• Akis, C IV, Yıl S 53, 2, 14 Mayıs 1955.
• Akis, C XXXI, S 544, Yıl 11, 23 Ekim 1964.
• Akis, C XXXIV, S 598, Yıl 12, 4 Aralık 1965.
• Akis, C XXXV, S 616, Yıl 12, 9 Nisan 1966.
• Akis, C XXXVII, S 662, Yıl 13, 25 Şubat 1967.
• Akis, S 8, 3 Temmuz 1954.
• Akşam, 25 Kasım 1941.
• Akşam, 5 Şubat 1942.
• Akşam, 19 Nisan 1942.
• Akşam, 24 Temmuz 1946.
• Akşam, 14 Eylül 1946.
• Akşam, 13 Aralık 1947.
• Akşam, 14 Aralık 1948.
• Akşam, 28 Aralık 1948.
• Akşam, 30 Mayıs 1949.
• Akşam, 26 Haziran 1949.
• Akşam, 25 Temmuz 1949.
• Akşam, 7 Eylül 1949.
• Akşam, 12 Ekim 1949.
• Akşam, 21 Haziran 1952.
• Akşam, 25 Şubat 1954.
• Akşam, 13 Şubat 1955.
• Akşam, 5 Haziran 1956.
• Altan, Bilal, Kürdistan Teâlî Cemiyeti: Kuruluş, Amaç ve Faaliyetler, Mardin Artuklu Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mardin 2017.
• Aydın, Suavi, Taşkın, Yüksel, 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2020.
• Baban, Cihad, Çörçil, Okat Yayınevi, Ankara 1965.
• Baban, Cihad, “İşbirliği Ama Nasıl”, Meydan Dergisi, S 567, Mart 1979, s.15-17.
• Baban, Cihad, İsa Öncesinden Günümüze Kadar Çin Tarihi, İstanbul 1983, s.291.
• Baban, Cihad, “Hocam ve Amcam Şükrü Baban”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Ord. Prof. Şükrü Baban’a Armağan, C 40, S 1-4, 1984, s.3-10.
• Bukarlı, Edip, 19. Yüzyıl Osmanlı Devlet Adamı Babanzade Mustafa Zihni Paşa’nın Hayatı ve İlmi Kişiliği, Libra Yayınları, İstanbul 2019.
• Cumhuriyet, 4 Ağustos 1939.
• Cumhuriyet, 30 Kasım 1941.
• Cumhuriyet, 18 Aralık 1941.
• Cumhuriyet, 4 Ocak 1942.
• Cumhuriyet, 8 Ocak 1942.
• Cumhuriyet, 10 Ocak 1942.
• Cumhuriyet, 18 Şubat 1942.
• Cumhuriyet, 4 Haziran 1942.
• Cumhuriyet, 15 Kasım 1944.
• Cumhuriyet, 4 Aralık 1944.
• Cumhuriyet, 20 Aralık 1944.
• Cumhuriyet, 1Mart 1945.
• Cumhuriyet, 17 Mart 1945.
• Cumhuriyet, 29 Mart 1945.
• Cumhuriyet, 1 Nisan 1945.
• Cumhuriyet, 20 Nisan 1945.
• Cumhuriyet, 13 Ocak 1946.
• Cumhuriyet, 13 Haziran 1946.
• Cumhuriyet, 14 Temmuz 1946.
• Cumhuriyet, 17 Temmuz 1946.
• Cumhuriyet, 24 Temmuz 1946.
• Cumhuriyet, 30 Temmuz 1946.
• Cumhuriyet, 13 Ağustos 1946.
• Cumhuriyet, 12 Mart 1947.
• Cumhuriyet, 23 Mart 1947.
• Cumhuriyet, 24 Mayıs 1947.
• Cumhuriyet, 19 Temmuz 1947.
• Cumhuriyet, 30 Temmuz 1947.
• Cumhuriyet, 2 Ağustos 1947.
• Cumhuriyet, 4 Ocak 1949.
• Cumhuriyet, 27 Ocak 1949.
• Cumhuriyet, 14 Ocak 1950.
• Cumhuriyet, 30 Kasım 1956.
• Cumhuriyet, 27 Ekim 1969.
• Cumhuriyet, 4 Kasım 1969.
• Cumhuriyet, 11 Ocak 1972.
• Cumhuriyet, 2 Haziran 1972.
• Cumhuriyet, 14 Ağustos 1972.
• Cumhuriyet, 11 Eylül 1972.
• Çankaya, Mücellidoğlu Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, I. Cilt, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
• Çankaya, Mücellidoğlu Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, II. Cilt, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
• Demir, Fevzi, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• Edmonds, C. J., Kürtler, Türkler ve Araplar, Çev. Serdar Şengül, Serap Ruken Şengül, Avesta Yayınları, İstanbul 2003.
• Gün, Fahrettin, Babanzâde Ahmed Naîm Hayatı ve Eserleri, Beyan Yayınları, İstanbul 2016.
• Haber, 11 Nisan 1942.
• Hansu, Hüseyin, Babanzâde Ahmed Naim, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2018.
• Helvacı, Perihan, Gazeteci ve Siyasetçi Kimliğiyle Cihat Baban, Galatasaray Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/137542/001640953010.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 03.01.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/147914/001519996006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 03.01.2022.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/149436/001518616006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 03.01.2022.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/149438/001518613006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi, 29.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/149662/001518642006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 30.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/152587/001524281006.pdf?sequence=2&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 03.01.2022.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/158686/001518617006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 30.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/158939/001518641006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 29.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/158984/001518636006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 30.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/168095/001518618006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 29.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/168267/001518621006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi, 29.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/168402/001518634006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 29.12.2021.
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/173906/001518622006.pdf?sequence=3&isAllowed=y, Taha Toros Arşivi, Erişim Tarihi: 29.12.2021.
• https://core.ac.uk/reader/402054619, Erişim Tarihi: 28.06.2022.
• Hut, Davut, “II. Meşrutiyet Döneminde Bir Osmanlı Entelektüeli Babanzade İsmail Hakkı (1876-1943)”, Tarihimizden Portreler Osmanlı Kimliği Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı, Ed. Zekeriya Kurşun-Haydar Çoruh, Ordaf Yayınları, İstanbul 2013, s.101-122.
• Hürriyet, 29 Eylül 1984.
• İktisadi Yürüyüş, S 41, Yıl 1941.
• İktisadi Yürüyüş, S 72, Yıl 1942.
• İktisadi Yürüyüş, S 147, Yıl 1946.
• İktisadi Yürüyüş, S 161, Yıl 1946.
• İktisadi Yürüyüş, S 213-216, Yıl 1948.
• Kaftan, Kaws, Baban, Botan, Soran 19. Yüzyıl Bölgesel Kısa Kürt Tarihi, Nûjen Yayınları, Çev. Alihan Zerşati, Fuat Cemil, İstanbul 1996.
• Kılıç, Recep, “Babanzâde Ahmed Naîm’in Felsefî Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C 36, 1997, s.297-339.
• Kuran, Ahmed Bedevi, Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• Milliyet, 30 Ağustos 1953.
• Milliyet, 19 Ağustos 1954.
• Milliyet, 13 Şubat 1955.
• Milliyet, 20 Şubat 1957.
• Milliyet, 14 Şubat 1959.
• Milliyet, 31 Mayıs 1981.
• Milliyet, 19 Kasım 1981.
• Milliyet, 29 Eylül 1984.
• Milliyet, 30 Eylül 1984.
• Milliyet, 1 Ekim 1984.
• Milliyet, 28 Eylül 1985.
• Öztürk, Kurtuluş, “Babanzade Ahmed Naim (1872-1934)”, Türkiye’nin Birikimleri-1İlahiyatçılar, Haz. İlke Yayıncılık, İstanbul 2013, s.29-44.
• Son Havadis, 1 Ekim 1984.
• Son Posta, 9 Kasım 1941.
• Son Posta, 24 Kasım 1941.
• Son Posta, 25 Aralık 1941.
• Son Posta, 8 Ocak 1942.
• Son Posta, 12 Nisan 1942.
• Son Posta, 14 Nisan 1942.
• Son Posta, 6 Mayıs 1942.
• Son Posta, 7 Mayıs 1942.
• Son Posta, 20 Aralık 1945.
• Son Posta, 18 Eylül 1948.
• Strohmeier, Martin, Yalçın Heckmann, Lale, Kürtler Tarih Siyaset Kültür, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• Tanin, 12 Ocak 1946.
• Tasvir-i Efkâr, 29 Temmuz 1941.
• Tasvir-i Efkâr, 17 Eylül 1941.
• Tasvir-i Efkâr, 17 Kasım 1941.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 2, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• TBMM Albümü 1920-2010, Cilt 2, Ed. Sema Yıldırım-Behçet Kemal Zeynel, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.1.8.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.1.10.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.1.10.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.1.10.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.2.2.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.4.1.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.4.1.
• TBMM, Tercüme-i Hal, HT. 1417.4.2.
• Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Kültürü, S 67, Yıl 1968, s.527-534.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0, 9/52/31.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2, 157/22/7.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2, 280/31/1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2, 423/285/1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. DUİT. 8/31//1-2, 2 Mart 1911.
• Ulus, 13 Ağustos 1946.
• Ulus, 14 Eylül 1946.
• Ulus, 6 Kasım 1947.
• Ulus, 19 Aralık 1947.
• Ulus, 28 Aralık 1947.
• Ulus, 12 Ocak 1948.
• Ulus, 13 Ocak 1948.
• Ulus, 20 Mart 1948.
• Ulus, 14 Temmuz 1948.
• Ulus, 4 Kasım 1948.
• Ulus, 5 Mayıs 1949.
• Ulus, 11 Ağustos 1949.
• Ulus, 14 Ağustos 1949.
• Ulus, 8 Temmuz 1967.
• Vakit, 5 Şubat 1942.
• Vakit, 7 Mayıs 1942.
• Vakit, 14 Mayıs 1944.
• Vakit, 4 Aralık 1945.
• Vakit, 12 Ocak 1946.
• Vakit, 27 Ocak 1947.
• Vatan, 20 Kasım 1941.
• Vatan, 13 Nisan 1954.
• Vatan, 19 Haziran 1954.
• Yeni İstanbul, 18 Mayıs 1950.
• Yeni İstanbul, 7 Kasım 1950.
• Yeni İstiklâl, 7 Aralık 1966.
• Yeni Sabah, 7 Nisan 1948.
• Yeni Sabah, 11 Nisan 1948.
• Yeni Sabah, 1 Haziran 1948.
• Yeni Sabah, 11 Ocak 1949.
• Yeni Sabah, 14 Ocak 1949.
• Yeni Sabah, 11 Mart 1949.
• Yeni Sabah, 1 Mayıs 1949.
• Yeni Sabah, 7 Mayıs 1949.
• Zafer, 4 Ocak 1950.
• Zafer, 14 Şubat 1950.
• Zafer, 24 Nisan 1950.
• Zafer, 5 Mayıs 1950.
• Zafer, 10 Haziran 1950.
• Zafer, 13 Eylül 1950.
• Zafer, 20 Eylül 1950.