DEDE KORKUT KİTABI’NIN DRESDEN YAZMASINDAKİ “ḲAĠAN” VE GÜNBED YAZMASINDAKİ “ḲAḲAN” KELİMELERİ ÜZERİNE

Yıl 2022, , 685 - 695, 24.10.2022

Hülya Uzuntaş

https://doi.org/10.32953/abad.1162508

Öz

Oğuzların destani mahiyetteki hikâyelerini ihtiva eden Dede Korkut Kitabı’nın ilim âlemince bilinen ilk yazması, Dresden Krallık Kütüphanesinde Henricus Orthobius Fleischer tarafından bulunan Dresden yazmasıdır. Bu yazma bir giriş ve on iki farklı hikâyeyi içermektedir. Dresden yazmasının ardından sırası ile, Dresden yazmasına göre daha az hacimli ve bir giriş ile Dresden yazmasındaki altı hikâyeyi ihtiva eden Vatikan yazması, 22 sayfalık Ankara yazması, 61 sayfalık Günbed yazması ve son olarak da Dresden yazması ile büyük ölçüde paralel olduğu belirtilen, harekeli ve hacimli Bursa yazması bulunmuştur.
Yakın dönemde Dede Korkut Kitabı’nın yeni yazmalarının gün yüzüne çıkması ile Dede Korkut Kitabı üzerindeki çalışmalar yoğunluk kazanmıştır. Bir yandan yeni bulunan yazmalar üzerinde çalışmalar yapılırken diğer yandan mevcut yazmalardaki tereddütlü ibarelerin çözümlenmesi için yeni bulunan yazmalardaki aynılık, benzerlik veya paralelliklerden istifade edilmektedir.
Biz bu çalışmada Dede Korkut Kitabı’nın Dresden yazmasında aslan hayvan isminden önce toplam sekiz kez kullanılan “hiddetli, öfkeli, kızgın” anlamındaki ḳaġan kelimesi ile Günbed yazmasının haşiyesinde “ẓāhir ḳaan ve ḫaḳan dėmekdür. pādişāh maʻnāsına” şeklinde açıklanan ve fil hayvan isminden sonra, aslan hayvan isminden önce birer kez kullanılan ḳaḳan kelimesi arasındaki ilgiyi, başka bir tarihî Türkçe metindeki paralel örnekten de hareketle açıklamaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Kitabı, Dresden Yazması, Günbed Yazması, Ḳaġan/ Ḳaḳan.

Kaynakça

• AYAZLI Özlem, “‘Kağan Aslan’ Söz Öbeğindeki ‘Kağan’ Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine”, IX. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. Bilge Tonyukuk Anısına (Ankara: 26-30 Eylül 2021. Bildiriler), I. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2021, ss. 319-332.
• AZMUN Yusuf, Dede Korkut’un Üçüncü Elyazması. Yeni Soylamalar ve Boylar (Hikâyeler) ile Türkmen Sahra Nüshası. Giriş-Metin-Çeviri-Sözlük-Tıpkıbasım, Kutlu Yayınevi, İstanbul 2019.
• BOLTABAYEV Saidbek, Ali Şir Nevâyî Divanlarının Dibaceleri [Giriş-Metin-Aktarma-Dizin-Tıpkıbasım], Akçağ Yayınları, Ankara 2022.
• ERGİN Muharrem, Dede Korkut Kitabı II: İndeks-Gramer, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
• GÖKYAY Orhan Şaik, Dedem Korkudun Kitabı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• KAÇALİN Mustafa Sinan, Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2017.
• XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü IV (K-N), 3. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
• ÖZÇELİK Sadettin, Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar, I. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• ÖZÇELİK Sadettin, Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin, II. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• SERTKAYA Osman Fikri, “Kitâbı Dede Korkut’ta Basat Okunan İsim Üzerine Yeni Görüşler”, Dede Korkut Kitabı Üzerine Araştırmalar ve İncelemeler, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2020, ss. 141-149.
• TEZCAN Semih, Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2018.
• TULU Sultan, Dede Korkut Oğuznâmesi -Boylar ve Soylamalar- Günümüz Türkçesine Sözlü Çevirisi. Dresden Nüshası ve Günbed-i Kâvus/Türkmensahra El Yazması Esasında, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020.
• TULUM Mertol - TULUM Mehmet Mahur, Dede Korkut-Oğuznameler-Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2016.
• UZUNTAŞ Hülya, “Günbed Yazmasında Fauna”, Dede Korkut’un Günbed Yazması Üzerine Araştırmalar ve İncelemeler, Bilge Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2020, ss. 109-159.