Ömer Seyfettin'in Milliyetçilik Anlayışının Bağlamı, İçeriği ve Temel Motifleri

Yıl 2023, , 363 - 392, 24.10.2023

Aydoğan Kutlu

https://doi.org/10.32953/abad.1333072

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılış döneminde, farklı ideolojilerin rekabet içinde farklı siyasal, toplumsal, kültürel ve hatta iktisadi çözüm önerileri geliştirdiği bir bağlamda yazan Ömer Seyfettin, 20. yüzyıl boyunca en önde gelen hikâyecilerden biri olmuştur. Fazlasıyla döneminin koşulları içinde düşünen ve yazan bir yazarın niçin Cumhuriyet Türkiyesi’nin en önemli, en saygın yazarlarından biri haline geldiği sorusunu kalkış noktası alan bu çalışma, yanıtın edebiyattan çok siyasette, daha açıkçası yazarın milliyetçi ideolojisinde yattığını kabul etmektedir. Bu bağlamda Ömer Seyfettin’in milliyetçilik anlayışını ele alan çalışma, onun aslında dönemsel ihtiyaçlar içinde beliren kavramlarının ve temalarının kendi iç bütünlüğünü ve çelişkilerini araştırmaktadır. Bu bağlamda tarihsel arka planda Osmanlı İmparatorluğu’nun geçirdiği dönüşüm ve Balkan milliyetçiliklerinin gelişerek zafere ulaşması yer alırken; onların tepkisel yansıması olarak ırka ve kana vurgu yapan, devlet karşısında bireyi önemsizleştiren, vatan kavramı belirsiz ama milletler arasında Sosyal Darwinist bir rekabeti ve her milletin kendi mefkûresini gerçekleştirmek için mücadelesini meşrulaştıran bir milliyetçilik vücut bulmaktadır. Bu milliyetçilik anlayışının kendi çelişkilerine ışık tutabilmek için ise kadın, din ve dil gibi kamusal tartışmalardaki yaklaşımları incelenmektedir. Bu konular, farklı ideolojilerin kesişim alanında yer aldığı için ideolojik savrulmaların daha net görülmesini sağlamaktadır. Nihayetinde çalışma, Ömer Seyfettin’in milliyetçiliğinin özgün vurgularına ve çelişkilerine karşın, milliyetçiliği geniş kitlelere basitleştirerek sunmayı başardığı için kanonik olmayı başardığı savıyla sona ermektedir.

Anahtar Kelimeler

Balkan milliyetçilikleri, mefkûre, İttihat ve Terakki, Sosyal Darwinizm, vatan, ırkçılık, Doğulu-organik milliyetçilik

Kaynakça

• AKŞİN, Sina, “İttihat Terakki”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 5, İstanbul: İletişim, 1422-1435, 1985.
• AKTAŞ, Atilla, Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Türk Kimliği ve Milliyetçi Söylem, Altınordu, Ankara, 2020.
• ALANGU, Tahir, Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı, İstanbul: YKY, 2020.
• ALPER, Emin, “Ömer Seyfettin”, Tanıl Bora (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 1: Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi, İstanbul: İletişim, 186-191, 2001.
• BELGE, Murat, Edebiyat Üzerine Yazılar, İstanbul: İletişim, 1998.
• BORA, Tanıl, “Son Derece Kuvvetli Bir Dehşet Duygusu”, Virgül, 78, 2004.
• ERCİLASUN, Bilge, “Ömer Seyfettin’in Siyasi ve Sosyal Gözlemleri ve Öngörüleri Üzerine”, (der. Y. Çelik ve F. Sakallı) Ölümünün 100. Yılında Ömer Seyfettin Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2020.
• ERİŞENLER, Sâtı, Ömer Seyfettin’e Göre Kadın, Ankara: Güven, 1972.
• FINDIK, Bengücan, “Ömer Seyfettin’e Milliyetçilik ve Sosyal Darwinizm”, International Social Sciences Studies Journal, 7, (87), 3770-75, 2021.
• GÖÇEK, Fatma Müge, “Osmanlı Devleti’nde Türk Milliyetçiliğinin Oluşumu: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, (ed. T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 4: Milliyetçilik, İstanbul: İletişim, 62-76, 2002.
• HANİOĞLU, Şükrü, “Osmanlıcılık”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 5, İstanbul: İletişim, 1389-1393, 1985a.
• HANİOĞLU, Şükrü, “Türkçülük”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 5, İstanbul: İletişim, 1394-1399, 1985b.
• HROCH, Miroslav, Avrupa’da Milli Uyanış, (çev. A. Özdemir), İstanbul: İletişim, 2011.
• HOBSBAWM, Eric J., Milletler ve Milliyetçilik, İstanbul: Ayrıntı, 2006.
• İLERİ, Selim, “Ömer Seyfettin ve Faşizm Tutkusu”, 70’lerin Birikimi, 8 (Ekim), 5-11, 1975.
• JUSDANIS, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, İstanbul: Metis, 1998.
• KARAER, İbrahim, “Ömer Seyfettin’in Eserlerinde Turan/Türk Birliği Düşüncesi”, Ölümünün 100. Yılında Ömer Seyfettin: Makaleler (haz. E. Çalışkan) içinde, İstanbul, Post, 2021.
• KARAL, Enver Ziya, “Tanzimat’tan Sonra Türk Dili Sorunu”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, cilt:2, İstanbul, İletişim, 314-332, 1985.
• KARPAT, H. Kemal, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, Ankara: İmge, 2004.
• KARPAT, H. Kemal, Osmanlı’da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri, İstanbul: Timaş, 2017.
• MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim, 2007.
• MERT, Necati, Ömer Seyfettin İslamcı, Milliyetçi ve Modernist Bir Yazar, İstanbul: Kaknüs, 2004.
• MİLAS, Herkül, Türk Romanı ve Öteki: Ulusal Kimlikte Yunan İmajı, İstanbul: Sabancı, 2000.
• ORTAYLI, İlber, “Balkanlarda Milliyetçilik”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi cilt:4, İstanbul, İletişim, 1026-1031, 1985.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Timaş, 2009.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 9 Aşk Dalgası, Bahar ve Kelebekler, İlk Düşen Ak, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1998.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 13 Dil Konusunda Yazılar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1999.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 15 Olup Bitenler Toplumsal Yazılar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2000.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 6 Yüzakı, Rüşvet, Beynamaz, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2001.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 3 Bomba, Primo Türk Çocuğu, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2002a.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 16 Türklük Üzerine Yazılar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2002b.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 1 Efruz Bey, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2003a.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 4 Harem, Ashab-ı Kehfimiz, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2003b.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 14 Sanat ve Edebiyat Yazıları, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2003c.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 7 Yalnız Efe, Muhteri, Velinimet, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2005a.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 8 Falaka, Kaşağı, And, Boş İnançlar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2005b.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 10 Beyaz Lale, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2005c.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 2 Eski Kahramanlar, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2006a.
• Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri 5 Yüksek Ökçeler, Ankara: Bilgi Yayınevi, 2006b.
• ÖZKIRIMLI, Umut, Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış, Ankara: Doğu Batı, 2017.
• ÖZMAN, Aylin & YAZICI YAKIN Aslı, “Anti-Komünist Fanteziler: Doğa, Toplum, Cinsellik”, Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri (ed. İ. Ö. Kerestecioğlu & G. G. Öztan) içinde, İstanbul: İletişim, 2016.
• PARLA, Jale, Babalar ve Oğullar, İstanbul: İletişim, 2002.
• SCHICK, Irwin Cemil, Batı’nın Cinsel Kıyısı: Başkalıkçı Söylemde Cinsellik ve Mekansallık, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• SMITH, Anthony D., Ulusların Etnik Kökeni (çev. S. Bayramoğlu), Ankara: Dost, 2002.
• TAŞTAN, Yahya Kemal, Balkan Savaşları ve Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, Ötüken, 2017.
• YERASIMOS, Stefanos, “İlber Ortaylı: Türk Milliyetçiliğinin Kökenindeki Balkan Milliyetçiliği”, Toplumsal Tarih, 15, 18-19, 1995.
• YÖNTEM, Ali Canib, Ömer Seyfettin, Remzi, İstanbul, 1947.
• ZURCHER, Eric Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma (Çev. E. Aydınoğlu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.