İnöz (Enez) Kalesi’nde Kalebend Cezasının Tatbiki (XVIII. Yüzyıl Son Çeyreği)

Yıl 2024, , 59 - 66, 31.05.2024

Emin Ünsal

https://doi.org/10.32953/abad.1425096

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde kalebend cezasının kökeni, uygulama alanları, hukukî temelleri ve toplumsal etkileri, XVIII. yüzyılın son çeyreğinde Enez (İnöz) Kalesi örneği üzerinden incelenmektedir. İnöz Kalesi’ne gönderilen suçluların hangi suçları işleyerek buraya gönderildikleri açıklanmaya çalışılmaktadır. Osmanlı hukuk sistemi içerisinde özel bir yeri bulunan kalebend cezası, suçluların suçlarına uygun şekilde cezalandırılarak toplumdan izole edildiği bir ceza biçimidir. Kalebend cezası ile aynı zamanda, suçluların potansiyel tehlikeleri önlemek amacıyla toplumdan tecrit edilmesi sağlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin hukuk sistemi içerisinde özel bir yer tutan kalebend, suçluların sürgüne gönderilip ceza olarak kale surları içinde ikamete tâbi tutulduğu bir ceza türüdür. Bu ceza biçimi, suç işleyen bireylerin toplumdan izole edilerek, kale surları içerisinde yaşamalarını ve hisardan dışarı çıkmalarına izin verilmemesini temel alır. Bu cezaya çarptırılan suçlular, kale surları içerisinde serbest biçimde gezebilmektedirler. Bu yönüyle bir anlamda açık ceza evi hükümlüsü olarak kalebendi tanımlamak mümkündür. Makalede, Osmanlı hukuk sisteminin işleyişi ve toplum düzeni açısından kalebend cezasının rolü, Osmanlı arşiv belgelerinin sunduğu bilgiler muvâcehesinde detaylı bir şekilde ele alınmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ceza Hukuku, Suç, Kalebend, İnöz, İnöz Kalesi.

Imposition of Kalebend Penalty in The Inoz (Enez) Fortress (Last Quarter Of The 18th Century)

Öz

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları BOA, AE.SABH.I., nr. 309/20768, (24 Cemaziyelevvel 1193/9 Haziran 1779).
• BOA, C.ADL., nr. 79/4789, (7 Rabiulahir 1193/24 Nisan 1779).
• BOA, C.AS., nr. 810/34427, (21 Safer 1194/27 Şubat 1780).
• BOA, AE.SABH.I., nr. 142/9550, (10 Şevval 1194/9 Ekim 1780).
• BOA, C.İKTS. nr. 20/976, (Evahir-i Cemaziyelevvel 1195/Mayıs 1781).
• BOA, AE.SABH.I., nr. 111/7545, (15 Safer 1195/10 Şubat 1781).
• BOA, AE.SSLM.III, nr. 165/9924, (7 Zilhicce 1208/6 Temmuz 1794).
• BOA, C.AS., nr. 266/11031, (21 Cemaziyelahir 1208/24 Ocak 1794).
• BOA, C..SM., nr. 17/874, (15 Zilhicce 1208/14 Temmuz 1794).
• BOA, C.ZB., nr. 5/229, (5 Safer 1212/30 Temmuz 1797).
• BOA, C.ADL., nr. 56/3395, (15 Cemaziyelevvel 1212/5 Kasım 1797).
• BOA, C.ADL., nr. 11/707, (8 Cemaziyelevvel 1212/29 Ekim 1797).
• BOA, C.ZB., nr. 9/444, (20 Cemaziyelahir 1214/19 Kasım 1799).
• BOA, AE.SSLM.III, nr. 157/9409, (3 Şaban 1208/6 Mart 1794).
• BOA, TSMA-E., nr. 389/15, (3 Şaban 1214/31 Aralık 1799).
• 2. Araştırma Eserleri
• ACUN, Fatma, “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, C. 9, Ankara 2002, s. 899-908.
• ALEMDAROĞLU, Şahin, 20 Numaralı Kalebend Defteri (1780-1782) Değerlendirme ve Metin, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018, s. 141.
• ALTINÖZ, İsmail, “Osmanlı Devleti’nde Kalebendlik Cezasının İnfazına Dair Notlar”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 1, Ocak 2021, s. 269-288.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri, (Yay. Haz. Ersin Kırca, Vahdettin Atik), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 144, İstanbul 2016.
• BAYTİMUR, Süha Oğuz, “Osmanlı Devletinde Kalabend ve Sürgün Cezalarının Uygulamaları ile Mahkumların Serbest Bırakılmaları (1789-1839)”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri C. I, ed. Prof. Dr. Fethi Gedikli, İstanbul 2016, s. 831-852.
• ERİM, H. Neşe, Bir Sosyal Kontrol Aracı Olarak Osmanlı Toplumunda Kalebend Cezası: Trend ve Değişim, Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri 1: Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İstanbul, 7-8 Eylül 2007, İstanbul 2010, s. 613-617.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Duâgû”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 541-542.
• İŞBİLİR, Ömer, “Kalebend”, DİA, C. Ek-2, Ankara 2019, s. 5-7.
• KARA, Melahat, 18 Numaralı Kalebend Defterine Göre (s. 147-290) H. 1190-1191/M. 1176-1777 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’nde Suç, Suçlu ve Cezalar (Değerlendirme-Metin), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• KILIÇARSLAN, Yasemin, “Cebeci”, DİA, C. 7, İstanbul 1993, s. 182-183.
• KOCA, Uğur, “Boğazkesen Kalesi Kalebendleri (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 67. sayı, İstanbul, 2018, s. 128-129.
• ___, “Kocabaşı”, DİA, C. 26, Ankara 2002, s. 140-141.
• KURTULUŞ, İsmail Hakkı, Edirne İl Sınırları İçindeki Kalelerin Tespit ve Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• SEZGİN, Hale, 21 Numaralı Kalebend Defterine Göre H.1196-1199 / M.1782-1784 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’nde Suçlar, Suçlular ve Cezalar (Değerlendirme ve Metin), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2022.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Sekban”, DİA, C. 36 İstanbul 2009, s. 327.
• Tevârih-i Âl-i Osman, Aşıkpaşazâde Tarihi, haz. Ayşenur Kala, Kamer Yayınları, İstanbul 2013.
• UZ, Ramazan, 24 Numaralı Kalebend Defterine (H. 1203-1205 / M. 1788-1790) Göre Osmanlı Devleti’nde Suçlar, Suçlular ve Cezalar (Değerlendirme ve Metin), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
• UZUN, Ahmet, İstanbul'un İaşesinde Devletin Rolü (1783-1857), Ankara 2006.