Köprülü Mehmed Paşa’nın Sadrazamlığında Osmanlı-Venedik Mücadelesi

Yıl 2024, , 427 - 450, 28.10.2024

Samet Tınas

https://doi.org/10.32953/abad.1528523

Öz

Köprülü Mehmed Paşa, Osmanlı tarihinin en mühim sadrazamlarından biridir. Sadarete geldiği 1656 senesi; devlette merkezî otoritenin zayıfladığı, art arda değişen veziriazamlar sebebiyle siyasi istikrarsızlığın had safhaya çıktığı, devlet adamlarının kendi aralarında hizipleştiği, bütçenin açık verip bir türlü toparlanamadığı ve nihayet Venedik ablukasının payitahtı tehdit ettiği bir dönemdi. Yaşı oldukça ilerlemesine ve pek de ön plana çıkan bir devlet adamı olmamasına rağmen, IV. Mehmed’in güvenini kazanan ve ileri sürdüğü şartları kabul ettirerek sadaret makamına geçmiş olan Köprülü Mehmed Paşa’nın önündeki en büyük problem Venedik ablukasıydı. Bilhassa Venediklilerle 1645’ten itibaren devam eden Girit Savaşı, Köprülü Mehmed Paşa’nın vezaret mührünü eline aldığı tarihte Osmanlıların hayli aleyhinde seyrediyordu. Öyle ki Venediklilerle yapılan mücadelede Bozcaada ve Limni kaybedilmiş, Çanakkale Boğazı abluka altına alınmış, bu sebeple İstanbul’un iaşesi dahi sıkıntıya düşmüş ve kıtlık baş göstermeye başlamıştı. Bu çalışmada, arşiv vesikaları ve dönemin kronikleri çerçevesinde Köprülü Mehmed Paşa’nın Venedik ablukasını bertaraf edişi, Bozcaada ve Limni adalarını tekrar Osmanlı topraklarına katışı incelenecek, Venediklilerle üst üste yapılan muharebeler tadat edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Köprülü Mehmed Paşa, Venedik, Donanma, İaşe, Abluka, Savaş.

Kaynakça

• 1- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Sultan Mehmed IV (AE.SMMD.IV) nr. 40/4558
• Bâb-ı Âsafî Ruus Kalemi Defterleri (A.RSK.d) nr. 1529
• Kâmil Kepeci Tasnifi Defterleri (KK.d) nr. 261
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d) nr. 9842
• Meşihat Şeriyye Sicil Defterleri (MŞH.ŞSC.d.) nr. 8531
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d) nr. 2315
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TSMA.e) nr. 111/9, 426/17, 438/5, 532/7, 532/18, 560/91, 657/4, 6907/1, 704/16, 714/9, 723/29, 748/88, 778/21, 778/33, 798/48, 873/49, 1043/14
• 2- Kaynak Eserler ve Araştırma Eserleri
• İlk Çanakkale Zaferi: Vatikan Belgelerinden Kapualı Priore General Bali Giovanni Bichi Komutasındaki Papalık Kadırgalarının 1657 senesinde Levant’taki Seyir Defteri, Vatikan Kütüphanesi, Chig.O.IV.57, haz. Rinaldo Marmara - Canan Parmaksızoğlu Sami, Yenidoğu Yayınları, Ankara 2015.
• Abdurrahman Abdi Paşa, Abdurrahman Abdi Paşa Vekayiʽnâmesi (Tahlil ve Metin Tenkidi), haz. Fahri Çetin Derin, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1993.
• ACIPINAR, Mikail, “Kriz ve Savaş Arasında 1641 Tarihli Venedik Ahidnâmesi”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi 1, sy. 1 (Ocak 2016): 177-97.
• AFYONCU, Erhan-DEMİR Uğur, Turhan Sultan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2016.
• AKKAYA, Ziya, Vecihi Devri ve Eseri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Dil ve Târih-Coğrafya Fakültesi, Ankara 1957.
• AKTEMUR, Ramazan, Anonim Osmanlı Vekayinâmesi (H.1058-1106 / M.1648-1694) (Metin ve Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• ARSLAN, Mürvet, Sipâhizâde Ahmed’in Gazâvat-nâme-i Cezîre-i Girit ve Zadre İsimli Eseri (Değerlendirme – Transkripsiyon), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
• ANDERSON, R. C., Naval Wars in the Levant (1559-1853), Princeton 1952.
• Behcetî Seyyid İbrahim Efendi, Târîh-i Sülâle-i Köprülü (Transkripsiyon ve Tahlil), haz. Mehmet Fatih Gökçek, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• BERTELÉ, Tommaso, Venedik ve Kostantiniyye – Tarihte Osmanlı-Venedik İlişkileri, çev. Mahmut H. Şakiroğlu, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012.
• BOSTAN, İdris, “Kadırga’dan Kalyon’a (XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Gemi Teknolojisi’nin Değişimi)”, Osmanlı Araştırmaları 24, sy. 24 (Aralık 2004), s. 65-86.
• ________, “Osmanlılar Niçin Kalyon İnşasından Bir Süre İçin Vazgeçtiler? (1656-1682)”, Tarih Dergisi, sy. 71 (Ağustos 2020), s. 223-238.
• ÇAKIR, Baki, “Kese”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ek II, Ankara 2019, s. 42-43.
• ÇELEBİ, Azize Gelir, 93 Numaralı Mühimme Defteri (1069-1070/1658-1660) (Tahlil-Transkripsiyon ve Özet), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât (Tahlil ve Metin), haz. Abdülkadir Özcan, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• DOĞAN, Güner, Venediklü ile Dahi Sulh Oluna - 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• ________, “Balkanlarda Osmanlı-Venedik Hâkimiyet Mücadelesi ve Kara Savaşları (1645-1721)”, Türk-İtalyan Müşterek Harp Tarihi Sempozyumu Bildirileri 21-22 Ekim 2019, yay. haz. Gültekin Yıldız - Serkan Osmanlıoğlu, Millî Savunma Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020, s. 117-131.
• EICKHOFF, Ekkehard, Venedik, Viyana ve Osmanlılar, çev. Dilek Seniha Cenez Ülker, Ketebe Yayınları, İstanbul 2024.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Venedik Devlet Arşivindeki Türkçe Belgeler Koleksiyonu ve Bizimle İlgili Diğer Belgeler”, Belgeler (Türk Tarih Belgeleri Dergisi), V-VII/9-12, Ankara 1971, s. 2-6.
• GÜLSOY, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları (TATAV), İstanbul 2004.
• ________, “Girit Seferi ve Sonrasındaki Politik Gelişmeler”, Türk Denizcilik Tarihi, I, ed. İdris Bostan – Salih Özbaran, Deniz Basımevi, İstanbul 2009.
• Îsâzâde Târîhi (Metin ve Tahlil), haz. Ziya Yılmazer, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1996.
• JORGA, Nicolea, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. IV, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• KAÇAN, Meryem, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik Ahidnâmeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Kâtib Çelebi, Fezleke [Osmanlı Târihi (1000-1065/1591-1655)], II, çev. Zeynep Aycibin, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016.
• ________, Tuhfetü’l-Kibâr fi Esfâri’l-Bihâr, haz. İdris Bostan, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018.
• KAYNAK, Merve, Girit Savaşı Sırasında Venediklilerin Çanakkale Boğazı Ablukası, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2023.
• KÖSE, Metin Ziya, 1600-1630 Osmanlı Devleti ve Venedik – Akdeniz’de Rekabet ve Ticaret, Giza Yayınları, İstanbul 2010.
• Mehmed Halife, Tarih-i Gılmanî, haz. Ertuğrul Oral, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• MUGNAI, Bruno, The Cretan War (1645-1671) – The Venetian-Ottoman Struggle in the Mediterranean, Warwick 2018.
• MUMCU, Serap, Venedik Baylosu’nun Defterleri - The Venetian Baylo’s Registers (1589-1684), Edizioni Ca’Foscari-Digital Publishing, Venezia 2014.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naʻîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), c. VI, haz. Mehmet İpşirli, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• NAS, Ahmet, Hezârfen Hüseyin Efendi’nin “Tenkîhü’t Tevârih-i Mülûk” İsimli Eserinin Tahlili ve Metin Tenkidi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzincan 2019.
• ORAL, Özgür, “Garp Ocakları’nın Avrupa Ülkeleri ile Siyasi ve Diplomatik İlişkileri: Venedik Cumhuriyeti Örneği”, Coğrafya, Tarih ve Uluslararası Hukuk Boyutlarıyla Küresel ve Bölgesel Denklemde Ege ve Doğu Akdeniz, ed. Mahmut Ak - Haluk Alkan – Metin Ünver, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2021.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), çev. Ahmet Maden - Sertaç Canpolat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• PEDANI, Maria Pia, Doğu’nun Kapısı Venedik, çev. Gökçen Karaca Şahin, Küre Yayınları, İstanbul 2015.
• PUL, Ayşe, Anonim Bir Osmanlı Kaynağına Göre Girit’in Fethi, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
• SETTON, Kenneth M., Venice, Austria and the Turks in the Seventeenth Century, Philadelphia 1991.
• Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, haz. Nazire Karaçay Türkal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi, Solakzâde Tarihi, sad. Vahid Çabuk, haz. H. Halit Atlı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2016.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut, “PAOLO PRETO, Venezia E I Turchi (Venedik Cumhuriyeti ve Türkler), Firenze (Floransa) 1975, 554 Sayfa. Facoltâ Di Magistero dell’Universitâ Di Padova XX. Yayınlayan G. C. Sansoni, Firenze (Floransa) [Kitap Tanıtımı]”, Belleten, 43, sy. 169 (Ocak 1979): 227-39.
• TURAN, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri I, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• ________, “Venedik’te Türk Ticaret Merkezi (Fondaco Dei Turchi)”, Belleten, 32, sy. 126 (Nisan 1968): 247-284.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, III, TTK Yayınları, Ankara trsz.
• YILDIZ, Murat, 92 Numaralı ve 1657-1658 Târihli Mühimme Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon-Dizin), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.