BURSA ESKİ KAPLICA: MİMAR VE YAPININ ORİJİNİ MESELESİ

Yıl 2018, , 3 - 43, 12.10.2018

Hasan Yılmazyaşar

https://doi.org/10.32953/abad.446882

Öz

Bursa Eski Kaplıca’nın kesin inşa tarihini ortaya koyan her hangi bir belge bulunmamakla birlikte gerek Osmanlı kronikleri, gerekse arşiv belgelerinde yer alan bilgiler yapının I. Murad döneminde inşa edilmiş olduğunu ortaya koyar.  Bursa Eski Kaplıca’nın “Yıldızvari Sıcaklıklı Tip” olarak tanımlanan ve antik dönem hamamları ile ilişkilendirilen sekizgen planlı sıcaklık bölümünün dört köşesinde yer alan yarım daire nişlerden ibaret mekan düzeninin öncül örnekleri Roma ve Geç Antik dönem Hamamlarında karşımıza çıkmaktadır. Bu plan şeması Roma Mauseliumları ile 6. yüzyıl Bizans vaftizhaneleri ve bazı kiliselerde de tercih edilmiştir. Söz konusu plan tipi ile yapının cephe düzeni ve malzeme teknik detaylarında karşımıza çıkan Geç Dönem Bizans Mimarisi’nde yaygın kullanımı gözlenen bazı unsurlar, Bursa Eski Kaplıca’nın özellikle yapıyı gören Avrupalı seyyahlar tarafından bir Bizans yapısı olarak tanıtılmasına sebep olmuş, bazı araştırmacılar seyyahlarla aynı görüşü savunmuş; bazı araştırmacılar ise kaplıcanın Türk mimar ve ustalar tarafından inşa edildiği yönünde görüş bildirmişlerdir. Çok sayıda yayında değinilen bir yapı olmasına karşın Eski Kaplıca monografik bir çalışmaya konu olmamış, yapıya dair belge ve bilgiler kapsamlı bir değerlendirmede ele alınmamıştır. Yapının mimarı ve orijini hususunda ise farklı görüşler güncelliğini korumakta, bir fikir birliğine varılmadığı anlaşılmaktadır. Bu makalede yapının tarihlendirilmesine dair yeni bazı tespitler ile birlikte, esas olarak yapının orijini ve mimarı konusu ele alınarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Erken Osmanlı, Mimari, Bursa, Kaplıca, I. Murad

Kaynakça

• KAYNAKÇAArmi, C. E. (2004). Desingn and construction in Romanesque architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Armi, C. E. (2000). The corbel table. Gesta, 39(2), 89-116.
• Aru, K. A. (1949). Türk hamamları etüdü. Yayınlanmamış Doçentlik Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Aslanapa, O. (2004) Osmanlı Devri mimarisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Atsız, (1992). Aşıkpaşaoğlu tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1966). Osmanlı mimarisinin ilk devri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Barsanti, C. (2010). L’antico bagno (Eski Kaplica) di Bursa: ieri e oggi, in “Alle gentili arti ammaestra”. Studi in onore di Alkistis Proiou (Testi e studi bizantino-neoellenici), Roma, s.125-161
• Başar, F. (2010). Çirmen Savaşı'nın Balkan Tarihindeki Yeri. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (12), 51-55.
• Baykal, K. (1950). Bursa ve anıtları. İstanbul: Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayınları.
• Bekker, I. (1838). Theophanes Continuatus, Ioannes Cameniata, Symeon Magister, Georgius Monachus. Bonn: E. Weber.
• Benedum, J. (1978). Der Badearzt Asklepiades und seine bithynische Heimat. Gesnarus 35, s. 20-43
• Bernard, C. A. (1842). Les Bains de Brousse, En Bithynie (Turquie D’Asie), İstanbul: Imprimerie De Mille Préres.
• Beşbaş, N. Ve H. Denizli. (1983). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler 3. Cilt. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Botez, A. E. (2013). The tectonics of Byzantine architecture. First International Conference on Architecture and Urban Design. s. 189-204.
• Brandt, O. vd. (2014). Photomodelling as an Instrument for Stratigraphic Analysis of Standing Buildings: the Baptistery of Albenga, in Rivista di Archeologia Cristiana, 90 (2014), pp. 259-293.
• Corsten, T. (1991-1993). Die Inschriften von Prusa ad Olympum. Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien 39-40. 2 vols. Bonn: Habelt.
• Covel, J. Diary, British Museum, Mus., Add. 22.912.
• Çaylak Türker, A. (2014). Çanakkale’den Ion-Impost Sütun Başlıkları, OLBA, vol. XXII, pp.337-368.
• Çetintaş, S. (1952). Türk mimari anıtları - Osmanlı Devri - Bursa’da Murad I. Beyazıd I. binaları. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ecochard, M. ve C. Le Coeur (1943). Les Bains De Damas. Beyrut: Institut Français de Damas.
• Ersen, A. (1986). Erken Osmanlı mimarisinde cephe biçim düzenleri ve Bizans etkilerinin niteliği. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Eyice, S. (1960). İznik'te Büyük Hamam ve Osmanlı Devri hamamları hakkında bir deneme. Tarih Dergisi, 11, 99-120.
• Faroqhi, S. (2010). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam Ortaçağ’dan yirminci yüzyıla (Çev: E. Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gabriel, A. (1958). Une Capitale Turque. Brusse. Paris
• Gabriel, A. (2010). Bir Türk başkenti Bursa, C. I-II. (Çev: N. Er, H. Er ve A. Kazancıgil) İstanbul: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Giese, F. (1992). Anonim Tevarih-i Ali Osman. N. Azamat (Haz.). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2005). Vilâyet-nâme (Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gündüz Küskü, S. (2011). Bursa Orhan Zaviyesinin cephe düzenlemeleri ve çevre kültürlerle ilişkileri. Uluslararası Orhan Gazi ve Dönemi Sempozyumu 8-10 Nisan 2011. s. 524-554. İ.Selimoğlu (Ed.).
• Hamilton, A. (1956), Byzantine Architecture and Decoration, London: B.T. Bats Ford LTD
• Hammer, J. V. (1818). Umblick auf einer Reise von Constantinopel nach Brussa und dem Olympos, und von da zurück über Nicäa und Nicomedien. Pesth.
• İbn Batuta. (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları / Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi.
• İnalcık, H. (2010). Kuruluş dönemi Osmanlı sultanları (1302-1481). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Johnson, M. J. (2009). The Roman İmperial Mausoleum in Late Antiquity, Cambridge University Press.
• Jerningham, Hubert E.H. (1873). To and from Constantinople. London: Hurst and Blackett Publishers.
• Kandes, Vasileios I. (2008). Kuruluşundan XIX. yüzyıl sonlarına kadar Bursa. İstanbul.
• Kautzsch, R. (1936). Kapitellstudien. Beiträge zu einer Geschichte des spätantiken Kapitells im Osten vom vierten bis ins siebente Jahrhundert, Berlin: Verlang Von Walter De Gruyter & Co.
• Kepecioğlu, K. (1935). Bursa Hamamları, Bursa Yeni Basımevi.
• Kleinbauer, E. (1973). The Origin and Functions of the Aisled Tetraconch Churches in Syria and Northern Mesopotamia, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 27 (1973), pp. 89-114
• Krautheimer, R. (1979). Early Christian and Byzantine Architecture, Penguin Books, 625. New York
• Koch, G. (2007). Erken Hıristiyan Sanatı, Çev. Ayşe Aydın, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Koyunluoğlu, M. T. (1935). İznik ve Bursa Tarihi. Bursa: Vilayet Matbaası.
• Kula Say, S. (2007). Erken Dönem Osmanlı hamamlarında eğrisel örtüye geçiş sistemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Lucas, P. (1714). Voyage Du Sieur Paul Lucas, Fait Par Ordre Du Roi Dans La Grece, L’Asie Mineure, La Macedoine Et L’Afrique: Bd. 1. Amsterdam: La Compagnie
• Louis Vivien de Saint-Martin (1852). Description historique et géographique de l'Asie Mineure comprenant les temps, anciens, le Moyen Age et les temps modernes, avec un précis détaillé des voyages qui ont été fiats dans la péninsule, depuis l'époque des Croisades Jusqu’aux temps les plus récent; précédé d'un Tableau de l'histoire
• Mango C. ve R. Scott (1997). The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History, AD 284-813, Oxford: Calderon Press.
• Mango, C. (2006). Bizans Mimarisi, Çev: Mine Kadiroğlu.
• Mehmet Ziya (2010). Bursa’dan Konya’ya Seyâhat, Konya Seyâhatı Hâtıratından, (Haz. A. Çaycı, B. Ürekli), Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları: 37
• R. Merkelbach ve J. Stauber (Ed.) (2001). Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Band 2. Die Nordküste Kleinasiens (Marmarameer und Pontos). München; Leipzig : Saur
• Neşri. (1995). Kitab-ı Cihanüma 1. F. R. Unat ve Köymen, M.A. (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oruç Bey (2009). Osmanlı tarihi. N. Öztürk (Sadeleştiren). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ousterhout, R. (1995). Ethnic identity and cultural appropriation in Early Ottoman architecture. Muqarnas, 12, 48-62.
• Ömer Suphi (2007). Ömer Subhi Bey’in Bursa Seyahati, Hüdavendigâr Vilayeti’nde Bir Hafta Seyahat, İstanbul: Sentez Yayınları.
• Önge, Y. (1988). Anadolu’da Türk Hamamları Hakkında Genel Bilgiler ve Mimar Koca Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri I, (Ed. S. Bayram), İstanbul 1988, s.403-428
• Özay, Y. (2012). Evliya Çelebi’nin acayip ve garip dünyası. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Ötüken, Y. (1978). İstanbul Son Devir Bizans mimarisinde cephe süslemeleri. Vakıflar Dergisi, 12, 213-233.
• Plinius (1999). Genç Plinius’un Anadolu Mektupları: Plinius, Epistulae, 10. Kitap, (Çev. Ç. Dürüşken, E. Özbayoğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ristow, S. (1998). Frühchristlisce Baptisterien, Jahrbuch für Antike und Christentum, Erganzungsband 27.
• Sanderson, W. (1993). Early Christian Buildins (A Graphic Introduction). Montreal: Astrion Publishing
• Sadettin Efendi. (1999). Tacüt Tevarih I (Haz. İ. Parmaksızoğlu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Schwertheim, E. (1980). Die Inschriften von Kyzikos und Umgebung, Teil I: Grabtexte, (Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Band. 18.), Bonn: Habelt.
• Stavrianos, L. S. (2000). The Balkans since 1453, London: C. Hurst & Co.
• Stephani Byzantii (1839). Εthnikon: Quae Supersunt (Ed. Antonius Westermann) Lipsiae : B. G. Teubneri.
• Şehitoğlu, E. (2008). Bursa hamamları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya (coğrafyası, tarihi ve arkeolojisi) I. (Çev: A. Suat). İstanbul: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Topçu, N. (2005). Murat Hüdavendigar’ın Bursa Vakfiyesi ve Vakıf Köyleri, Bursa Araştırmaları, S. 10, 46-53
• Tournefort, J. (2005). Tournefort Seyahatnamesi, Ed. S. Yerasimos. İstanbul: Kitap Yayınevi
• Trkulja, J. (2004). Aesthetics and symbolism of Late Byzantine church facades. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Princeton: Princeton Üniversitesi.
• Walker, M. A. (1886). Eastern life and scenery with excursions in Asia Minor, Mytilene, Crete and Roumania. Vol. II. London: Chapman and Hall Limited.
• Wilde, H. (1909). Brussa; eine entwickelungsstäte Türkischer architektur in Kleinasien unter den ersten Osmanen. Berlin: E. Wasmuth A.-G.,
• Vemi, V. (1989). Les Chapiteaux Ioniques à imposte de Grèce à l’époque paléochrétienne, Bulletin de Correspondance Hellénique Supplément XVII, Paris.
• Yegül, F. (1974). Early Byzantine Capitals From Sardis a Study on the Ioanic Impost Type, DOP, fig.25, s.268.
• Yegül, F. (2010). Roma dünyasında yıkanma. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Yıldırım, F. (2014). 14. yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne kadar yabancı seyyahların gözünden Bursa ilindeki mimari eserler, C.1-2 Bursa: Nilüfer Belediyesi.
• Yılmazyaşar, H. (2017). Bursa’dan Kosova’ya: Hüdavendigar Dönemi (I. Murad) Osmanlı Mimarisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.
• T. Zollt (1994). Kapitellplastik Konstantinopolis vom 4. Bis 6. Jahrhundert n.Chr. mit einem beitrag zur unterzuchung des ionischen kämpferkapitells. Asia Minor Studien 14, s. 279.