İBRAHİM HAKKI PAŞA MAÂRİF NÂZIRLIĞI VE TÜRK EĞİTİM TARİHİNE KATKISI

Yıl 2021, , 297 - 317, 30.10.2021

Meltem Begüm Saatçı Ata

https://doi.org/10.32953/abad.960441

Öz

İbrahim Hakkı Paşa Türk Eğitim tarihinin önemli isimlerinden birisidir. II. Meşrutiyet döneminin ilk aylarında iki kez görev aldığı Maârif Nâzırlığını üç aydan daha kısa süre yürütmüştür. Öğretmenlikte diğer tüm görevlerinden daha başarılı kabul edilen İbrahim Hakkı Paşa’nın Maârif Nâzırlığı öğretmenliği kadar başarılı kabul edilmemiştir. II. Meşrutiyet döneminin başlarında eğitim politikaları, sistemi yenilemekten önce var olanı geliştirmek amacıyla yürütülmüştür. Bununla beraber İbrahim Hakkı Paşa kısa süren Maârif Nâzırlığı döneminde Maârif Nezâretinin işleyişini iyileştirmeye önem vermiştir. İlk dönem Maârif Nâzırlığında ikinci döneminden daha etkin işler yapmıştır. Eğitim ile ilgili işlerde verimlilik, süreklilik, dayanışma, niteliği arttırma gibi konular üzerinde durulmuştur. Kitaplar ve kütüphanelerin iyileştirilmesine çalışılmıştır. 18 gün kadar süren ikinci Maârif Nâzırlığı döneminde mevcut ekonomik ve siyasi sorunlar istifasına neden olacak kadar etkili olmuştur. Bu çalışmada, İbrahim Hakkı Paşa’nın diğer görevlerinden daha az önemsenmiş olan Maârif Nâzırlığının değerlendirilmesi ile Türk eğitim tarihine katkısı ortaya koymak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Hakkı Paşa, Maârif Nezâreti, Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Hukuk

İBRAHİM HAKKI PAŞA THE MINISTRY OF EDUCATION AND HIS CONTRIBUTION TO THE HISTORY OF TURKISH EDUCATION

Öz

İbrahim Hakkı Pasha is one of the important names in the history of Turkish Education. In the first months of the Second Constitutional Monarchy period, he served as the Minister of Education twice for less than three months. İbrahim Hakkı Pasha, who was considered more successful in teaching than all his other duties, was not considered as successful as his teaching at the Ministry of Education. At the beginning of the Second Constitutional period, education policies were carried out with the aim of improving the current situation before the system was renewed. However, İbrahim Hakkı Pasha gave importance to improving the functioning of the Ministry of Education during his short-term Ministry of Education. In the first term, he did more effective work in the Ministry of Education than in the second term. Issues such as efficiency, continuity, solidarity, and quality improvement in education-related works were emphasized. Efforts were made to improve books and libraries. During the second Ministry of Education, which lasted for 18 days, the current economic and political problems were effective enough to cause his resignation. In this study, it is aimed to reveal the contribution of İbrahim Hakkı Pasha to the history of Turkish education by evaluating the Ministry of Education, which was accepted less important than his other duties.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Hakkı Paşa, Ministry of Education, Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Hukuk

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, DH.SAİDd…, 183/100, H. 29.12.1279/M. 17 Haziran 1863.
• BOA, MF.MKT., 1036/69, H. 21.12.1325/M. 25 Ocak 1908.
• BOA, BEO, 3374/253041, H. 01.01.1326/M. 4 Şubat 1908.
• BOA, BEO, 3368/252565, H. 02.07.1326/M. 31 Temmuz 1908.
• BOA, MF. MKT., 1071/3, H. 14.07.1326/M. 12 Ağustos 1908.
• BOA., MF. MKT., 1071/5, H. 14.07.1326/M. 12 Ağustos 1908.
• BOA, MF. MKT., 1071/9, H. 14.07.1326/M. 12 Ağustos 1908.
• BOA., MF.MKT., 1071/28, H. 16.07.1326/M. 14 Ağustos 1908.
• BOA, MF.MKT., 1071/53, H. 18.07.1326/M. 16 Ağustos 1908.
• BOA, İ..DH.., 1468/54, H. 27.07.1326/M. 25 Ağustos 1908.
• BOA, BEO, 3432/257390, H. 19.10.1326/M. 14 Kasım 1908.
• BOA, BEO, 3445/258331, H. 07.11.1326/M. 1 Aralık 1908.
• Abdurrahman Şeref, “Hakkı Paşa”, Servet-i Fünun, Cild 55, Sayı 1405, 8 Ağustos 1918, s. 2-3.
• Ahmed Saki, “Sadrazam Hakkı Paşa Hazretlerine”, Sırat-ı Müstakim, Cild 5, Sayı 126, 2 Şubat 1911, s. 367-368.
• Ali Kemal, “Terbiye-i Bedeniye” İkdam, 15. sene, Sayı 5235, 21 Aralık 1908, s. 1.
• Halide Salih, “Darülmuallimât”, Tanin, 1. sene, Sayı 56, 26 Eylül 1908, s.1-6.
• “Kütüphaneler İçin”, Tanin, 1. sene, Sayı 93, 3 Kasım 1908, s. 5.
• Mahmud Esad, “Maârif Nâzırı Hakkı Bey”, İkdam, 2 Ağustos 1908, s. 3-4.
• “Mekteb-i Hukuk Talebesinden On İmza Varid Olmuştur”, Tanin, 1. sene, Sayı 93, 3 Kasım 1908, s. 5.
• Sâtı Bey, “Açık Sözler Darülmuallimîn Programları Hakkında”, Tanin, 1. sene, Sayı 94, 4 Kasım 1908, s. 8.
• Serbesti, 24 Teşrin-i sani 1324 /7 Aralık 1908, 1. sene, Sayı 22, s. 1-4.
• Tanin, 12 Eylül 1908, 1. sene, Sayı 42, s. 4.
• “Ticaret Mektebinde”, Tanin, 1. sene, Sayı 93, 3 Kasım 1908, s. 5.
• A.R., “Büyük Devlet Adamları Hakkı Paşa Bazı Hatıralar ve Mülahazalar”, Yeni Mecmua, Sayı 58, 3. Cild, 22 Ağustos 1918, s. 103-106.
• Ahmed Şuayb, Hayat ve Kitaplar, yay. haz., Erdoğan Erbay, Salkımsöğüt yayınları, Ankara, 2005.
• ALKAN, Ahmet Turan, Sıradışı Bir Jön Türk Ubeydullah Efendi’nin Amerika Hatıraları, İletişim yayınları, İstanbul, 1989.
• ALKAN, Mehmet Ö., “II. Meşrutiyet’te Eğitim, İttihad ve Terakki Cemiyeti, Milliyetçilik, Militarizm veya “Militer Türk-İslam Sentezi””, II. Meşrutiyet’i Yeniden Düşünmek, der. Ferdan Ergut, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010, s. 57-85.
• BOUQUET, Olivier, Sultanın Paşaları (1839-1909), çev. Devrim Çetinkasap, Türkiye İş Bankası yayınları, İstanbul, 2016.
• ÇANKAYA, Ali, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları İle Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler Mülkiye Şeref Kitabı I. Cild Mülkiye Tarihi (1859-1968), Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
• ÇANKAYA, Ali, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları İle Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler Mülkiye Şeref Kitabı III. Cild (1860-1923) Mekteb-i Fünûn-u Mülkiyye, Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne ve Mekteb-i Mülkiyye Mezunları, Mars Matbaası, Ankara, 1968-1969.
• DEMİRYÜREK, Mehmet, Son Vakanüvis Abdurrahman Şeref Efendi’yle Osmanlı Tarih Sohbetleri, Akademik kitaplar, İstanbul, 2009.
• DÖRDÜNCÜ, Muharrem, “Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Avrupa Seyahati”, Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, 2015, s. 79-97.
• DÖRDÜNCÜ, Muharrem, İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Devlet Adamlığı (1863-1918) (Yayımlanmamış doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara, 2013.
• ERKEK, Mehmet Salih, “II. Meşrutiyet Dönemi Maarif Nazırları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 28, Sayı 2, Aralık 2013, s. 385-416.
• HEKİMOĞLU, Samet, Süleyman Nazif’in (1869-1927) Bütün Yazıları (Başlangıçtan 1909’a Kadar) Metin-İnceleme-İndeks, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2019.
• İNAL, İbnü’l-emin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt 4, Dergâh yayınları, İstanbul, 1982.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), Prosopografik Rehber, İSİS, İstanbul, 1999.
• KURŞUN, Zekeriya, “İbrâhim Hakkı Paşa (1863-1918)”, Cilt 21, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000, s. 311-314.
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, Matbaa-i Âmire, Dersaadet, 1316.
• SARAÇOĞLU, Ahmet Cemalettin, Unutulan Meşhurlarımızdan Mizancı Murad Bey, yay. haz. İsmail Dervişoğlu, Şema yayınları, İstanbul, 2005.
• SİMAVÎ, Lütfi, Sultan Mehmed Reşad Hân’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim (Osmanlı Sarayı 1909-1919), yay. haz. Sevda Şakar, Şehir yayınları, İstanbul, 2007.
• ŞAHİN, Muhammet ve TOKDEMİR, M. Ahmet, "II. Meşrutiyet Döneminde Eğitimde Yaşanan Gelişmeler”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 4, 2011, s. 851-876.
• Tahsin Paşa, Abdülhamit ve Yıldız Hatıraları, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1931.
• TAŞER, Seyit, “Halide Edip Adıvar’ın Öğretmenlikten İstifası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 31, 2012, s. 149-159.
• VARLIK, M. Bülent, “Musavver Şikago Sergisi (1893) –ABD’nde İlk Türkçe Süreli Yayın-”, Kebikeç, Sayı 1, 1995, s. 35-42.
• YÖRÜK, Ali Adem, Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878- 1900), (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2008.