ÜNLÜ MENEMENCİOĞLU AİLESİ VE TÜRK BÜROKRASİSİNDEKİ YERLERİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 99 - 117, 21.05.2020

Ercan Karakoç , Turay Yayla

https://doi.org/10.32953/abad.690885

Öz

Menemencioğulları ailesi, Doğu Akdeniz Bölgesi’nde yaşamış, zamanla Adana ve çevresine yerleşerek bölgenin yönetiminde söz sahibi olan âyânlardan biri olmuştur. Aşiretin son beyi Hacı Ahmet Bey 1865’te başlayan Fırka-i Islahiye uygulamasıyla, ailenin önde gelenlerinden oluşan bir grup Menemencioğlu, İstanbul’da zorunlu ikamete tabi tutulmuştur. Eğitime büyük önem veren ailenin mensupları arasında askeriye, maliye, mülkiye ve hukuk alanları başta olmak üzere farklı disiplinlerde eğitim-öğrenim görmüş pek çok kişi vardır. Mehmet Rifat Bey ve Numan Menemencioğlu gibi kişiler, Osmanlı’nın yıkılış, çağdaş Türkiye’nin kuruluş dönemlerinde Türk bürokrasisinde önemli görevlerde bulunmuşlardır. Makale hazırlanırken, arşivlerden, basın kaynaklarıdan ve anılardan faydalanılmıştır. Çalışmada Menemencioğulları ailesinin Türk bürokrasisindeki yeri ve önemi örneklerle ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Menemencioğulları, Türk Bürokrasisi

Kaynakça

• Kaynakça
• Arşiv Belgeleri
• DABOA, HSD. AFT.17/2–1352. N.13 / 1933. DABCA, 30-18-1-2/37-43-3 / 11.06.1933. DABCA, 30-11-1-0/95-15-17 / 06.06.1935. DABCA, 30-11-1-0/116-32-19 / 18.09.1937. DABCA, 30-11-1-0/117-37-14 / 29.11.1937. DABCA, 30-11-1-0/117-38-12 / 14.12.1937. DABCA, 30-11-1-0/134-31-7 / 09.08.1939. DABCA, 30-10-0-0/76-503-11 / 18.08.1942. DABCA, 30-18-1-2/106-78-8 / 09.11.1944. DABCA, 30-18-1-2/119-46-5 / 13.06.1949.
• Kitap ve Makaleler
• AKPINAR Mahmut, “Osmanlı Hariciye Nazırları (1836-1922)”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Güz/Autum, S. 35, (2015), s. 173-205. ASLANTEPE Sevsen, “Türkiye’nin 1920-1998 Döneminde Yabancı Devletlere Yolladığı Temsilciler”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Yay. Haz.: İsmail Soysal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999, s.761-802. BİRİNCİ Necat, Menemenlizâde Mehmet Tahir Hayatı ve Eserleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1988. BULDUK Üçler, “Bozdoğan Yörükleri ve Yaylak-Kışlak Sahaları”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Yay. Haz.: Tufan Gündüz, Yörük Türkmen Vakfı Yayınları, Ankara 2000, s. 71-82. Cevdet Paşa, Tezakir (29-31), c. I-IV, Yay.: Cavid Baysun, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986. ÇADIRCI Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. DEMİR Alpaslan, 16. Yüzyılda İçel Ve Çevresinde Bozdoğan Cemaati, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2000. DİKERDEM Mahmut, Hariciye Çarkı, Anılar, Cem Yayınevi, İstanbul 1989. ERİM Nihat, Günlükler 1925-1979, Haz.: Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul Mayıs 2005. GÖVSA İbrahim Alâettin, “Rifat Bey, Menemenlizade Mehmet (1856-1935)”, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, ([y.y.y.]: Yenigün Neşriyat, [y.t.y.]), s. 324, 325. _______, “Menemencioğlu, Numan [Doğ. 1893]”, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, ([y.y.y.]: Yenigün Neşriyat, [y.t.y.]), s. 252. GÜÇLÜ Yücel, Eminence Grise of the Turkish Foreign Service: Numan Menemencioğlu, [y.y.], Ankara May 2002. GÜNEŞ İhsan, Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. Ve II. Meşrutiyet, c. I., TBMM Basımevi Müdürlüğü, Ankara 1997. HARRİS George S., Atatürk’s Diplomats, The ISIS Pres, İstanbul 2010. KUNTAY Mithat Cemal, Namık Kemal, Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II. Kısım 2, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010. KUNERALP Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkânı ve Ricali (1939-1922), İsis, İstanbul 1999. KURT Yılmaz, “Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri I (77 Belge İle Birlikte)”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi. c. XXI, S. 25, 2000, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001), s. 85-187. _______, “Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri II”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, c. XXX, S. 34, (2009), s. 1-65. Menemenlizade Edhem, Lotus Meselesi, Yay. Haz.: Yasin Poyraz, Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2011. Menemencioğlu Ahmet Bey, Menemencioğulları Tarihi, Yay. Haz.: Yılmaz Kurt, Akçağ Yayınları, Ankara 1997. MERT Özcan, XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980. _______, “Âyan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 4, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1991, s. 196. PAKALIN Mehmet Zeki, Maliye Teşkilatı Tarihi (1944-1930), [y.y.y]: Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını No: 1977-180/IV. _______, “Abdullah Bey (Abdullah Eşref Bey)”, Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, c. 1, Yay. Haz.: Mehmet Metin Hülagü, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008, s. 16, 17. _______, “Asaf Paşa (Mehmet Asaf Paşa)”, Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, c. III, Yay. Haz.: Gülbadı Alban, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008, s. 121-124. _______, “Rifat Bey (Mehmet Rifat Bey, Topal)”, Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, c. XV, Yay. Haz.: Ayhan Öztürk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008, s. 25-32. SÜREYYA Mehmed, “Ahmet Bey (Hacı)”, Sicill-i Osmani, c. 1, Yay. Haz.: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, s. 157. _______, “Tevfik Mehmet Paşa (Menemencizâde)”, Sicill-i Osmani, c. 5, Yay. Haz.: Nuri Bayraktar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, s. 1632. _______, “Tevfik Mustafa Paşa”, Sicill-i Osmani, c. 5, Yay. Haz.: Nuri Bayraktar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul Ağustos 1996, s. 1632, 1633. TOROS Taha, “Adanalıların Kaybettiği Büyük Hocası, Nabi Menemenci”, Taha Toros Arşivi, TT- 514115. _______, “Tarih Köşelerinde Menemencioğlu Ahmet Bey’e Dair...”, Taha Toros Arşivi, TT-551584. _______, “Menemencioğulları Şeceresine Bir Bakış”, Taha Toros Arşivi, TT-551590. _______, “Menemencilerden Mısır Sarayına İstenilen Çocuk”, Taha Toros Arşivi, TT-551592. _______, “Menemencioğulları”, Taha Toros Arşivi, TT-551593. _______, “Menemencioğullarına Umumi Bir Bakış”, Taha Toros Arşivi, TT-551594. _______, “Namık Kemal Ailesi”, Taha Toros Arşivi, TT-583834. _______, “Menemencioğulları Şeceresine Bir Bakış I”, Taha Toros Arşivi, TT-640128. _______, “Menemencioğulları Şeceresine Bir Bakış 2”, Taha Toros Arşivi, TT-640128. _______, “Ya Adana’ya Liman Ya Mersin’e Tren”, Taha Toros Arşivi, TT-640200. TÜRKAY Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman, Kaynak Eserler Serisi 1, İstanbul 1979. TÜRKGELDİ Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984. UÇMAN Abdullah, “Mehmet Tahir, Menemenlizâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 28, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2003, s. 534, 535. ULUTAŞ Songül, “Tarsus Şer’iye Sicilleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Menemencioğlu Aşireti’nin Mısırlılara ve Osmanlı Devleti’ne İkili Yardım Faaliyetleri (1832-1841)”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 15, S. 1, (2006), s. 369-392. UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, “Âyan”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1961, s. 40-42. YURDAKUL Necdet, “Ölümünün 100. Yılında Unutulan Yönleriyle Namık Kemal”, Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, İletişim Yayınları, c. 10, S. 60, (Aralık 1988), s. 329-336. YURTSEVER Cezmi, Eşkiya, Ekrem Matbaası, Adana Ekim 2016. “Adana”, Yurt Ansiklopedisi, c. 1, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s. 7-181. Ali Ekrem Bolayır’ın Hatıraları, Haz.: Metin Kayhan Özgün, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991. Hariciye Vekâleti Yıllığı, [y.y.y.]: [y.y.], 1959. “Menemencioğlu, Etem (1878-1963)”, Büyük Ansiklopedi, c. 10, Milliyet Yayınları, İstanbul [y.t.y.], s. 3895. “Menemencioğlu (Etem)”, Meydan-Larousse, Ek Cilt, Yay.: Safa Kılıçoğlu, Meydan Yayınevi, İstanbul 1976, s. 578. “Menemencioğlu, Hasan (1891-1952)”, Büyük Ansiklopedi, c. 10, Milliyet Yayınları, İstanbul [y.t.y.], s. 3895. “Menemenlizâde Mehmet Tahir”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, c. 6, Dergah Yayınları, İstanbul [y.t.y.], s. 259-262. “Menemenli-zade Nabi Bey”, Taha Toros Arşivi, TT-514146. “Merhum Ömer Paşa”, Taha Toros Arşivi, TT-514722. Namık Kemal’in Hususi Mektupları, İstanbul ve Midilli Mektupları-I, c. II, Haz.: Fevziye Abdullah Tansel, 2. Baskı (Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013. Namık Kemal’in Hususi Mektupları, VI. Midilli Mektupları-II, c. III, Haz.: Fevziye Abdullah Tansel, 2. Baskı (Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013. “Rifat Ailesi”, Taha Toros Arşivi, Dosya No: 80-Menemencioğulları. Salname-i Nezaret-i Umur-ı Hariciye (Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı), c. IV, Haz.: Ahmet Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul Mayıs 2003. TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950, İkinci Basım, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010. TBMM Albümü 1920-2010, 2. Cilt 1950-1980, İkinci Baskı, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010. TBMM Albümü 1920-2010, 4. Cilt, 1960-1983, İkinci Basım, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre V, İçtima 2, On İkinci İnikad, c. 21, 1 Aralık 1937. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre VI, İçtima 3, Seksen Birinci İnikad, c. 27, 14 Ağustos 1942. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre VII, İçtima F., İkinci İnikad, c. 1, 15 Mart 1943. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı 1929-1930, Matbuat Umum Müdürlüğü, İstanbul 1930. Türkiye’de Kim Kimdir, “Yaşayan Tanınmış Kimseler Ansiklopedisi”, Haz.: Osman Nebioğlu, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1961-1962. https://www.fenerbahce.org/kulup/baskanlarimiz [10.5.2019].
• Süreli Yayınlar
• Cumhuriyet Gazetesi. Hürriyet Gazetesi. Milliyet Gazetesi. Ulus Gazetesi.