MİHAİL ÇAKIR’IN “BESARABİEAL GAGAUZLARÂN İSTORİEAS” ADLI ESERİNİN GAGAUZLARIN TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 451 - 474, 24.10.2022

Asım Korkmaz

https://doi.org/10.32953/abad.1141684

Öz

Mihail Çakır, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar dinî ve kültürel çalışmalarıyla Besarabya’da ön plana çıkan Gagauz kökenli bir eğitimci ve din adamıdır. Çakır, daha önce Viata Basarabiei dergisinde Rumence yazdığı bazı makaleleri bir araya getirerek ve çeşitli eklemelerle 1934 yılında Besarabielâ Gagauzlarân İstorieasâ (Besarabyalı Gagauzların Tarihi) başlığıyla, Gagauz Türkçesiyle yayımlamıştır. O, bu kitabı yazmak için yoğun çaba sarf etmiştir. Kırk yıllık süre zarfı içinde Gagauz tarihi, kültürü üzerine saha araştırması ve kaynak taraması yapan Mihail Çakır, Gagauzların saf Türkçe konuşan bir Türk topluluğu olduğu kanısına varmıştır. Gagauzların soy kökenlerini eski göçebe Oğuz Türklerine dayandırmıştır. Çakır; bu eserini mevcut tarihî veriler, sosyal bilim adamlarının tezleri ve saha çalışmalarından yola çıkarak hazırlamıştır. Gagauzların köklü bir geçmişi ve kültürü olduğunu ortaya koymuştur. Mihail Çakır, kendi halkından gelen talepler doğrultusunda bu kitabı yazma gereksinimi duymuştur. Küçük hacimli ama oldukça önemli bir çalışma olan Besarabielâ Gagauzlarân İstorieasâ, Gagauz kökenli birisi tarafından yazılan ilk Gagauz tarihi kitabıdır.

Anahtar Kelimeler

Mihail Çakır, Besarabielâ Gagauzlarân İstorieasâ, Gagauz Türkleri, Besarabya, Tarih

Kaynakça

• ANGELİ, Fedor, Oçerki İstorii Gagauzov – Potomkov Oguzov (Seredina VIII – Haçala XXI BB), Kişinev 2007.
• ANZERLİOĞLU, Yonca, “Bizans İmparatorluğu’nda Türk Varlığı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 218-232.
• ARAT, Ender, Moldova-Gagauziya Anıları, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2021.
• ARGUNŞAH, Mustafa-ARGUNŞAH, Hülya, Gagauz Yazıları, Türk Ocakları Kayseri Şubesi Yayınları, Kayseri 2007.
• AYAN, Gönül, “Atatürk’ün Hizmetlerinden Dolayı Ödüllendirdiği Büyük Türk Kimliği Mihail Çakır”, Literatura, Folklor Problemi Poetiki (Gagauzka Kultura), Kiev 2009, s. 143-148.
• BAYKURT, Cami, Hristiyan Türkler, Karma Kitaplar, İstanbul 2007.
• BULGAR, Stephan, İstoriya Goroda Komrata, Kişinev 2008.
• ___________, Gagauzların İstoriyası Orta Asirlerdan Büünkü Güna Kadar: Birinci Pay, Komrat 2021.
• ÇAKIR, Mihail, Besarabielâ Gagauzlarân İstorieasâ, Tipografia Tiparul Moldovenesc, Kişinev 1934.
• ÇAKIR, Nikolay, “Gagauzlar Hem Çakır Senselesi”, Sabaa Yıldızı, S. 10, (1999), s. 42-47.
• DUMİNİKA, İvan, “Bessarabskiy Prosvetitel Mihail Çakir i Slavyanskiye Pervouçiteli Svyatıye Kirill i Mefodiy”, Bilgilar, No: 4 (5), (2020), s. 32-36.
• __________, “ Jizn i Deyatelnost Protoiereya Mihaila Çakira v Svete Novıh Dannıh”, Protoierey Mihail Çakir – Prosvetitel i Religioznıy Deyatel Bessarabii, der. Viktor Tsvirkun, İvan Duminika, Vitaliy Sırf, Kişinev 2020, s. 19-38.
• __________, “Politiçeskiye Vzgladı Protoiereya Mihaila Çakira v Tsarskiy Period”, IX Pravoslavnıye Obşçeobrazovatelnıye Çakirovskiye Çteniya, der. D. E. Nikoglo, V. E. Boykov, T. İ. Kiryakova, Komrat 2021, s. 17-20.
• EKER, Süer, “Türk Dünyasının Bilgeleri Moldova, Gagauz Yeri ve Türkiye’yi Birleştiren Anıtsal Bir Kimlik: Mihail Mihailoviç Çakır”, Tehlikeli Diller Dergisi, S. 3, C. 2, (2013), s. 93-101.
• GUBOGLU, Mihail Petroviç, “Prof. Protoieren (Baş-Papaz) Mihail Çeakir (M. Çakır) (1861-1938)’ın Ölümünün 50. Yılı Münasebetiyle”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, S. 60, (1989), s. 59-84.
• GÜNGÖR, Harun-ARGUNŞAH, Mustafa, Gagauz Türkleri: Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• GRİGORIADIS, Ioannis N.-SHABIN, Evgeniia, “Between Ethnic Group and Nation: Mihail Çakir’s Histories of the Gagauz”, East European Politics and Societies and Cultures, C. 35, S. 3, (2021), s. 638-660.
• HÜNERLİ, Bülent, Mihail Çakir’in Gagauzca (Türkçe)-Rumence Sözlüğü (İnceleme-Metin), Paradigma Akademi, Çanakkale 2019.
• KAPALO, James Alexander, “The Career of Father Mihail Çakir (1861-1938) – The Cyril and Methodius of the Gagauz”, Solanus: International Journal for Russian & East European Bibliographic, Library & Publishing Studies, C. 21, (2007), s. 5-18.
• _________________, “Gagauz ‘Orthodoxism’ in Interwar Romania: Mihail Çakir and the Gagauz National Movement”, Romanian Academy Historical Yearbook, C. 8, (2011), s. 103-120.
• KAPLAN, Olga Untila, “The First Newspaper of the Gagauz People the Voice of Truth, Rebirth”, Research and Development on Social Science: Monographs and Studies of the Jagiellonian University-Institute of Public Affairs, ed. Roman Dorczak, Regina Lenart-Gansiniec, Christian Ruggiero, Mehmet Ali İcbay, Krakow 2018, s. 587-596.
• KARANFİL, Güllü, “Gagauzların Milli Lideri Mihail Çakir”, Gagauzlar İçin Yazılarım, Boy Yayınları, Denizli 2016, s. 129-139.
• KILIÇ, Orhan, “Gagauz Coğrafyasının Osmanlı İdarî Taksimatındaki Yeri”, 1. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni: Gagauz Dili, Tarihi, Coğrafyası ve İnanç Sistemleri (Bursa: 15 Nisan 2018) Bildiri Kitabı, ed. Selçuk Kırlı, Alev Sınar Uğurlu, Bursa 2018, s. 261-277.
• KOPUŞÇU, Viktor, Çakirlar I: Ay-Boba Mihail Çakir, Komrat 2015.
• PEEZ, Carl, “Christliche Türken oder Türkische Christen”, Österreichische Monatsschrift für den Orient, C. 20, S. 6-7, (1894), s. 80-91.
• Protoierey Mihail Çakır Stati po Istorii i Kulture Gagauzov Bessarabii v Jurnale Viata Basarabiei (Bessarabskaya Jizn) der. Viktor Tsvirkun, İvan Duminika, Vitaliy Sırf, Kişinev 2018.
• NİKOGLO, D. E., “Oçerki Protoiereye Mihaila Çakira v Kontekste Sovremennıh İssledovaniy pa Gagauzovedeniyu”, Revista de Etnologie şi Culturologie, C. 4, (2008), s. 88-95.
• ÖZKAN, Nevzat, “Gagavuz Yazı Dilinin Kurucusu Mihail Çakır”, Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, S. 43, (2014), s. 43-49.
• STAMATOGLU, G., Gagauzların Altın Kitabı I (Gagauzların Tarihi Hem Etnogenezi), Komrat 2002.
• ___________, Gagauzların Altın Kitabı II (Gagauzların Tarihi Hem Etnogenezi), Komrat 2012.
• TEMİZYÜREK, Fahri, “Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Gagavuz Türklerine Hizmetleri”, Hamdullah Suphi ve Gagauzlar Uluslararası Bilgi Şöleni Sempozyumu (Komrat: 2-4 Haziran 2016) Bildiri Kitabı, ed. Mehmet Şahingöz, Alper Alp, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2016, s. 115-119.
• TOGAN, A. Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihi’ne Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
• YOLOĞLU, Güllü, Qaqouzlar, Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, Bakü 1996.
• ZANET, Todur, Gagauzluk: Kultura, Ruh, Adetlar, Pontos, Kişinev 2010.