THE ESTABLISHMENT AND ACTIVITIES OF “İTTIHÂD-I OSMÂNÎ ARNAVUD MAÂRIF MAHFILI” IN THE SECOND CONSTITUTIONAL PERIOD

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 625 - 659, 24.10.2022

Mesut Yavaş

https://doi.org/10.32953/abad.1162651

Öz

After the proclamation of the Second Constitutional Monarchy, the Albanians turned to their cultural activities, and Albanian intellectuals and notables, in this regard, established various clubs, societies and associations in the regions where the Albanians lived intensely. In addition, they were active in the field of press, broadcasting and education, and published various newspapers and magazines and opened Albanian schools in various cities of Albania. However, the issue of which alphabet the education would be carried out in those schools led to disagreements, debates and divisions among the Albanians. Albanian intellectuals and notables organized various congresses in order to find a solution to the alphabet discussions and to reach a consensus on a standard Albanian alphabet. In this process, the parties expressed their views on the alphabet through various clubs and societies they opened, and tried to persuade the public. In this context, many Albanian intellectuals and notables, who believed in the necessity of writing Albanian with Arabic letters in that period, established “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfili” (The Ittihad-i Osmani Albanian Education Club) in Istanbul. In this study, the establishment of the aforementioned club, its activities in the field of media and education, and the opinions of the club’s managers on the alphabet were discussed with the aspects reflected in the Turkish press of the period.

Anahtar Kelimeler

Second Constitutional Period, Turkish Press, Albanians, Alphabet Debates, İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfili (The Ittihad-i Osmani Albanian Education Club).

İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE İTTİHÂD-İ OSMÂNÎ ARNAVUD MAÂRİF MAHFİLİNİN KURULUŞU VE FAALİYETLERİ

Öz

İkinci Meşrutiyet’in ilanı sonrasında Arnavutlar kültürel faaliyetlerine hız vermişler ve bu bağlamda Arnavut aydın ve ileri gelenleri Arnavutların yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde çeşitli kulüp, cemiyet ve dernekler kurmuşlardır. Ayrıca basın yayın ve eğitim alanında faaliyet göstermişler ve bu çerçevede çeşitli gazete ve dergiler yayımlamışlar; Arnavutluk’un çeşitli şehirlerinde Arnavut okulları açmışlardır. Fakat açılan bu okullarda eğitimin hangi alfabe ile yapılacağı konusu Arnavutlar arasında görüş ayrılıklarına, tartışmalara ve ayrışmalara sebep olmuştur. Arnavut aydın ve ileri gelenleri yaşanan alfabe tartışmalarına bir çözüm bulabilmek ve standart bir Arnavut alfabesi konusunda uzlaşı sağlayabilmek adına çeşitli kongreler düzenlemişlerdir. Bu süreçte taraflar alfabe konusundaki görüşlerini açtıkları çeşitli kulüp ve cemiyetler aracılığıyla dile getirmişler ve kamuoyunu ikna etmeye çalışmışlardır. Nitekim bu dönemde Arnavutçanın Arap harfleriyle yazılmasının gerekliliğine inanan birçok Arnavut aydını ve ileri geleni, İstanbul’da “İttihad-i Osmanî Arnavud Maarif Mahfili”ni kurmuştur. İşte bu çalışmada mezkûr mahfilin/kulübün kuruluşu, basın yayın ve eğitim alanındaki faaliyetleri ile mahfil yöneticilerinin alfabe konusundaki görüşleri dönemin Türk basınına yansıyan yönleriyle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Meşrutiyet Dönemi, Türk Basını, Arnavutlar, Alfabe Tartışmaları, İttihad-i Osmanî Arnavud Maarif Mahfili.

Kaynakça

• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA): ..............................
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (BOA. MF. MKT) 1141/33.
• Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (BOA. DH. MUİ) 102-2/3.
• Yabancı Arşivler Makedonya Arşivi (YB.021). 42/90.
• B. Gazeteler ...................................
• “Arnavud Arabî Hurûfat Cemiyeti”, Tanin, 15 Şubat 1325 [28 Şubat 1910], 3.
• “Arnavud Arabî Hurûfât Cemiyeti”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 29 Şubat 1910, 4.
• “Arnavud Hurûfu ve Hurûf-u Arabîyye İsti’mâli Mahfili”, Sabah, 20 Şubat 1325 [5 Mart 1910], 3.
• “Arnavud Kongresi”, Tanin, 24 Mart 1326 [6 Nisan 1910], 3.
• “Arnavud Kulübünde Bir İctima”, Yeni İkdam, 27 Mart 1326 [9 Nisan 1910], 1-2.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, İkdam, 20 Şubat 1325 [5 Mart 1910], 4.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, İkdam, 21 Şubat 1325 [6 Mart 1910], 5.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Sabah, 21 Şubat 1325 [6 Mart 1910], 3.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Tanin, 21 Şubat 1325 [6 Mart 1910], 2.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Tanin, 22 Şubat 1325 [7 Mart 1910], 3. “Arnavud Maârif Mahfili”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 2 Mart 1910, 2.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 4 Mart 1910, 3.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Yeni İkdam, 28 Mart 1326 [10 Nisan 1910], 3.
• “Arnavud Maârif Mahfili”, Yeni İkdam, 28 Mayıs 1326 [10 Haziran 1910], 5.
• “Arnavud Maârif Mahfili Heyeti”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 6 Mart 1910, 4.
• “Arnavud Mahfilinde”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 10 Nisan 1910, 6-7.
• “Arnavud Maârif Mahfilinden”, Sabah, 17 Şubat 1325 [2 Mart 1910], 4.
• “Arnavud Maârif Mahfilinden”, Tanin, 13 Teşrin-i sânî 1326 [26 Kasım 1910], 4.
• “Arnavud Maârif Mahfilinden”, Sabah, 13 Teşrin-i sânî 1326 [26 Kasım 1910], 4.
• “Arnavud Maârif Mahfilinden”, Yeni İkdam, 13 Teşrin-i sânî 1326 [26 Kasım 1910], 5.
• “Arnavud Mahfil-i Maârif ve Nutk-ı İftitâhî”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 5 Mart 1910, 5-6.
• “Arnavudca Lisânı Hurûfuna Dâir”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 16 Şubat 1910, 7.
• “Arnavudcanın Hurûfât-ı Arabîye ile Tamîmine Hâdim İttihâd-i Osmânî Maârif Mahfilinden”, Sabah, 28 Mayıs 1326 [10 Haziran 1910], 4.
• “Arnavudcanın Tarz-ı Tahrîiri”, Yeni İkdam, 12 Mart 1326 [25 Mart 1910], 4.
• “Arnavudluk Ahvâli”, Yeni Tasviri Efkâr, 28 Mart 1910, 7.
• “Asâr-ı Münteşire”, Sabah, 31 Kanun-ı sânî 1324 [13 Şubat 1909], 4.
• “Bir Hakîkate Dâir”, Tanin, 24 Teşrin-i sânî 1326 [7 Aralık 1910], 4.
• “Bir Mülâkat”, Tanin, 24 Temmuz 1325 [6 Ağustos 1909], s. 1.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfili”, Sabah, 22 Şubat 1325 [7 Mart 1910], 3.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfili”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 7 Mart 1910, 3.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Tanin, 3 Mart 1326 [16 Mart 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 16 Mart 1910, 7.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Sabah, 18 Haziran 1326 [1 Temmuz 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Tanin, 16 Temmuz 1326 [29 Temmuz 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Sabah, 16 Temmuz 1326 [29 Temmuz 1910], 3.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Tanin, 21 Temmuz 1326 [3 Ağustos 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden”, Sabah, 21 Temmuz 1326 [3 Ağustos 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden Vârid Olmuşdur”, Tanin, 21 Mart 1326 [3 Nisan 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden Vârid Olmuşdur”, Sabah, 21 Mart 1326 [3 Nisan 1910], 4.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfilinden Vârid Olmuşdur”, Yeni İkdam, 21 Mart 1326 [3 Nisan 1910], 6.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfiline”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 16 Mart 1910, 7.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Maârif Mahfiline”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 18 Mart 1910, 7.
• “İttihâd-i Osmânî Arnavud Mahfil-i Maârif”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 8 Mart 1910, 8.
• “Manastır Kongresi”, Sabah, 24 Mart 1326 [6 Nisan 1910], 3.
• “Mevlid-i Nebevi Kırâati”, Tanin, 24 Temmuz 1326 [6 Ağustos 1910], 4.
• “Osmanlı Arnavud Maârif Kulübü”, Sabah, 5 Mart 1326 [18 Mart 1910], 3.
• “Osmanlı Arnavud Maârif Kulübünden”, Sabah, 16 Şubat 1325 [1 Mart 1910], 4.
• “Resm-i Küşad”, Tanin, 20 Şubat 1325 [5 Mart 1910], 3.
• Selanik Belediye Reisi İsmail Hakkı, [Telgraf], Sabah, 23 Şubat 1325 [8 Mart 1910], 4.
• Tanin, 28 Mart 1326 [10 Nisan 1910], 4...........
• “Varaka”, Tanin, 17 Şubat 1325 [2 Mart 1910], 4...........
• “Vilâyat – Arnavud Kongresi”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 6 Nisan 1910, 6-7.
• C. Araştırma-İnceleme Eserler ..............................
• ALPAN, Necip P., Albanolojinin Işığında: Arnavut Alfabesi Nasıl Doğdu?, yay. y., Ankara 1979.
• ALPAN, Necip P., Arnavutluk’un Bağımsızlığı ve Avlonyalı İsmail Kemal Bey, Ulucanlar Matbaası, Ankara 1982
• AYNİ, Mehmet Ali, Ulusçuluk (Milliyetçilik), Peva Yayınları, İstanbul 1997.
• BARTL, Peter, Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878–1912), çev. Ali Taner, Bedir Yayınevi, İstanbul 1998.
• BELLO, Hasan, “Osmanlı ve Arnavut Kaynaklarına Göre Arnavutluk’ta 1911 Malisörler İsyanı”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• BOZBORA, Nuray, “Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimi”, Balkanlar El Kitabı, Tarih, c. I. der. Osman Karatay–Bilgehan A. Gökdağ, KaraM & Vadi Yayınları, Çorum 2006, ss. 568-588.
• CLAYER, Nathalie, “Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu”, çev. Orhan Koloğlu, Toplumsal Tarih (1 Şubat 1994), ss. 58-61.
• CLAYER, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri, Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
• ÇELİK, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke Kitapları, İstanbul 2004.
• ERGÜN, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908–1914), Ocak Yayınları, Ankara 1996.
• GAWRYCH, George, The Crescent and the Eagle, Ottoman Rule, Islam and the Albanians 1874-1913, I.B. Tauris, London 2006.
• GURULKAN, Kemal, “Arnavut Ulusçuluğu Sürecinde Anadilde Eğitim Sorunu Osmanlı Devleti’nin Konuya Yaklaşımı”, Uluslararası İslam’ın Arnavutlar Arasında Altı Yüz Yılı Sempozyumu = Gjashtë shekuj të Islamit ndër shqiptarë / Six centuries of Islam among Albanians, 16-17 Eylül 2006. Priştine–Kosova [Tebliğ], ss. 1-17.
• ILIKAN, Faruk, “Debre Kongresi”, Simurg, sy. 1 (Ekim 1999), ss. 200-248.
• KABASHİ, Artemida, “İtalyan Arberişlerinde George Castriota Scanderbeg’in Hatıraları: Arnavutluk Ulusal Kimliğinin Oluşturulmasında Diasporanın Rolü Üzerine Bir Çalışma”. çev. Dilaver Yıldırım, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Texas Tech Universitesi, 2005.
• KOCABAŞ, Süleyman, Avrupa Türkiye’sinin Kaybı ve Balkanlarda Panislavizm, Vatan Yayınları, İstanbul 1986.
• KÜLÇE, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, Ticaret Basımevi, İzmir 1944.
• MEZANİ, Rezart, “İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• OLGUN, Said, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler”, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• SAYGILI, İlhan, “Balkanlardaki Milliyetçilik Hareketlerinin Osmanlı Devleti’nin Dağılması Üzerindeki Etkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• SKENDI, Stavro, The Albanian National Awakening 1878-1912, Princeton University Press, New Jersey 1967. SÖNMEZ, Banu İşlet Sönmez, II. Meşruyiyette Arnavut Muhalefeti, YKY, İstanbul 2007.
• URFA, Adem, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Arnavut ve Arap Milliyetçilikleri (1908-1918)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• VICKERS, Miranda, The Albanians: A Modern History, I. B. Tauris, London 2006.
• YAKUT, Kemal, “Arnavutluk Bağımsızlık Hareketinde Alfabe ve Eğitim Tartışmaları”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran, Arnavutluk 4-7 Aralık 2003, IRCICA İstanbul, 2006, ss. 29-53.