HADRİANOPOLİS TOPOĞRAFYASININ VE DOĞAL KAYNAKLARININ KENTTEKİ ETKİLERİ (2017-2020 SEZONLARI)

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 58 - 86, 31.07.2022

Ersin Çelikbaş Ercan Verim

Öz

“Paphlagonia Hadrianopolisi” bugün Karabük ili, Eskipazar ilçesi merkezinin 3km batısında “Viranşehir” olarak adlandırılan mevki ve çevresinde arazi üzerinde dağınık bir şekilde Budaklar, Büyükyayalar, Çaylı ve Beytarla köylerini kapsamaktadır. Güneybatı Paphlagonia bölgesi kenti olan Hadrianopolis’e Geç Hellenistik, Roma ve Erken Bizans Dönemlerinde iskân görmüştür ve diğer Paphlagonia kentlerinde olduğu gibi bir çekirdek bölgeye ve bu bölge çevresinde yoğunlaşan bir khoraya sahipti. Hadrianopolis genel bir anlamda Geç Roma-Erken Bizans dönemi kent dokusunu yansıtmaktadır. Her ne kadar Hadrianopolis’teki epigrafik çalışmalar MS 1-3. yüzyılı işaret etse de bugüne kadar yapılan kazı çalışmaları mimari anlamda bu tarih aralığını desteklememiştir. Kentte ortaya çıkarılan bazı yapılarda yerel unsurların varlığı dikkat çekmektedir. Bir vadiye konumlanan kentteki yapılar bölgenin topoğrafyasına uygun olarak inşa edilmiştir. Hamamlar iki farklı teras üzerinde konumlandırılmıştır. Ayrıca kentteki tüm yapılarda kentin çevresinde yer alan ocaklardan getirilmiş mermer ve traverten kullanılmıştır. Bir Güney Paphlagonia kenti olan Hadrianopolis Bithynia, Galatia ve Pontos Bölgeleri’nin arasında yer almaktadır. Phrygia bölgesi ile doğrudan sınırı olmamasına rağmen Hadrianopolis’in Phrygia kültüründen etkilendiğini gösteren önemli veriler mevcuttur. Özellikle ölü gömme gelenekleri içerisinde değerlendirebilecek birçok unsur Phrygia geleneğinin en güzel temsilcilerindendir. Bunlarla beraber Kilise B mozaiklerinde görülen figürlerdeki bazı ayrıntılar, seramikler Phrygia etkisini göstermektedir. Bugüne kadar yapılan kazılar sonucu ortaya çıkarılan mimari yapılar, küçük buluntular Hadrianopolis’in bir Paphlagonia Bölgesi kenti olmasına rağmen, kıyı bölgelerinin özelliklerinden ziyade iç bölgelerinin özelliklerine daha yakın olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Paphlagonia, Topoğrafya, Mozaik, Nekropol, Roma.

Kaynakça

• BAHAR, Hasan-KOÇAK, Özdemir, Eskiçağ Konya Araştırmaları 2, Kömen Yayınları, Konya 2004.
• BERBER, S., “Keçiborlu İlçesi’nde Bulunan Phrygia Pisidiası Kaya Mezarı Örnekleri”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/12, 2015, s.297-314.
• BERNDT-ERSÖZ, Susanne, Phrygian Rock-Cut Shrines, Leiden: Brill Academic Publishers, 2006.
• DÖKÜ, F. Eray, Paphlagonia Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2008.
• ERDOĞAN, Serap, Gordion Tümülüsleri Işığında Frigler’de Oda Mezarlara Ölü Gömme Gelenekleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı Klasik Arkeoloji Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2007.
• HASPELS, C. H. Emile, “The Highlands of Phrygia: Sites and Monuments” Princeton: The University Press, 2008.
• KAN ŞAHİN, Gülseren, “Hadrianopolis Pişmiş Toprak Buluntuları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Arkeoloji Programı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2015.
• KARAGÖZ, Şehrazat, Anadolu’dan Mezar Stelleri: Arkaik- Greko Pers – Hellenistik – Roma- Bizans Çağları, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1984.
• KELEŞ, Vedat, “Ordu Dikenlice Köyü Kaya Mezarları”, Arkeoloji ve Sanat 129, 2008, 77-92.
• KELEŞ, Vedat-ÇELİKBAŞ, Ersin, “Paphlagonia Hadrianopolis’inde Bulunmuş Kapı Temalı Mezar Steli”, Turkish Studies 8/6, 2013, 363-376.
• KORTANOĞLU, R. Eser, “Dağlık Frigya Bölgesi Hellenistik ve Roma Dönemi Kaya Mezarlarında Frig Etkileri”, Edi. Taciser Tüfekçi Sivas ve Hakan Sivas, Frigler: Midas’ın Ülkesinde Anıtların Gölgesinde, İ Yapı Kredi Yayınları,İstanbul 2012, 288-309.
• LAFLI, Ergün-GÜRLER, Binnur, “Paphlagonia Hadrianopolis’inde 2003-2008 Yılları Arasında Yapılan Arkeolojik Çalışmaların Eski Anadolu Tarihine Katkıları”, XVI. Türk Tarih Kongresi, I. Cilt, 2015, 27-72.
• LAFLI, Ergün, “A Roman Rock–Cult Niche at Paphlagonian Hadrianopolis”, 24. AST, 2007, 44-49.
• MATTHEWS, R.-METCALFE, M.-COTTİCA, D., “Landscapes with Figures: Paphlagonia Through the Hellenistic, Roman and Byzantine Periods, 330 BC–AD 1453”, Edi. Roger Matthews – C. Glatz, At Empires’ Edge: Project Paphlagonia, Regional Survey in North–Central Turkey, London: British Institute at Ankara, 2009, 175-227.
• ÖZDEMİR, Ünal, Eskipazar: Sosyal ve Ekonomik Yönden az Gelişmiş bir İlçe, Aktif Yayınevi, Erzurum 2006.
• PATACI, Sami, “Paphlagonia Hadrianopolis’i Mozaik ve Fresko Buluntuları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Arkeoloji Programı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2012. RAMSAY, William Mitchell, “A Study of Phrygian Art”, JHS 9,1988, 350-382.
• RUGGİERİ, Vincenzo, Byzantine Religious Architecture (587-867): Its History and Structural Elements. Roma: Pontical Institutum Studiorum Orientalium, 1991.
• SEVİN, Veli, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Türk Tarih Kurumu Basımevi , Ankara 2001.
• SUMMERER, Latife-VON KİENLİN, Alexander, Achaemenid Impact in Paphlagonia: Rupestral Tombs in the Amnias Valley, Edi. J.Nieling – E.Rehm, Achaemenid Impact in the Black Sea. Communication of Powers, Aarhus, 2010, 195-222.
• TAMSU POLAT, Rahşan, “Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve bir Tipoloji Önerisi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1, 2010, 203-222.
• WAELKENS, Marc, Die Kleinasiatischen Türsteine: Typologische und Epigraphische Untersuchungen der Kleinasiatischen Grabrelief mit Scheintür, Mainz: P. Von Zabern, 1986.
• YILDIRIM, Şahin-DEMİRCİ Bal, Nimet, “The Rescue Excavation of the Hacılarobası Tumulus”, Edi. M.Manoledakis, The Black Sea in the Light of New Archaeological Data and Theoretical Approaches, Oxford, 2016, 225-238.