SÜLEYMANİYE KÜTÜPHANESİ HACI MAHMUD EFENDİ BÖLÜMÜ YAZMALARINDAN BİR MECMÛ‘A-İ EŞ‘ÂR NÜSHASI İNCELEMESİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 138 - 167, 31.07.2022

Mahmut Başaran

Öz

Sözlük anlamıyla toplanıp biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş şeylerin hepsi, seçilmiş yazılardan meydana getirilen yazma kitap anlamına gelen mecmualar üzerinde yapılan çalışmaların faydalarından biri de klasik Türk edebiyatının kuytu köşelerinde kalan şiir ve şairleri gün yüzüne çıkarıp araştırmacıların dikkatine sunmaktır. Bu mecmuaları tertip eden kişinin halkın sosyal – siyasal durumundan, ekonomik refahından, inandığı dinden uzak durması düşünülemez. Nasıl ki bir şair etkilendiği herhangi bir şey için bir şiir yazıyorsa mürettip de kendi duygularının tercümanı olan şiirden etkilenip mecmuasında ona yer vermek isteyecektir. Bu da dönemin edebiyat açısından zevk ve anlayışını, dil ve özelliklerini gözler önüne sermektedir. Bu bağlamda düşünüldüğünde mecmualar edebiyat tarihimizin her yönüyle incelenmesinde önemli katkılar sağlayacak kaynaklardır.
Bu çalışmanın amacı da Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Yazmaları, Numara 5211’de kayıtlı Mecmû‘a-i Eş‘âr adlı şiir mecmuasını tanıtmaktır. Mürettibi belli olmayan bu şiir mecmuası 49 varaktan oluşmakta ve içerisinde 13 farklı nazım şekli, 5 farklı nazım türü bulunmaktadır. Çalışmada mecmuanın dış özellikleri, muhteva, dil ve yazım özellikleri; mecmuada yer alan şairler, şairlerin kullandıkları nazım şekilleri/türleri ve sayısı; mecmuada bulunan şiirlerde kullanılan vezinler ve sayısı incelenerek mecmuanın tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Şiir Mecmuası, Mecmuʿa-i Eşʿâr, nazım şekileri.

Kaynakça

• AKKUŞ, Metin, “Nef‘î”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul 2006, s. 523-523.
• AYDEMİR, Yaşar, Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler, Turkish Studies, Volume: 2/3, Ankara 2007, s. 123-132.
• BAŞARAN, Mahmut, Mecmû‘a-i Eş‘âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Yazmaları, Numara 5211 (İnceleme - Karşılaştırmalı Metin), Karabük 2021.
• BAŞARAN, Mahmut, " Mecmû‘a-i Eş‘âr (Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 5211)", Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mecmu-a-i-es-ar-suleymaniye-kutuphanesi-haci-mahmud-efendi-bolumu-5211. [Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2022].
• BİLKAN, Ali Fuat, Nâbî Dîvânı, Akçağ Yay. c. 1-2, Ankara 2011.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 2013.
• DİKMEN, Hamit, “Seyyid Vehbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 37, İstanbul 2009, s. 74-75.
• DİKMEN, Hamit, Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Ankara 1991.
• DİRİÖZ, Meserret, Eserlerine Göre Nâbî, İstanbul 1994.
• DURMUŞ, İsmail, Transkripsiyon, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 306-308.
• EKİCİ, Hatice, Sahhâf Rüşdî ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Balıkesir 2006.
• ERDOĞAN, Mustafa, Bursalı Rahmî ve Dîvânı, Ankara 2011. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 (ET. 08.05.2021)
• ERSOYLU, Halil, “Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı”, c. 1, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1981.
• Gürbüz, Mehmet, Şiir Mecmualarının Kaynakları Üzerine, Turkish Studies, Volume: 8/1, s. 316
• GÜRBÜZ, Mehmet, Şiir Mecmûaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII., Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay., İstanbul 2012.
• İPEKTEN, Haluk, Nef‘î Hayatı – Eserleri – Sanatı Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, Akçağ Yay., Ankara 2012.
• KARAHAN, Abdülkadir, “Nâbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul 2006, s. 258-260.
• KAVRYK, Hasan, Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı.
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (ET. 26.05.2021)
• KAYA, Bayram Ali, “Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 43, İstanbul 2013, s. 245-246.
• KONUR, Himmet, “Sezâî-yi Gülşenî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 37, İstanbul 2009, s. 79-81.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih, Metin Neşrinin Ana Esasları, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S. 31, Ankara 2012, s. 181.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih, Şiir Mecmualarının Önemi ve “Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi” (MESTAP), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII., Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay., İstanbul 2012.
• KUT, Günay, “Mecmua”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler, İsimler, Eserler, Terimler), C. 6, Dergâh Yay., İstanbul 1986.
• LEVEND, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• ÖZUYGUN, Ali Rıza, Hasan Sezâyî’nin Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Dîvânının Tenkitli Metni ve İncelenmesi, c. 1, Erzurum 1999.
• PALA, İskender, Hoş Sadâ, Kapı Yay., İstanbul 2013.
• TIĞLI, Fatih, “Rahmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul 2007, s. 421-422.
• TURAN, Şerafettin, “Bayezid II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul 1992, s. 234-238.
• UZUN, Mustafa, “Mecmua”, İslam Ansiklopedisi, C. 28, TDV, Ankara 2003.
• ÜNVER, İsmail, Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler, Türkoloji Dergisi, c. XI, S. I, İstanbul 1993, s.51 – 89.
• YAVUZ, Kemal, Frengistan’da Ağlayan Bir Şair: Ölümünün 515. Yılında Cem Sultan, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 40, 2009, s. 271-308 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/157490 (ET. 25.05.2021)