ŞERİF HÜSEYİN VE SİYASİ PROPAGANDA ARACI OLARAK EL-KIBLE GAZETESİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 141 - 174, 31.12.2022

Nevzat Sağlam

Öz

Yaklaşık 400 sene Osmanlı idaresinde bulunan Ortadoğu coğrafyası Birinci Dünya Savaşı sonunda yeniden dizayn edilmiştir. Bölgenin siyasi şekillenmesinde bütün Arap ülkelerinin kralı olmak hevesiyle Osmanlı Devleti’ne karşı 1916’da Mekke Emiri Şerif Hüseyin’in başlattığı isyan hareketinin de etkisi olmuştur. İngilizlerle de işbirliği yaparak hedefine ulaşacağını düşünen Şerif Hüseyin, sonunda büyük bir hayal kırıklığı yaşamıştır. Şerif Hüseyin’in isyan hareketi başlatmasından hemen sonra yayın hayatına giren Arapça el-Kıble Gazetesi onun siyasi mesajlarının Arap coğrafyasına yayılmasında çok önemli bir vasıta olmuştur. Bu çalışmada Şerif Hüseyin’in kontrolünde faaliyet gösteren Kıble Gazetesi’nde yer alan siyasi yazıların mahiyeti, gazetenin muhtelif nüshalarından seçilen örneklerle ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şerif Hüseyin, Kıble Gazetesi, İsyan, Hicaz.

Kaynakça

• ÂKİF, Mehmet, “Cezîretü’l-Arab Ahvâl-i Siyâsiyyesi”, Sebîlürreşâd, ed. Ertuğrul Düzdağ, C. 15, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2019.
• AL-JUMAILY, Qassam KH, Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), haz. İzzet Öztoprak, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara 1999.
• ARSLAN, Emir Şekip, Bir Arap Aydının Gözüyle Osmanlı Tarihi ve 1. Dünya Savaşı Anıları, çev. Selda Meydan, Ahmet Meydan, Çatı Kitapları, İstanbul 2005.
• AYNİ, Mehmet Ali, Ulusçuluk (Milliyetçilik), Peva Yayınları, İstanbul 1997.
• BEYAZ, Yasin, “Osmanlı Bakıyyesinde Bir Osmanlı Aydını: Rıza Tevfik Ürdün'de”, Dîvân, C. 21, S. 41, 2016, s. 27-62.
• CEVARNE, Ahmed, Hatib, Ceber Muhammed, “en-Nehdatü’l-Arabiyye: Dirâse fi’l-Kavmiyyeti’l-Arabiyye min Hilâli Cerîdeti’l-Kıble (1334-1343/1916-1924)”, Mecelletü İttihadi’l-Câmiâti’l-Arabiyyeti li’l-Âdâb, C. 9, S. 1, 2012, s. 335-352.
• CLEVELAND, William I., Batı'ya Karşı İslam Şekip Arslan'ın Mücadelesi, trc. Selahattin Ayaz, Yöneliş Yayınları, İstanbul 1991.
• ÇABUK, Mustafa, “İngiliz Belgelerine Göre İngiltere’nin Ortadoğu’daki İstihbarat Merkezi: Arap Büro (1916-1920)”, Belgi Dergisi, C. 2, S. 17, 2019, s. 1130-1147.
• ÇİÇEK, M. Talha, “İttihatçılar ve Şerif Hüseyin: Mekke İsyanının Nedenleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 16, 2013, s. 41-57.
• Çorum Gazetesi Çevirileri 1921-1926 I, Haz. Abdulkadir Ozulu, Çorum Belediyesi Kültür Yayını, Çorum 2008.
• EBU’Ş-ŞA’R, Hind, “Ceridet’ül-Kıble es-Sevra elletî lem Nedrusuhâ Tıvâlu Karn”, el-Düstûr, 2016.
• EŞREF EDİP, “Mekke Emir-i Sabıkı Bâği Hüseyin”, Sebîlürreşâd, ed. Ertuğrul Düzdağ, C. 14, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2018, s. 182-185.
• GÖKGÖZ, Turgay, Modern Cezayir Edebiyatı, Akdem Yayınları, İstanbul 2019.
• GÜNAY, Selçuk, “II. Abdülhamid Döneminde Suriye ve Lübnan'da Arap Ayrılıkçı Hareketlerinin Başlaması ve Devletin Tedbirleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi C. 17, S. 28, 1995, s. 85-108.
• HÜLAGÜ, Metin, Pan-İslamizm Osmanlının Son Umudu, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2006.
• KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918), çev. Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• KRAL ABDULLAH, Biz Osmanlı'ya Neden İsyan Ettik?, trc. Halit Özkan, Klasik Yayınları, İstanbul 2006.
• KUTAY, Cemal, Birinci Dünya Harbinde Teşkilat-ı Mahsusa ve Hayber'de Türk Cengi, Ercan Matbaası, İstanbul 1962.
• KUTAY, Cemal, Lavrens'e Karşı Kuşcubaşı, nşr. Mustafa Unan, Sinan Matbaası, İstanbul 1965.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Osmanlı Devleti'ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982.
• METİN, Hülagü, Pan-İslamizm Osmanlının Son Umudu, Yitik Hazine Yay., İstanbul 2006
• MUSTAFA, Çabuk, “İngiliz Belgelerine Göre İngiltere’nin Ortadoğu’daki İstihbarat Merkezi: Arap Büro (1916-1920)”, Belgi Dergisi, C.2, S.17, (Kış 2019), 1130-1147.
• ÖMER RIZA, “Âlem-i İslâm’da Mevkiimiz”, Sebîlürreşâd, ed. Ertuğrul Düzdağ, C. 15, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2019, s. 358-360.
• ÖZALP, Ömer Hakan, Rızaeddin Bin Fahreddin Kazan'la İstanbul Arasında Bir Âlim, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001.
• Sebîlürreşâd Mecmuası, ed. Ertuğrul Düzdağ, “Cezîretü'l-Arab'da İngiliz Entrikaları”, C. 20, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2021, s. 86.
• Sebîlürreşâd Mecmuası, ed. Ertuğrul Düzdağ, “Arablar Nasıl Aldatılmış”, C. 21, Bağcılar Belediyesi, İstanbul 2022, s. 145-146.
• ŞİMŞİR, N. Bilal, Doğunun Kahramanı Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.
• TEİTELBAUM, Joshua, “Sharif Hussain ibn Ali and the Hashemite Vision of the Post Ottoman Order: From Chieftancy to Suzerainty”, Middle Eastern Studies, S. 34, London 1998, s.103-122.
• UMAR, Ömer Osman, Osmanlı Yönetiminde ve Fransız Mandası Döneminde Suriye'de Arap Bağımsızlık Hareketleri (1908-1938), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1999.