İBNÜ’L-FAKÎH’İN BULDÂN’INDA YERYÜZÜ, DENİZLER ve DAĞLAR BAHSİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 17 - 32, 31.12.2023

Murat Ağarı

Öz

Strabo’nun Coğrafya adlı eserinden itibaren hem bu tarz bilgi veren eserlerin içeriği genişlemiş hem de Coğrafya alanının Tarih alanına vermiş olduğu katkı artmıştır. Gerek Batılı ve gerekse Doğulu Coğrafya kaynakları sadece coğrafî bilgi vermekle kalmayıp dönemi anlamamıza yarayacak geniş çaplı bilgi dağarcığı sunmaktadır. Müslüman Coğrafyacıların eserlerindeki bilgiler de zengin bir içeriğe sahiptir. Bu eserlerde gerek umumi Dünya coğrafyası ve gerekse Müslüman coğrafya hakkında çok çeşitli bilgilere rastlamak mümkündür. Seyyahların eserlerinde yer alan bilgiler çoğunlukla kendi gözlemlerine dayalı bilgiler olduklarından dolayı tarihî açıdan kıymetli bilgiler içermektedirler.
Türkiye’de Müslüman coğrafyacılar üzerine yapılan çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. Bu artışta, alanda yapılan çevirilerin sayısının artmasının payı büyüktür. Zira hem çeviri sayısında hem de alan üzerine yapılan çalışmalarda bir artış söz konusudur. Dolayısıyla Coğrafya eserlerinin tarih, edebiyat ve arkeoloji gibi yan alanlara olan katkısı da giderek artmaktadır.
Bu eserlerden biri olan İbnü’l-Fakîh’in Kitâbü’l-Buldân’ı, Türk akademyası tarafından yeterince tanınmamaktadır. Bunun en önemli sebebi henüz Türkçe’ye kazandırılmamış olmasıdır. İbnü’l-Fakîh Irak Coğrafya ekolüne mensup olarak değerlendirdiğimiz bir müelliftir. Irak Coğrafya ekolüne mensup müellifler Dünya’yı bir bütün olarak değerlendirmişler ve yerleşik/meskûn dünyayı anlatmışlardır. Bu bağlamda İbnü’l-Fakîh eserinde 27 başlığa yer vermiştir. Ağırlığını Arap Yarımadası, İran, Irak, Bilâdü’ş-Şam ve el-Cezîre’nin oluşturduğu bu yerleşik/meskûn dünya Magrib’den Çin’e kadar uzanmaktadır. Çalışmamızda, İbnü’l-Fakîh’in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra, Kitâbü’l-Buldân’ın Giriş bölümünde yer alan iki Mukaddime ile Yeryüzünün Yaratılışı’nın anlatıldığı bölümlerin çevirisini verilecektir.

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Fakîh, Kitâbül’-Buldân, Irak Coğrafya Ekolü, Yeryüzü