Molla Fenârî’nin Şurûtu’s-Salât Eseri Etrafındaki Literatürün Belirlenmesi ve Analizi

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1

Necmettin Azak

Öz

Bu çalışma, Molla Fenârî’ye nispet edilen Şurûtu’s-salât adlı eseri inceleyerek ve bu eser üzerine yapılan şerh, hâşiye, tercüme ile manzum çalışmaları belirleyerek, eserin orijinalliği ve müellifliği konusundaki belirsizlikleri gidermeyi amaçlamaktadır. İlmihâl geleneğinin Osmanlı dönemindeki gelişimi bağlamında ele alınan eserin, semâniye ve sitte olmak üzere iki farklı versiyonu bulunmaktadır. Araştırmada mevcut yazma nüshaların titizlikle incelenmesi, katalog bilgilerinin gözden geçirilmesi ve tabakât-terâcim literatüründeki verilerin karşılaştırmalı değerlendirilmesi yöntemi kullanılmıştır. Eserin içeriği namaz, abdest ve gusül gibi ibadet konularında sistematik bir tasnif sunarken, farklı nüshalar arasında semâniye ve sitte ibareleriyle başlayan versiyonlar arasında içeriksel farklılıklar olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak, Şurûtu’s-salât eserinin hangi versiyonunun Molla Fenârî’ye ait olduğunun belirlenmesi için daha kapsamlı nüsha karşılaştırmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışma, eserin doğru müellifine ulaşılması, Şurûtu’s-salât üzerine yapılan mevcut çalışmaların tespit edilmesi ve ilmihâl literatürüne katkı sağlanması için sağlam bir temel oluşturmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İlmihâl, Şurûtu’s-Salât, Molla Fenârî, Yazma Nüshalar.

IDENTIFICATION AND ANALYSIS OF THE LITERATURE SURROUNDING MOLLA FENĀRĪ’S SHURŪT AL-ṢALĀT WORK

Öz

This study aims to resolve the uncertainties regarding the originality and authorship of the work titled Shurūt al-ṣalāt, attributed to Molla Fenārī, by examining the text and identifying the commentaries, glosses, translations, and poetic works related to it. Within the context of the development of the ilmihâl tradition during the Ottoman period, the work exists in two different versions: themāniye and sitte. The research employs a method that includes meticulous examination of existing manuscript copies, review of catalog information, and comparative evaluation of data from the tabakāt-terācim literature. The content of the work provides a systematic classification on topics such as prayer (namaz), ablution (abdest), and full ritual washing (gusul), while identifying content differences between versions that begin with themāniye and sitte statements. Consequently, comprehensive manuscript comparisons are necessary to determine which version of Shurūt al-ṣalāt belongs to Molla Fenārī. This study aims to establish a solid foundation for accurately identifying the author of the work, determining existing studies on Shurūt al-ṣalāt, and contributing to the ilmihāl literatüre.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ilmihāl, Shurūt al-Ṣalāt, Molla Fenārī, Manuscripts.

Kaynakça

• Arpaguş, H. K. (2000). İlmihal. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22, ss. 139-141). TDV Yayınları.
• Bağdâdî, İ. (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn (Cilt 2). Ofset Baskı.
• Bağdâdî, İ. (1947). Îzâhü’l-Meknûn fî Zeyl-i ala Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn (Cilt 2). Milli Eğitim Basımevi.
• Çelik, A. (2020). Molla Fenârî’ye atfedilen Şurûtü’s-Salât adlı eserin manzum tercümesi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(1), 25-57.
• Dinler, F. (2006). Ebu’l-Leys es-Semerkandi ve Mukaddimetü’s-Salat isimli eserinin tahkiki [Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Dinler, F. (2016). Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin (v. 373/983) Mukaddimetü’s-Salât isimli eserinin tahkikli neşri. İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi, 28(1), 519-563.
• Ebü’l-Hâcc, S. (2006). el-Mirkât Şerhu Mukaddimeti’s-Salât ve ma’ahû Dav’ü’d-Derârî fî Ahbâri Şemsiddîn el-Fenârî. Müessetü’l-Verrak.
• Erdoğan, M. (2015). Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü (5. baskı). Ensar Neşriyat.
• Gömbeyaz, K. (2009, Aralık 4-6). Molla Fenârî’ye nispet edilen eserlerde aidiyet problemi ve Molla Fenârî bibliyografyası. Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu, Bursa.
• Kahraman, A. (2014). Cumhuriyet dönemi ilmihalleri: Fıkıh ve toplumsal ihtiyaç bakımından bir değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12(24), 147-172.
• Kahraman, A. (2016, Mayıs 6-8). Taşköprüzâde Ahmed b. Mustafa (968/1561) ve Şerhu Mukaddimeti’s-Salât adlı eseri. III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu “Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri”, Kastamonu.
• Kâtib Çelebi, M. (1941). Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn (Cilt 2). Maârif Vekalet.
• Kaylı, A. (2010). A critical study of Birgivi Mehmed Efendi’s (d. 981/1573) works and their dissemination in manuscript form [Yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Kehhâle, Ö. R. (1431). Muʿcemü’l-Müellifin: Terâcîmu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye (Cilt 15). Mektebetü’l-Müsennâ.
• Müellifi Meçhul. (1306). Şurûtu’s-Salât (3. baskı). Matbaa-i Osmâniye.
• Müellifi Meçhul. (1361). Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Matbaa-i Âmire.
• Müellifi Meçhul. Şurûtu’s-Salât. ty.
• Öztürk, Ş. (2010). Şem’î. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 503-504). TDV Yayınları.
• Öztürk, Ş. (2007). Şem’î’nin (15.-16. yy.) Mesnevî Şerhi (İlk Türkçe Tam Mesnevî Şerhi) [Doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Serahsî, M. (1978). el-Mebsût (Cilt 31). Dâru’l-Ma’rife.
• Söylemez, İ. (2021). Said Efendi’nin manzum Şurûtü’s-Salât adlı eseri. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi (14), 113-120. https://doi.org/10.51592/kulliyat.944631
• Şeybânî, M. (1997). Kitâbü’l-Kesb. Mektebetü’l-Matbûâti’l’İslâmiyye.
• Yıldırım, İ. (2017). Molla Fenârî: İlmî kişiliği, fıkıhla ilgili eserleri ve Osmanlı fıkıh tarihindeki yeri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11(22), 255-284.
• Yıldız, A. (2009). Müellifi meçhul bir Şurûtü’s-Salât mesnevisi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(13), 175-187.
• Ziriklî, H. (2002). el-Aʿlâm: Kâmûsu Terâcîmi li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arabi’l-Müsta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn (15. baskı, Cilt 8). Dârü’l-İlm li’l-Melâyin.
• Ali b. Hasan b. Ali. Safvetü’l-Menkûlât fî Şerhi Şürûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 755, vr. 1b-48a.
• Bâlî b. Ali b. Muhammed. Umdetü’l-Hayrât fî Şerhi’l-Muhtasari Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi 341, vr. 1b-58a.
• Birgivî, M. Şerhu Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih 1715, vr. 1b-27a.
• Birgivî, Y. Şerhu Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 987, vr. 1b-37a.
• Bolevî, V. Tuhfetü’l-Menkûlât fî Şerhi Şurûti’s-Salât. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi, Akhisar Zeynelzade 444, vr. 1b-98b.
• Boşnak, A. Delîlü’n-Necât alâ Mukaddimeti Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Mehmed Sefayihi 75, vr. 137b-146b.
• Celvetî, A. Şerhu Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi 826, vr. 127b-162a.
• Germiyânî, A. Münyetü’l-Âbidîn. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 949/1, vr. 1b-230b.
• Gazzâz, S. Felâhü’l-Musallîn. Beyazıt Kütüphanesi, Veliyyüddîn Efendi V1049, vr. 1b-63b.
• Hüseyin b. Mustafa b. Mahmûd. el-İcmâl. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 1148, vr. 1b-33a.
• İbnü’s-Süllî, Y. el-Felâh fî Bahsi’l-Vudû’ ve’s-Salât. Milli Kütüphane, Çankırı İl Halk Kütüphanesi 18 Hk 81/2, vr. 13b-25a.
• Karabaşzâde, A. Şerhu Şurûti’s-Salât. Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi 766, vr. 1b-24a.
• Kuşadalı, M. Netâicü’l-Efkâr fî Şerhi’l-İzhâr. Süleymaniye Kütüphanesi, Yozgat 644, vr. 1b-130b.
• Bolevî, M. Kitâbü’l-Hayât Şerhu Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Rodos Hafız Ahmed Ağa 569, vr. 1b-121a.
• Mücellî. Manzume-i Şurûtu’s-Salât. Milli Kütüphane, Yazmalar 06 Mil Yz B 346, vr. 97b-99a.
• Müellifi Meçhul. Manzume-i Şurûtu’s-Salât. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Kemankeş 317/6, vr. 34b-38a.
• Müellifi Meçhul. Safvetü’l-Menkûlât fî Şerhi Şürûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Ali Saib Efendi 31, vr. 1b-39a.
• Müellifi Meçhul. Şerhu Şurûti’s-Salât. Manisa Kütüphanesi, Manisa İl Halk Kütüphanesi 1198, vr. 91b-118b.
• Müellifi Meçhul. Şerhu Şurûti’s-Salât. Manisa Kütüphanesi, Akhisar Zeynelzade 1373, vr. 37b-48b.
• Müellifi Meçhul. Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa 97, vr. 1b-13a.
• Müellifi Meçhul. Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Şazeli Tekkesi 154, vr. 73b-82b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Safvetü’l-Menkûlât Şerhu Şürûti’s-Salât. İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Yazmalar 826, vr. 168a-215b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi 199, vr. 53b-87b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi 2795, vr. 117a-127a.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye 4936, vr. 1b-61b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Mehmed Arif-Mehmed Murad Marif 173, vr. 88b-104a.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Milli Kütüphane, Yazmalar 6439/1, vr. 1b-9a.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Serez 1087, vr. 1b-10b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler 7027-X, vr. 82a-86b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 1008, vr. 22b-30a.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 1383, vr. 151b-163b.
• Müellifi Meçhul. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan 443, vr. 1b-8b.
• Sirâcî, A. Manzume-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 3590/3, vr. 39b-42b.
• Şem‘î. Manzume-i Şurûtu’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde 698, vr. 16b-19b.
• Şirevî, A. Şerhu Şurûti’s-Salât. Manisa Kütüphanesi, Manisa İl Halk Kütüphanesi 2398/2, vr. 1b-39a.
• Tirevî, H. Şerhu Şurûti’s-Salât. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 22, vr. 24b-38a.
• Üsküdârî, M. Terceme-i Şurûtu’s-Salât. Kastamonu Kütüphanesi, Kastamonu Halk Kütüphanesi 87, vr. 1b-69b.