Tarihi Gelişimi, Kurumları ve İşleyişi Bakımından Yeni Zelanda Devleti’nin Hükümet Sistemi

Yıl 2010, Sayı: 3, 321 - 334, 01.05.2010

Av. Kerem Canbazoğlu

Öz

İngiltere’nin kendine özgü dinamikleri içerisinde ortaya çıkmış bulunan çoğunluk
hâkimiyeti esasına dayalı bir parlamenter sistemi ifade eden“Westminister
Modeli”, Ada’nın dışında da, en saf haliyle olmasa dahi, uygulanmış bir modeldir.
Emperyal bir imparatorluk olan Birleşik Krallığın kendi hükümet sistemini, Kanada,
Avustralya ve Yeni Zelanda gibi kolonilerine de yerleştirmiş olduğu gözlemlenebilir
1
.
Çalışma konumuzu oluşturan Yeni Zelanda, bir parlamenter monarşidir. Dünya
üzerinde yazılı bir anayasaya sahip bulunmayan birkaç ülkeden birisi olan Yeni
Zelanda’da anayasal yapı bir üstün belgeden değil, Yeni Zelanda Parlamentosu
yanında bir dönem Birleşik Krallık Parlamentosunca da çıkarılmış bazı kanunlardan
( -ki bunlar arasında Constitution Act, Electorial Act, Imperial Laws Application
Act, New Zealand Bill’s of Right Act, Supreme Court Act sayılabilir),
mahkemelerin istikrar kazanmış içtihatlarından geliştirilen özellikle yurttaşların
temel haklarına ilişkin ilkelerden yani “common law ilkeleri” nden ve “anayasal
teamüller” den oluşmaktadır.
İnceleme konumuz olan Yeni Zelanda hükümet sistemi açısından ise en önemli
anayasal metni ise 1986 tarihli Constitutional Act teşkil edecektir Çalışmadaki amacımız Yeni Zelanda’nın mevcut hükümet sistemini kapsamlı
biçimde incelemektir. Bu nedenle sistemin mevcut durumu ve işleyişi konusu
hukuki yaklaşım çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ancak bunu yaparken
sistemin ülkeye yerleştirilmesi sürecinde yaşanan önemli olaylara da atıfta
bulunmak kaçınılmazdır. Yine Yeni Zelanda hükümet sisteminin yukarıda açıklanan
şekliyle Westminister Modeli ile olan ilişkisi nedeniyle yeri geldikçe ana
modele dair tespitler ve kıyaslamalarda bulunmakla yetinilecek, Model’den kaymalar
olup olmadığı saptanmaya çalışılacaktır. Ayrıca, Model’i uygulayan diğer
ülkelerdeki hükümet sisteme dair tercihler ve bunların sistem üzerinde yarattığı
sonuçlar da bu çalışmanın kapsamı dışında kalmaktadır.
Bu yazıda, Westminister Modeli’ni uygulayan ülkeler arasında karşılaştırmalı
bir çalışma yapmak ve belirli sonuçlara varmak amaçlanmadığından çalışmada
karşılaştırmalı bir inceleme yöntemi benimsenmemiş, vakıa incelemesi yöntemi
tercih edilmiştir
.